آمریکا می‌تواند ماشه را بچکاند؟

دنیای اقتصاد نوشت: به دنبال فشارهای مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران که در مهر ماه سال جاری بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ منقضی می‌شود، یکی از دیپلمات‌های شورای امنیت پیش‌بینی کرد قطعنامه پیشنهادی واشنگتن در همان بدو ورود به شورای امنیت «متوقف» خواهد شد. دیپلمات‌های اروپایی می‌گویند آمریکا برای جلو بردن استراتژی خود نیاز به همراه کردن روسیه و چین دارد؛ دو عضوی که از امضاکنندگان برجام هم هستند. یک دیپلمات اروپایی هم به رویترز گفته است: «بسیار دشوار خواهد بود که وقتی از یک توافق نامه خارج شدید، دوباره خودتان را به‌عنوان یک عضو همچنان ناظر بر مفاد آن بقبولانید.»

به گزارش خبرگزاری فارس، خبرگزاری رویترز در گزارشی به نقل از دیپلمات‌های غربی گزارش کرد که واشنگتن در پیشبرد طرح خود برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران با نبرد دشواری در شورای امنیت روبه‌رو خواهد بود. یکی از مقام‌های آمریکایی که خواست نامش فاش نشود گفت که واشنگتن راهبرد خود را برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران با بریتانیا، فرانسه و‌ آلمان که از اعضای شورای امنیت و همچنین طرفین برجام هستند، به اشتراک گذاشته است. طبق توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین به‌علاوه آلمان) تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در اکتبر ۲۰۲۰ (مهر ۹۹) منقضی می‌شود و یک مقام آمریکایی آگاه اعلام کرد که واشنگتن پیش‌نویس قطعنامه تمدید این تحریم‌ها را به بریتانیا، فرانسه و آلمان ارائه داده است.

مانع مسکو و پکن در برابر واشنگتن

با وجود تلاش‌های وزیر خارجه آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران اما به نظر می‌رسد که در گام آخر این تلاش‌ها با وتوی روسیه و چین مواجه شود.

طبق گزارش رویترز، دیپلمات‌های سازمان ملل می‌گویند که این پیش‌نویس در اختیار ۱۱ عضو باقیمانده شورای امنیت از جمله روسیه و چین قرار داده نشده است. این در حالی است که یک قطعنامه برای تصویب به ۹ رأی مثبت نیاز دارد و پنج عضو دائم شورای امنیت (روسیه، چین، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و فرانسه) نیز به هیچ عنوان نباید آن را وتو کنند اما بنا به گفته دیپلمات‌ها، واشنگتن احتمالا برای گرفتن مجوز روسیه و چین برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران با مشکل مواجه خواهد شد. هیأت‌های نمایندگی روسیه و چین در سازمان ملل تاکنون به درخواست رویترز برای اظهارنظر درباره این گزارش پاسخ نداده‌اند.

همزمان نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی روز گذشته با انتقاد از سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران تاکید کرد: «تصمیمات غیرسازنده واشنگتن بر رژیم عدم اشاعه در جهان و امنیت منطقه تاثیر منفی داشته است.»

به گزارش «ایسنا» میخائیل اولیانوف، نماینده دائم روسیه نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: «نتیجه اصلی سیاست فشار حداکثری آمریکا (درخصوص ایران) چه بوده است؟ کاهش اجباری تعهدات ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام).» در این راستا محمدجواد ظریف و سرگئی لاوروف، وزرای امور خارجه ایران و فدراسیون روسیه روز گذشته در گفت‌وگویی تلفنی طرح تازه آمریکا درخصوص برجام را متوهمانه و آن را مردود و غیرعملی ارزیابی کردند.

وزیر خارجه آمریکا روز ۲۸ فوریه ۲۰۲۰ (۹ اسفند ۹۸) در جلسه استماع کمیته سیاست‌خارجی مجلس نمایندگان که تحت عنوان «ارزیابی سیاست‌های دولت ترامپ درباره ایران و عراق و توسل به زور» حاضر شد، اعلام کرد امیدوار است بتواند روسیه و چین را ترغیب کند تا پیش‌نویس قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل درباره تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران را وتو نکنند و همچنین ابراز امیدواری کرد اروپا خطر ارسال سلاح‌های روسی و چینی به ایران را جدی بگیرد. به گزارش تابناک، در همین راستا، ۳ مارس ۲۰۲۰ (۱۳ اسفند ۹۸) و تنها چند روز پس از این اظهارات، وزارت خارجه روسیه در بیانیه‌ای نسبت به آن واکنش نشان داد و اعلام کرد: «مقامات واشنگتن به جای اینکه آرزوی تمدید بی‌پایان «تحریم تسلیحاتی» علیه ایران را داشته باشند، باید نگران برطرف کردن فوری موارد نقض و تخلفات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) بوده و به اجرای دقیق قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل برگشته و بتوانند اعتبار خود را به‌عنوان یکی از شرکت‌کنندگان مسوول در روابط بین‌الملل بازگردانند، چرا که عضو دائم شورای امنیت بودن چنین برخوردی را برعهده ایالات متحده قرار داده است.»

گام بعدی واشنگتن؛ فعال‌سازی مکانیزم ماشه

طبق این گزارش، در صورتی‌که شورای امنیت، تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تمدید نکند، گام بعدی در طرح آمریکا تلاش برای فعال‌سازی «مکانیزم ماشه» برای بازگرداندن تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران است که شامل تحریم‌های تسلیحاتی نیز می‌شود.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا در سال ۲۰۱۸ به‌رغم پایبندی کامل ایران به مفاد برجام و مخالفت‌های جامعه بین‌الملل، به‌صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای ایران و ۱+۵ خارج شد و از آن پس به امید وادار کردن ایران به بازگشت به میز مذاکره و موافقت با توافق‌نامه مورد قبول آمریکا، فشارهای حداکثری به تهران را افزایش داد که نه تنها نتیجه‌بخش نبود بلکه ایران نیز گام‌هایی را در راستای کاهش تعهداتش ذیل برجام برداشت.

با این حال، مقام‌های دولت ترامپ ادعا می‌کنند آمریکا با خروج از برجام این توافق را «نقض» نکرده و هنوز یکی از طرف‌های مشارکت‌کننده در آن محسوب می‌شود و به همین دلیل آن‌طور که گزارش روز دوشنبه نیویورک‌تایمز منعکس کرده است، پمپئو در تلاش است در راستای پیشبرد سیاست فشار حداکثری علیه ایران، با توسل به یکی از بندهای موجود در توافق هسته‌ای برجام، تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را تمدید کند. روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز گزارش داد وزیرخارجه آمریکا به دنبال یک استدلال حقوقی است تا نشان دهد کشورش همچنان عضوی از توافق هسته‌ای است و از این طریق برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران اعمال فشار کند.

یکی از دیپلمات‌های اروپایی که خواست نامش فاش نشود درخصوص تلاش واشنگتن برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه در شرایطی که آمریکا دیگر از اعضای برجام نیست، توضیح داد: «از نظر شورای‌امنیت، اوضاع بسیار آشفته‌ای وجود خواهد داشت و صرف‌نظر از نوع تفکر بریتانیا، آلمان و فرانسه، دو کشور روسیه و چین حاضر نیستند وارد این تفسیرهای حقوقی شوند.»

طبق گزارش رویترز، یکی از دیپلمات‌های اروپایی نیز که خواست نامش فاش نشود، درباره قطعنامه آمریکایی تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران گفت: «خیلی سخت است که خود را به‌عنوان ناظر، موافق قطعنامه‌ای نشان دهید که تصمیم دارید از آن خارج شوید؛ خواه در آن (قطعنامه) باشید یا نباشید.» ماده‌ای در برجام که مقام‌های دولت آمریکا مدعی هستند می‌توانند از آن برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران استفاده کنند «ساز و کار حل و فصل اختلافات» است که با نام‌های دیگری مانند «مکانیزم ماشه» یا «ساز وکار بازگشت خودکار تحریم‌ها» هم شناخته شده است. ادعای جدید آمریکایی‌ها در حالی مطرح شده که پیش از این مقام‌های دولت این کشور هم اعتراف کرده‌اند واشنگتن دیگر طرف مشارکت‌کننده در برجام نیست.

محمد‌جواد ظریف، وزیرخارجه ایران روز دوشنبه طرح آمریکا برای فعال‌سازی مکانیزم ماشه را رد کرد و گفت که واشنگتن باید رویاپردازی خود را کنار بگذارد. ظریف نوشت: «۲ سال پیش مایک پمپئو وزیر امور خارجه و رئیسش «توقف مشارکت آمریکا» در برجام را اعلام کردند به خیال آنکه «فشار حداکثری» آنان، ایران را به زانو درآورد.» وی افزود: «نظر به شکست مفتضحانه آن سیاست، او اکنون می‌خواهد شریک برجام باشد. رویاپردازی را بس کنید؛ ملت ایران همیشه سرنوشت خود را تعیین کرده است.»

واکنش ریچارد هاس

همچنین ریچاد هاس که قبلا مدیر دفتر برنامه‌ریزی‌های سیاسی در وزارت خارجه آمریکا بوده درباره طرح پمپئو برای بازگرداندن تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در توییتر نوشت: «همان‌طور که وزیر خارجه اسبق آمریکا، جان بیکر می‌گفت از این نمد کلاهی ساخته نمی‌شود.» او در ادامه با انتقاد از خروج یکجانبه دولت «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا از برجام نوشت: «آمریکا با خروج یکجانبه از برجام عجولانه عمل کرد. اکنون با پیشبرد این طرح (طرح پمپئو) خودمان را بیشتر از ایران منزوی می‌کنیم آن‌هم در زمانی که تمرکزمان باید روی فعالیت‌های هسته‌ای ایران باشد.»

واکنش استفان والت

استفان والت، استاد امور بین‌الملل دانشگاه هاروارد نیز تلاش اخیر مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا را برای ارائه طرحی حقوقی که نشان دهد این کشور هنوز عضوی از توافق هسته‌ای است تا بدین طریق در راستای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بر شورای امنیت سازمان ملل اعمال فشار کند، در صفحه توییترش مورد انتقاد قرار داده و نوشت: «تلاش پمپئو برای فعال کردن مقررات اعمال دوباره[مکانیزم ماشه] در برجام[توافق هسته‌ای] پس از آنکه آمریکا از آن خارج شده و آن را دور انداخت، مانند این است که مردی با طلاق همسرش را ترک کند و آن وقت بگوید باید درباره اینکه زن سابقش با چه کسی قرار می‌گذارد خودش تصمیم بگیرد.»

مناظره دو مقام سابق غربی

به دنبال انتشار گزارش نیویورک تایمز، ریچارد گلدبرگ از اعضای سابق شورای امنیت ملی آمریکا درباره آن چند پیام توییتری منتشر کرد؛ پیام‌هایی که واکنش نماینده سابق فرانسه در سازمان ملل و سفیر اسبق پاریس در آمریکا و رژیم صهیونیستی را به دنبال داشت. ریچارد گلدبرگ، عضو سابق شورای امنیت ملی آمریکا با اشاره به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل مدعی شد: «(این) قطعنامه الزام‌آور در موضوع اعمال مجدد (مکانیزم ماشه) ایالات‌متحده را به‌صورت دائمی «شریک برجام» معرفی می‌کند.» به ادعای او در هیچ‌جای قطعنامه ۲۲۳۱ تصریح نشده که توقف مشارکت یک کشور عضو «توافق سیاسی موسوم به برجام»، سبب تغییر تعریف این قطعنامه از شریک برجام می‌شود.

ژرار آرو، نماینده سابق فرانسه در سازمان ملل طی چند پیام توییتری استدلال گلدبرگ را نادرست خوانده و رد کرده است. او در ابتدا نوشت: «از منظر حقوقی (قانونی)، یک توافق کلیتی است که شامل توازن بین حقوق و تعهدات است. ایالات‌متحده با پشت کردن به تعهداتش (در برجام)، از حقوقش دست کشیده است. این دو موضوع (حقوق و تعهدات) غیرقابل تفکیک هستند. علاوه بر این، خود ایالات‌متحده هم بارها اعلام کرده که دیگر عضو برجام نیست.

» ریچارد گلدبرگ در جواب به این توییت آرو نوشت: «از منظر حقوقی (قانونی) قطعنامه شورای امنیت است و از منظر حقوقی به هیچ توافق سیاسی از قبیل برجام متکی و وابسته نیست. رویه‌های قطعنامه تحت فرمان شورای امنیت است و نه کمیسیون مشترک (برجام). قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در کلیت خودش برای همه الزام‌آور است اما برجام فقط برای تعداد معدودی تعهد می‌آورد.» نماینده سابق فرانسه در سازمان ملل در رد این استدلال نوشت: «شورای امنیت سازمان ملل ذاتا به برجام مرتبط شده است. سه کشور اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) هرگز از چنین اقدامی که از روی سوءنیت است، برجام را نقض می‌کند و طرف مقابل را که به نقض (برجام) واکنش نشان داده، مجازات می‌کند، حمایت نخواهند کرد.

گلدبرگ در واکنش به این توییت آرو نوشت: «شما دارید احساسی صحبت می‌کنید و نه حقوقی. قطعنامه ۲۲۳۱ ذاتا به قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت سازمان ملل مرتبط است و همین‌طور مکانیزم بازگشت (ماشه). شکایت خودتان را برای وندی شرمن و جان کری بفرستید که طوری آن را مدون کردند که از حق دائمی ایالات‌متحده برای بازگرداندن (تحریم‌ها) دفاع شود. بوریس جانسون هم خوشحال خواهد شد که شما دارید از طرف او صحبت می‌کنید.»

سفیر پیشین فرانسه در آمریکا و نماینده سابق پاریس در سازمان ملل این استدلال گلدبرگ را رد کرد. آرو نوشت: «من مطمئنم کمتر از شما احساساتی هستم. واقعیت آن است که بخش مربوط به بازگشت (مکانیزم ماشه) قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل، پیشنهاد فرانسه بود و من شاید بیشتر از شما درباره منطق پشت این متن اطلاع داشته باشم. شما یا در درون برجام هستید یا خارج از آن قرار دارید اما بدون اجرای تعهداتتان نمی‌توانید خواستار دریافت حقوق برجام شوید.»