دو تار خراسان به ثبت جهانی رسید

در چهاردهمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در بوگوتا پایتخت کلمبیا، پرونده مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار که از سوی ایران ارائه شده بود، با کسب نظر موافق اعضای این کمیته، در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد.

دوتار ایرانی یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین ابزار‌های موسیقی ایرانی است که طی قرن‌ها در گستره پهناوری از ایران نواخته می‌شده و هم اکنون نیز از جمله ساز‌های موسیقایی معاصر ایران است

مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دوتار در زمره قدیمی‌ترین، رایج‌ترین و محبوب‌ترین ابزار موسیقی کشور است که به‌شکل گسترده رواج دارد و دوتار یکی از مهم‌ترین ساز‌های زهی- زخمه‌ای فولکلوریک جوامع محلی روستایی و شهری ایران است و به‌شکل یک کاسه از جنس چوب توت و دسته‌ای بلند از جنس چوب زردآلو یا گردو ساخته می‌شود.

این ساز، یکی از ساز‌های مضرابی موسیقی ایرانی است و همان‌گونه که از نام آن برمی‌آید، دارای دو سیم (تار) است. این ساز را معمولاً با مضراب نمی‌نوازند و با ناخن، زخمه می‌زنند.

دوتار پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد. امروزه حوزه‌های نواختن دوتار عبارت‌اند از شمال خراسان در شهر‌های قوچان، بجنورد، شیروان، اسفراین و درگز و آشخانه و جنوب و شرق خراسان در شهر‌های تربت جام، تایباد، نیشابور، فردوس، بیرجند، بجستان، بردسکن، قائنات، کاشمر، باخرز، خواف و سرخس وگناباد و سبزوار و نواحی ترکمن‌نشین شمال شرق از جمله استان گلستان و بخش علی‌آباد کتول همچنین برخی مناطق استان مازندران.

این ساز در نواحی مختلف، با اندکی تغییر در شکل و نحوه نوازندگی دیده می‌شود. انواع دوتار در محدوده مرز‌های جغرافیایی ایران به «دوتار خراسان» با دو گونه شمال و شرق، «دوتار ترکمن» و «دوتار مازندران» تقسیم می‌شود شکل ساز و نحوه در دست گرفتن و سبک نواختن در شمال و شرق خراسان با هم تفاوت دارد. مردم مناطق خراسان قصه‌ها و داستان‌های خود را در قالب آهنگ‌هایی زیبا سینه به سینه به نسل‌های کنونی منتقل کرده‌اند.

محوریت دوتار شرق خراسان در شهر تربت جام و تا حدودی تایباد بوده و مرکزیت دوتار شمال خراسان شهر قوچان است، اما در شهر‌های خواف فردوس، تربت حیدریه، قائن و بیرجند نیز در پی سفر هنرمندان زبده دوتار نواز شرق خراسان این ساز نواخته می‌شود. تیره ترکمن‌های سالور تربت جام در شرق خراسان نیز دوتار ترکمنی می‌نوازند.

دوتار شمال خراسان دارای کاسه‌ای گلابی‌شکل و دسته‌ای نسبتاً دراز و دو رشته سیم (تار) است. طول دستهٔ آن حدود ۶۰ سانتی‌متر و کل ساز حدود ۱ متر است. قسمت گلابی‌شکل این ساز از چوب درخت شاه‌توت و دستهٔ آن از چوب زردآلو یا درخت گردو ساخته می‌شود. در قدیم به جای سیم از ابریشم استفاده می‌شد

ایران پیش از این، پرونده ردیف موسیقی‌های ایرانی، موسیقی بخشی‌های خراسان و هنر ساختن و نواختن کمانچه را در حوزه موسیقی، در فهرست میراث ناملموس جهانی ثبت کرده بود.

۴۸ نظیر این پرونده در باره میراث فرهنگی ناملموس بشری از کشور‌های مختلف در اجلاس کمیته میراث بشری ناملموس یونسکو که از ۹ تا ۱۴ دسامبر در بوگوتا پایتخت کلمبیا برگزار می‌شود، مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

در این اجلاس علاوه بر محمدحسن طالبیان معاون میراث‌فرهنگی کشور، مصطفی پورعلی مدیرکل دفتر ثبت آثار، حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی و احمد جلالی سفیر ایران در یونسکو نیز حضور دارند.