همزمان با آغاز فصل تابستان و در روز اول تیر آسمان ایران شاهد خورشیدگرفتگی حلقوی است که از ایران به صورت جزئی دیده می‌شود و به گفته دبیر انجمن نجوم آماتوری ایران بیشترین درصد گرفت خورشید در چابهار و دریای عمان رخ خواهد داد که به ترتیب ۹۸ و ۹۹ درصد از سطح خورشید توسط ماه پوشانده خواهد شد.
مهندس مسعود عتیقی، دبیر انجمن نجوم آماتوری ایران در گفت‌وگو با ایسنا گفت: پس از خور گرفت حلقوی بامداد ۵ دی‌ماه سال ۱۳۹۸، مجددا زمین در سایه ماه قرار می‌گیرد و مهر تابان با نقابی بر چهره در کشورمان به صورت "جزیی" دیده می‌شود؛ بنابراین تا چند روز دیگر در اولین روز از فصل گرما و در همان روز ابتدایی تابستان امسال، خورشید گرفتگی رخ خواهد داد که رصدگران کشور این واقعه را به صورت "جزیی" مشاهده خواهند کرد.
وی افزود: کسوف روز اول تیر ماه که باز هم از نوع "حلقوی" است، همانند کسوف اوایل زمستان سال ۱۳۹۸، در برخی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس حلقوی خواهد بود و این بار هم تا جنوب شرق آسیا ادامه خواهد داشت. این گرفت که از قاره آفریقا آغاز می‌شود، به جز بخش‌های غربی این قاره، در آسیا، بخش‌های جنوبی قاره اروپا و همچنین بخش کوچکی از شمال استرالیا به صورت "جزئی" دیده خواهد شد.
به گفته این فعال نجوم آماتوری، این گرفت به ساروس ۱۳۷ تعلق دارد و سی‌و ششمین گرفت از ۷۰ گرفت خورشید در این دوره و اولین کسوف در سال جاری و تنها خور گرفت قابل مشاهده در ایران در سال ۱۳۹۹ است.
مناطق تحت پوشش خورشیدگرفتگی
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به مناطق تحت پوشش پدیده خورشید گرفتگی اول تیر، با تاکید بر اینکه بیشترین درصد خورشیدگی در شرقی‌ترین منطقه چابهار در "پسابندر" مشاهده می‌شود، یادآور شد: در این گرفت، در تهران حدود ۴۸ درصد سطح خورشید توسط ماه پوشانده می‌شود و این میزان در جنوبی شرقی‌ترین نقاط که بیشترین درصد گرفت را در کشور دارد، به ۹۸ درصد می‌رسد و این میزان در آب‌های سرزمینی کشور در دریای عمان به عدد ۹۹ درصد نزدیک می‌شود. این در حالی است که در غربی‌ترین نقاط شمال غرب ایران پوشش خورشید حدود ۳۰ درصد است.
آغاز و پایان خورشیدگرفتگی اول تیر در ایران
عتیقی اضافه کرد: این خورشیدگرفتگی در تهران در ساعت ۹ و ۴ دقیقه صبح روز یکشنبه اول تیرماه قابل مشاهده خواهد بود و تا ساعت ۱۱ و ۳۸ دقیقه صبح این روز ادامه دارد. حداکثر گرفت در تهران در ساعت ۱۰ و ۱۶ دقیقه است.
وی اضافه کرد: بر این اساس امکان رصد خورشیدگرفتگی جزیی در سراسر ایران وجود دارد.
عتیقی با بیان اینکه گرفت حلقوی خورشید در روز اول تیر تقریبا در مرز کنگو و جمهوری دموکراتیک کنگو آغاز می‌شود، یادآور شد: سپس کشورهای "یمن"، "عربستان" و "عمان" را طی خواهد کرد و پس از عبور از "اقیانوس هند"، وارد جنوب خاک کشور "پاکستان" شده و سپس از شمال "هند" عبور می‌کند و از آنجا کشورهای "بوتان"، "چین" و "تایوان" را پشت سر گذاشته و در دریای "فیلیپین" در غرب اقیانوس آرام پایان می‌یابد.
وی، بیشترین زمان گرفت حلقوی را در شمال هند دانست که در مدت زمان ۳۸ ثانیه قابل مشاهده است.
تذکرات مهم برای رصد پدیده زیبای اول تیر
مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران اظهار کرد: گرفت خورشید در ایران به صورت "جزئی" است و در برخی از کشورها به صورت حلقوی مشاهده می‌شود و استفاده از عینک‌های مخصوص رصد خورشید برای رصد این پدیده توسط علاقه‌مندان ضروری است و هرگز با چشم غیر مسلح این پدیده رصد نشود.
عتیقی اضافه کرد: علاوه بر آن در صورت رصد این رویداد نجومی با استفاده از تلسکوپ و دوربین دو چشمی و حتی عکاسی نجومی از این رویداد حتما از قبل باید تجهیزات خود را مجهز به فیلترهای استاندارد از جمله فیلتر "مایلار" کرد؛ چرا که نگاه مستقیم به خورشید حتی برای مدت کوتاه بسیار خطرناک است و عواقب جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.
وی مقاصد نزدیک ایران برای مشاهده خورشیدگرفتگی حلقوی را کشور عمان دانست و ادامه داد: هر چند که به دلیل شیوع ویروس کرونا سفرهای داخلی و خارجی برای رصد چنین پدیده‌ای چندان منطقی نیست و توصیه نمی‌شود؛ به‌ویژه آنکه استان‌های جنوبی از جمله استان سیستان و بلوچستان در وضعیت قرمز از حیث بیماری کووید-۱۹ قرار دارد، ولی کشور عمان یکی از مقاصد خارجی نزدیک به ایران برای رصد این خورشیدگرفتگی به صورت حلقوی محسوب می‌شود و با توجه به اینکه در هنگام وقوع کسوف ارتفاع خورشید از افق نسبتا کم است، در تلفیق با مناظر طبیعی و ساختمان‌ها شاید بتوان تصاویر جذابی را از این پدیده ثبت کرد.
به گفته وی، انجمن نجوم آماتوری ایران به دلیل وجود کرونا و برای حفظ سلامت اعضای خود و مردم کشور، هیچ برنامه رصدی اختصاصی و عمومی در تهران و سایر شهرها نخواهد داشت و تنها گروه پژوهش این مرکز در قالب گروه کوچک در استان تهران اقدام به رصد و ارائه گزارش علمی از این پدیده زیبای نجومی خواهد کرد و تصاویر آن نیز از طریق فضاهای اختصاصی این انجمن منتشر خواهد شد.
گرفتگی ماه ۱۵ روز بعد از گرفتگی خورشید
عتیقی ادامه داد: دو هفته پس از کسوف اول تیر، در بامداد یکشنبه، ۱۵ تیرماه امسال ماه گرفتگی از نوع نیمسایه رخ خواهد داد و ایران در منطقه تحت پوشش این گرفت نیست، ضمن آنکه ماه گرفتگی نیمسایه که در نجوم قدیم به آن "خسوف غیر مرئی" می‌گفتند، با چشمان انسان چندان محسوس نبوده و ارزش رصدی ندارد.
به گفته وی، ۵ گرفت خورشید و ماه، در سال ۱۳۹۹ قرار دارد که شامل سه ماه‌گرفتگی و دو خورشیدگرفتگی می‌شود.
دبیر انجمن نجوم آماتوری ایران اضافه کرد: پس از خورشیدگرفتگی اول تیر و ماه گرفتگی ۱۵ تیرماه سال جاری خورگرفتگی بعدی در سال ۱۳۹۹ روز دوشنبه ۲۴ آذرماه رخ می‌دهد که از نوع گرفت "کلی" خواهد بود و در آمریکای جنوبی رخ خواهد داد، بنابراین در کشور این پدیده قابل مشاهده نیست.
کسوف حلقوی چیست؟
عتیقی در خصوص کسوف حلقوی توضیح داد: با وجود عبور قرص کامل ماه از مقابل دیسک (صفحه) خورشید گاهی اوقات همه صفحه خورشید به طور کامل پوشیده نمی‌شود و گرفت کامل رخ نمی‌دهد و دلیل آن عموما این است که ماه اگر در کمترین فاصله با زمین نباشد، (در اوج زمینی و یا نزدیک به آن باشد) قطر ظاهری ماه کوچکتر از قرص خورشید بوده و حلقه‌ای از آتش در اطراف دیسک سیاه ماه دیده خواهد شد و از سوی دیگر خورشید در انقلاب تابستانیِ نیمکره شمالی از زمین دور و در انقلاب زمستانی این نیمکره حدود ۵ میلیون کیلومتر به زمین نزدیکتر است.
وی اضافه کرد: طبیعی است که قطر ظاهر مهر تابان در فاصله کمتر به زمین، بزرگتر و در فاصله دورتر از زمین، کوچکتر است و بر این اساس شرایط مداری ماه و خورشید نسبت به زمین در نوع کسوف مؤثر است.
عتیقی ادامه داد: به طور کلی علت اینکه برخی اوقات شاهد گرفت حلقوی هستیم، نه تنها به قطر ظاهری ماه بلکه به قطر ظاهری خورشید نیز مربوط است.
