منظور از عده طلاق چیست و عده چه مدت و چه احکامی دارد؟

فرارو- اگر نکاح به واسطه فوت شوهر، طلاق، فسخ یا بذل مدت منحل شود مدتی به نام عده آغاز می‌شود که در این مدت زن نمی‌تواند با دیگری ازدواج کند. این مدت با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ همسر یا طلاق یا فسخ نکاح)، نوع ازدواج (دائم یا موقت) و باردار بودن یا نبودن زن متغیر است. فلسفه وضع عده جلوگیری از اختلاط نسل و احترام به رابطه زناشویی سابق و تعبد است.

لازم به ذکر است در صورتی که زن در هنگام عده با مردی ازدواج کند ازدواج آنان باطل است و در صورت آگاهی از حکم عده، ازدواج آن مرد و زن با یکدیگر برای همیشه حرام می‌شوند. همچنین شوهر در هنگام عده طلاق رجعی حق دارد از طلاق رجوع کند. به طور کلی در عده طلاق رجعی حقوق و تکالیف زن و شوهر نسبت به یکدیگر همچنان برقرار است؛ مثلاً شوهر باید به زن نفقه بدهد، در صورت مرگ یکی، دیگری از او ارث می‌برد و اگر در زمان عده طلاق رجعی رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج با شخصی از جنس مخالف برقرار کنند به حد زنای محصنه یعنی سنگسار محکوم خواهند شد.

عده طلاق مهلتی برای تفکر و بازگشت به زندگی خانوادگی می‌باشد در این مدت زن و شوهر می‌توانند درباره کانون خانوادگی و سرنوشت فرزندانشان فکر کنند قانون‌گذار به شوهر امکان داده در صورت پشـیمانی از گسستن رابطه زناشویی، با رجوع خود، اثر طلاق را از میان ببرد و زندگی مشترک را از سرگیرد.

در خصوص عده طلاق لازم است موارد ذیل را مورد توجه قرار دهید:
۱- به موجب ماده ۱۱۴۸ قانون مدنی اگر طلاق، رجعی باشد شوهر می‌تواند در مدت عده از طلاق رجوع کند و پیوند زناشویی قبلی را دوباره برقرار کند. لازم به ذکر است که رجوع تشریفات خاصی ندارد کافی است که مرد قصد بازگشت به زندگی مشترک را داشته باشد در این خصوص موافقت زن شرط نیست و در صورت درخواست شوهر به از سرگیری زندگی مشترک، زن حق مخالفت نخواهد داشت.

۲- مدت زمان عده طلاق برابر با ۳ دفعه پاکیزگی یا ۳ طهر است. به عبارت دیگر اگر زنی که باردار نباشد، چند روز بعد از اجرای صیغه طلاق عادت ماهیانه شود و سپس پاک شود (پاکی اول)، دوباره عادت ماهیانه شود و پاک شود (پاکی دوم) و برای بار سوم عادت ماهیانه شود و پاک شود (پاکی سوم)، پایان این پاکی که مصادف می‌‌شود با شروع عادت ماهیانه چهارم، عده طلاق برای این زن تمام و مجوز ازدواج برای ایشان صادر می‌‌شود.

حال اگر آن زن در هنگام بارداری طلاق داده شود، عده‌اش را باید تا زمان وضع حمل نگاه دارد؛ خواه کمتر از ۳ پاکی شود و خواه بیشتر. ولی اگر زنی با اینکه به سن یائسگی نرسیده باشد، عادت زنانگی نبیند، در این حالت باید ۳ ماه عده نگه دارد.

۳- به موجب ماده ۱۱۵۷ قانون مدنی زنی که به شبهه با کسی رابطه جنسی برقرار کند باید عده طلاق نگاه دارد رابطه جنسی به شبهه به موردی گفته می‌شود که زن و مردی بر خلاف واقع چنین پندارند که زن و شوهر هستند و در نتیجه این پندار نادرست با هم رابطه جنسی داشته باشند. اما در مورد رابطه نامشروع (زنا) رعایت مدت عده لازم نیست.

 

---

۴- به موجب ماده ۱۱۵۶ قانون مدنی زنی که شوهر او غایب مفقودالاثر بوده و حاکم او را طلاق داده باشد باید از تاریخ طلاق عده وفات نگاه دارد. غایب مفقودالاثر کسی است که از غیبت او مدت نسبتاً زیادی گذشته باشد و از او به هیچ وجه خبری به دست نیاید. طبق ماده ۱۰۲۹ قانون مدنی، هرگاه مردی ۴ سال تمام غایب مفقودالاثر باشد، زن او می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق کند. در این صورت دادگاه اقدام به نشر ۳ نوبت آگهی هر کدام به فاصله ۱ ماه در یکی از جراید محل و یکی از روزنامه‌های کثیرالانتشار تهران خواهد کرد و پس از گذشت ۱ سال از تاریخ آخرین آگهی، در صورتی که خبری از غایب نرسیده باشد، حکم به طلاق خواهد داد و زن پس از وقوع طلاق و نگاه داشتن عده وفات می‌تواند مجدداً ازدواج کند؛ بنابراین همسر مرد غایب در صورتی که حکم طلاق او صادر شود باید عده‌ای معادل عده وفات نگاه دارد.

در مواردی که عسر و حرج و مشقت تحمل ناپذیری، زندگی یا شرافت زن را تهدید می‌کند، رویه قضایی طلاق زن پیش از ۴ سال را پذیرفته است. اگر شخص غایب پس از وقوع طلاق و گذشتن مدت عده پیدا شود، حقی نسبت به زن سابق خود نخواهد داشت، اما اگر قبل از انقضای مدت عده پیدا شود، نسبت به طلاق حق رجوع خواهد داشت، یعنی می‌تواند با اظهار اراده خود مبنی بر ادامه ازدواج اثر طلاق را از بین ببرد.

۵- به موجب ماده ۱۱۵۲ قانون مدنی مدت زمان نگاه ¬داشتن عده در فسخ نکاح و بخشش مدت باقی ¬مانده در ازدواج موقت یا انقضای مدت آن در زنی که باردار نباشد، ۲ پاکی یا ۲ طهر است مگر اینکه با وجود اینکه به سن یائسگی نرسیده باشد، عادت ماهیانه نشود که در این صورت، عده ایشان ۴۵ روز است. اگر هم زن باردار باشد، باید تا پایان زایمان عده نگاه دارد.

به موجب ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی ۲ دسته از زنان لازم نیست در صورت طلاق عده نگاه دارند این ۲ دسته عبارتند از:
۱- زن یائسه
۲- زنی که قبل از برقراری رابطه جنسی از همسرش جدا شده است.

لازم به ذکر است زنانی که نگاه داشت عده طلاق نسبت به آن‌ها منتفی است در صورت فوت شوهر باید عده وفات را نگاه دارند.

 

---

وفات نیز عاملی است که باعث انقطاع زوجیت می‌شود لذا زن با فوت همسر نیز باید عده نگاه دارد، عده وفات از ۲ جهت با عده طلاق متفاوت است: از نظر مدت، از عده طلاق طولانی‌تر است و از نظر مصداق شامل زنان یائسه و غیر مدخوله (قبل از برقراری رابطه جنسی ازدواج منحل شده باشد) که عده طلاق بر آن‌ها واجب نیست؛ نیز می‌شود. به نظر می‌رسد ماهیت و فلسفه عده وفات با عده طلاق کاملا متفاوت باشد. هدف از تشریع عده وفات معلوم شدن وضعیت حمل زن نیست؛ بلکه حفظ حرمت و وفاداری زن به زندگی زناشویی با مرد است.

در خصوص عده وفات لازم است موارد ذیل را مورد توجه قرار دهید:
۱- به موجب ماده ۱۱۵۴ قانون مدنی عده وفات چه در نکاح دائم و چه در نکاح موقت در هر حال ۴ ماه و ۱۰ روز است مگر این که زن باردار باشد که در این صورت عده وفات تا موقع وضع حمل است مشروط بر این که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از ۴ ماه و ۱۰ روز بیشتر باشد و الا مدت عده همان ۴ ماه و ۱۰ روز خواهد بود.

۲- اگر بین زن و شوهر رابطه جنسی صورت نگرفته باشد نیازی به نگاه داشتن عده طلاق نیست و همچنین زن یائسه در صورت طلاق و فسخ نکاح، عده ندارد، اما عده وفات در هر حال باید به اتمام برسد. نکته دیگر اینکه اگر شوهری غایب مفقودالاثر شود و زن بتواند توسط دادگاه خود را طلاق بدهد، از زمان طلاق باید عده وفات یعنی ۴ ماه و ۱۰ روز را نگاه دارد.