در سال‌های اخیر بار‌ها به ایران سفر کرده و در راهپیمایی ۲۲ بهمن امسال هم سخنرانی کرده است. «الکساندر دوگین» استراتژیست روس و مشاور رئیس‌جمهوری روسیه است که به دلیل نظریه «اوراسیا» و «روسیه بزرگ» شناخته می‌شود.
دوگین در روسیه چهره‌ای جنجالی است و آنچه در این سال‌ها پای او را به ایران باز کرده، نزدیکی اندیشه‌های او با محافظه‌کاران در ایران و وجوه مشترکی است که در این نظریات تعریف می‌شود. دوگین دیروز در ادامه حضور خود در ایران در نشست «تمدن‌های حوزه اوراسیا» در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران هم حاضر شد.
او در این نشست نظریات و تحلیل‌های خود را تبیین کرد. البته حضور او در ایران و چنین نشست‌هایی همچون سال‌های قبل منتقدانی دارد. چراکه اساس نظریات دوگین «نئوناسیونالیسم» و «نئواوراسیا» است و گرایش‌های ضدمدرنیسم و سنت‌گرایانه او مورد توجه محافظه‌کاران در ایران قرار گرفته است.
دوگین کیست؟
سخنرانی دوگین در نشست «تمدن‌های حوزه اوراسیا» حدود یک‌ساعت‌ونیم به طول انجامید. او در پایان سخنرانی‌اش درباره انقلاب اسلامی و ایدئولوژی حاکم برآن صحبت کرد. وقتی سخنانش به پایان رسید، فواد ایزدی خطاب به او گفت که اگر قرار بود در این باره صحبت کند، سخنانش تفاوت زیادی با دوگین نداشت. ایزدی عضو هیئت علمی گروه مطالعات آمریکای دانشکده مطالعات جهان است. اما پیش از مرور سخنان این استراتژیست روس در این نشست باید نگاهی به زندگی سیاسی او داشت.
دوگین ۵۸ ساله از ایدئولوگ‌های مطرح روسیه و چهره‌ای نزدیک به ولادیمیر پوتین محسوب می‌شود. مبنای نظریه‌های او ناسیونالیسم افراطی است و ابایی هم از بیان آشکار آنها ندارد. او تا سال ۲۰۱۴ رئیس دپارتمان جامعه‌شناسی روابط بین‌الملل در دانشگاه مسکو بود. در این سال، اما از سمت خود برکنار شد. او کمی پیش از این برکناری در پی بالاگرفتن تنش‌های روسیه با اوکراین خواستار قتل عام اوکراینی‌های مخالف روسیه شده بود. دوگین در سال ۲۰۰۵ «جبهه جوانان ضد نارنجی» را برای مقابله با جنبش مدنی مردم اوکراین تشکیل داده بود. او حتی وقوع جنگ بین روسیه و اوکراین را اجتناب‌پذیر دانسته و پوتین را برای تأخیر در واردشدن به جنگ سرزنش کرده بود.
او در روسیه حزب اوراسیا را هم بر مبنای اندیشه‌های ناسیونالیستی و سنت‌گرایانه بنیان‌گذاری کرده است. یکی از چهره‌های نزدیک به دوگین در ایران نادر طالب‌زاده مستندساز اصولگراست. دوگین در سال‌های اخیر سفر‌های زیادی به ایران داشته؛ از دیدار با رئیس فرهنگستان علوم اسلامی قم در سال ۹۵ گرفته تا شرکت در نشست‌های مختلف. دوگین اخیرا در راهپیمایی ۲۲ بهمن در کرج هم گفته «خشم عمومی نسبت به تفکر جهانی‌شدن غربی روز به روز در حال افزایش است، به این دلیل کل جهان نسبت به آمریکا و ناتو احساس تنفر می‌کنند». او گفته «این خشم عمومی به این دلیل اتفاق افتاده که مردم این کشور‌ها به‌ویژه کشور‌های اسلامی متوجه شده‌اند که با این سبک از جهانی‌شدن آنها متضرر خواهند شد».
مکتب «نئواوراسیا» و بازگشت «روسیه بزرگ»
دوگین در آغاز نشست دیروز نظریه اوراسیای خود را تبیین کرد. او توضیح داد که این نظریه لایه‌لایه و پیچیده است. اما به گفته او محور اصلی این نظریه ایجاد روسیه بزرگ در کنار دیگر سرزمین‌های اوراسیا و عاری‌کردن این منطقه از آمریکاست. دوگین توضیح داد که این مبارزه برای استقلال جغرافیای سیاسی است، اما تنها به جغرافیا محدود نمی‌شود. چراکه به گفته او مهم‌ترین محور حرکت اوراسیایی که بعد از فروپاشی شوروی شکل گرفت، اعتراض به هژمونی آمریکاست. او در ادامه گفت که سنت‌گرایی، دین‌گرایی و توجه به گذشته از مبانی این تمدن خواهد بود. او گفت: روسیه وارث تمدن‌های مختلف اعم از آریایی است. دوگین در روسیه از مخالفان سرسخت جهانی‌سازی است و تأکید بر هویت منحصر‌به‌فرد روسی دارد. به گفته او در نشست دیروز طبق بررسی جامعه‌شناسی در اواخر دهه ۹۰ و اوایل قرن بیست‌و‌یکم ۷۲ درصد مردم روسیه به این سؤال که آیا روسیه مستقل از تمدن غربی است، پاسخ مثبت دادند و این آمار در سال‌های بعد نیز تغییر نکرده است. دوگین ادعا کرد که بنابراین ایدئولوژی اوراسیایی نه فقط نظریه پوتین رئیس‌جمهور روسیه، بلکه نظر ۷۲ درصد جامعه روسیه است.
دوگین در همین راستا اعتقاد دارد که ایران نقشی کلیدی در نظریه اوراسیا ایفا می‌کند و در شرایط کنونی دو کشور امکان همکاری‌های استراتژیک با یکدیگر را دارند. اما محور دیگر اندیشه‌های دوگین در نشست دیروز «جهان چندقطبی» بود. او گفت که از سال ۲۰۰۰ به‌بعد این مفهوم به نظریه اوراسیا اضافه شده و به دنبال پایان هژمونی یک کشور بر دنیاست. او در بخش سوم سخنانش توضیح داد که حضور نیرو‌های مشترک ایران و روسیه با هدف مشترک ازبین‌بردن هژمونی آمریکا در منطقه و نه اضافه‌کردن یک هژمونی جدید است. دوگین گفت که ایران و روسیه به‌عنوان دو دولت برای بازسازی تمدن اصیل خاورمیانه تلاش می‌کنند.
علت فروپاشی شوروی از نگاه دوگین
دوگین در خلال صحبت‌هایش توضیحاتی هم درباره شوروی داد. او گفت: علت اصلی فروپاشی شوروی حرکت به سمت غرب بود؛ با وجود اینکه این کشور در زمینه نظامی بسیار پیشرفته بود و حتی با وجود مشکلات اقتصادی می‌توانست تا سال‌های متمادی به حیات خود ادامه دهد. دوگین اعتقاد داشت که نخبگانی در شوروی پرورش یافتند که خواستار تعامل با غرب بودند و تصور می‌کردند که شوروی می‌تواند جزئی از کشور‌های اروپای غربی باشد. به گفته دوگین، این علت اصلی فروپاشی شوروی بود. او حتی گفت که این رویکرد غرب بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه را که روزگاری غرب‌گرا بود، تبدیل به منتقد آن کرد. به گفته دوگین، ایران و روسیه به دلایلی مشترک قابلیت تعامل با غرب و رسیدن به نقطه مشترک با غرب را ندارند: «اما در مقابل وجوه مشترک ایدئولوژیک بین ایران و روسیه، از جمله اوراسیا بسیار زیاد است و به همین دلیل دو کشور توان زیادی برای همکاری با یکدیگر دارند». دوگین در این نشست از باور به ایدئولوژی انقلاب اسلامی و امام خمینی (ره) هم سخن گفت و افزود که مردم ایران می‌خواهند سیاست‌های انقلاب را ادامه دهند و به ارزش‌ها ایمان دارند. او ابراز امیدواری کرد که همکاری‌های دو دولت در آینده ادامه یابد و افزایش پیدا کند.
چرا محافظه‌کاران به دوگین نزدیک هستند؟
بااین‌همه نظریات او مخالفان و منتقدان زیادی نیز در کشور دارد. ابراهیم اصغرزاده در گفتگو با «شرق» در این زمینه گفته بود: «بازسازی هویت جدید روس تحت عنوان هویت «اوراسیا» و تلاش دولت پوتین برای تشکیلات اتحادیه اوراسیا بر پایه‌های فکری – فلسفی افرادی نظیر الکساندر دوگین مبنی‌بر ملی‌گرایی روس، یهودستیزی، آیین کلیسای ارتدکس و احیای امپراتوری روس را برخلاف مصالح و منافع ملی خودمان می‌بینم. حتی حالا که شوروی فروپاشیده و به قول امام، کمونیسم به موزه سپرده شده، ببینید باز روس‌ها سر جای اولشان ایستاده‌اند؛ خود‌شیفتگی و ترویج نفرت و کینه نسبت به شرکای غربی‌شان».
اصغرزاده گفته بود که مهم‌ترین دغدغه متفکران و تئوریسین‌های کارگزار پروژه بازسازی عظمت ازدست‌رفته روسیه و احیای همان سنت اقتدارگرای روسی مبتنی‌بر اخلاقیات پیشامدرن است: «سنتی که تکنولوژی و حتی سرمایه‌داری و مناسبات کاپیتالیستی را از غرب اخذ می‌کند، اما ارزش‌های اخلاقی و انسانی آن نظیر حقوق فردی، حقوق بشر، لیبرالیسم سیاسی یا هر نوع اصلاحات دموکراتیک و تحول در شیوه زندگی دینی و قومی را طرد و نفی می‌کند».
او توضیح داده بود که این وجه از سنت روس‌ها بیش از هرچیز توجه بخشی از محافظه‌کاران ایرانی را جلب کرده است.
