جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا یک بار دیگر تبادل زندانی داشتند. طبق گزارش اداره کل اطلاع‌رسانی وزارت امور خارجه، با پیگیری‌های این وزارتخانه و با همکاری دولت سوئیس، مسعود سلیمانی، استاد دانشگاه ایرانی که به اتهام دورزدن تحریم‌های آمریکا بازداشت شده بود، به ایران بازگشت و ژائو ونگ، شهروند آمریکایی که به جرم جاسوسی در ایران زندانی بود، برای بازگشت به آمریکا تحویل مقامات سوئیس شد. این اداره کل گزارش داده است این فرایند با تصویب شورای عالی امنیت ملی و با موافقت و همکاری نهاد‌های امنیتی و قضائی ایران طی شده است. نقش‌آفرینی سوئیس در این مبادله در حالی رخ می‌دهد که در ماه‌های اخیر، این کشور بیش‌ازپیش از سوی ایران واسطه ارسال پیام‌هایی اغلب اعتراض‌آمیز، اما دیپلماتیک به ایالات متحده شده است.
به گزارش شرق، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، خود برای مشایعت سلیمانی راهی سوئیس شد. او در توییتی با انتشار تصویری از سلیمانی در سوئیس نوشت: «بسیار خوشحالم که استاد دکتر مسعود سلیمانی و آقای ونگ به‌زودی به خانواده‌هایشان ملحق می‌شوند. از همه کسانی که در این امر دخیل بودند، به‌ویژه دولت سوئیس قدردانی می‌کنم».
او ساعتی بعد دو تصویر از خود در کنار سلیمانی در باند فرودگاه و نیز در هواپیما منتشر کرد و نوشت: «در راه خانه». رسول سلیمانی، برادر مسعود سلیمانی، در گفتگو با ایسنا به نمایندگی از سوی خانواده‌اش، از تلاش‌های وزارت خارجه ایران و ظریف در راه آزادی سلیمانی تشکر کرد. او گفت: «آمریکایی‌ها گفته بودند قرار است هفته آینده دادگاهی برای ایشان تشکیل شود، ولی خوشبختانه موضوع به این مرحله نرسید و آن‌ها نتوانسته بودند مدرکی علیه برادرم تهیه کنند».
آسوشیتدپرس می‌نویسد: در این تبادل، مقامات ایرانی ژائو ونگ را در سوئیس تحویل داده‌اند. به گزارش ای‌پی، اخباری مربوط به احتمال نزدیک‌بودن آزادی ونگ از چند روز قبل در فضای رسانه‌ای مطرح بوده است. یکی از وکلای درگیر در این پرونده ساعاتی پیش از اینکه ظریف این خبر را اعلام کند، آیه‌ای از انجیل را توییت کرد که در آن به آزادی پیتر مقدس توسط فرشتگان اشاره شده بود.
ابراز رضایت پمپئو
همتای آمریکایی ظریف نیز در توییتر خبر این تبادل را منتشر کرد و مدعی شد ونگ به اتهامات نادرست زندانی بوده است. مایک پمپئو نوشت: «یک آمریکایی دیگر در راه بازگشت به خانه است. ژائو ونگ که به اتهامات نادرست بیش از سه سال در ایران زندانی بوده است، آزاد شده و در راه بازگشت به ایالات متحده است. ونگ به‌زودی دوباره در کنار همسر و پسرش خواهد بود که سخت دلتنگش هستند». پمپئو ادامه داد: «ما از پای نخواهیم نشست تا تک‌تک آمریکایی‌هایی را که در ایران و سراسر جهان بازداشت شده‌اند، به خانه و در کنار عزیزانشان برگردانیم». نکته درخور توجه، اشاره مثبت محافظه‌کارانه او به نقش دولت‌های ایران و سوئیس در این روند است. او از سوئیس تشکر کرد و از همکاری سازنده دولت ایران ابراز خرسندی: «از دولت سوئیس بابت تسهیل بازگشت آقای ونگ تشکر می‌کنیم و خرسندیم که دولت ایران در این زمینه سازنده عمل کرده است». این احتمالا تنها نمونه اظهارنظر پمپئو درباره دولت ایران است که با نقد یا اتهام همراه نبوده است.
رئیس‌جمهور آمریکا: امنیت و سلامت شهروندان آمریکایی بالاترین اولویت ماست
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، نیز کمی پس از توییت ظریف، بیانیه‌ای از سوی کاخ سفید منتشر کرد. او در این بیانیه نوشت ونگ به «ادعای» جاسوسی بازداشت بوده است. ترامپ مانند پمپئو، از سوئیس بابت «همکاری در مذاکره با ایران جهت آزادی ونگ» تشکر کرد؛ اما برخلاف وزیر خارجه خود، اشاره‌ای به دولت ایران نکرد. او نوشت: «بالاترین اولویت ایالات متحده امنیت و سلامت شهروندانش است. آزادکردن آمریکایی‌هایی که زندانی هستند، اهمیتی حیاتی برای دولت من دارد و ما همچنان سخت تلاش خواهیم کرد تا همه شهروندانی را که به غلط در خارج از مرزهایمان زندانی هستند، به خانه برگردانیم».
در دوران دولت ترامپ چند زندانی دیگر نیز از کشور‌های مختلف به آمریکا بازگردانده شده‌اند. وندال براون، بازیکن فوتبال آمریکایی که در سفری به چین به دلیل درگیری در یک بار دستگیر شده بود و سه سال را در زندان گذرانده بود، کوین کینگ آمریکایی به همراه تیموتی ویکس استرالیایی که به دست طالبان در کابل ربوده شده بودند، تاد لینیگر که پنج سال در ونزوئلا زندانی بود، دنی برچ که در یمن از سوی گروهی اعلام‌نشده دستگیر شده بود، تونی کیم، کیم دونگ چول و کیم هاک سونگ، شهروندان آمریکایی که در کره‌شمالی دستگیر شده بودند و کیمبرلی اندیکات که در اوگاندا گروگان گرفته شده بود از نمونه‌هایی هستند که در ماه‌های اخیر به آمریکا برگشته‌اند.
اتو وارمبیر که بعد از ماه‌ها زندان در کره‌شمالی به کما رفته بود، مدتی پس از بازگردانده‌شدن به آمریکا درگذشت. نزار زکای لبنانی نیز که اقامت ایالات متحده را داشت، در دوران ترامپ از زندانی در ایران آزاد و به لبنان تحویل داده شد؛ هرچند مشخص نیست در این پرونده دولت آمریکا چه نقشی داشته است.
زندانی‌ها که بودند؟
مسعود سلیمانی، پژوهشگر حوزه سلول‌های بنیادی و دانشیار دانشگاه تربیت‌مدرس است که در رشته خون‌شناسی نیز تحقیق می‌کند. سلیمانی ۱۵ مهر گذشته در قالب یک فرصت مطالعاتی با ویزای رسمی تحقیقاتی و با هماهنگی دانشگاه تربیت‌مدرس، عازم آمریکا شد، اما در بدو ورود به فرودگاه شیکاگوی آمریکا بازداشت و به زندان منتقل شد. محمدجواد ظریف اوایل مهرماه در مصاحبه‌ای با ان‌پی‌آر که در سفرش به نیویورک انجام شده بود، بازداشت او پس از صدور ویزا را یک «دام» توصیف کرد: «بگذارید درباره یک استاد دانشگاه با شما صحبت کنم که برای ۹ ماه گذشته، بدون اتهام در یک زندان ایالات متحده است. به او یک ویزا داده شد که به ایالات متحده بیاید. وقتی در حال پرواز به سمت ایالات متحده بود، ویزای او لغو شد. او هیچ جرمی مرتکب نشده است». او در پاسخ به خبرنگار ان‌پی‌آر که این مسئله را یک مشکل مهاجرتی توصیف کرد، گفت: «این یک پرونده مهاجرتی نیست. این یک دام است برای یک استاد دانشگاه ایرانی که اینجا بی‌دلیل زندانی شود».
ظریف در همین مصاحبه مستقیم به ایده مبادله سلیمانی با وانگ اشاره کرده بود و درواقع در پاسخ به سؤالی درباره وانگ، پرونده سلیمانی را مطرح کرده بود. او توضیح داده بود: «شهروند چینی- آمریکایی که در ایران است، با یک پرونده قضائی و یک جرم در زندان است و من پیشنهاد داده‌ام که این‌ها را مبادله کنم؛ چون به‌عنوان وزیر خارجه من نمی‌توانم به دادگاهمان بروم و صرفا بگویم این مرد را آزاد کنید. می‌توانم به دادگاه بروم و به آن‌ها بگویم من می‌توانم این مرد را با یک ایرانی مبادله کنم و یک پایگاه قانونی در دادگاه داشته باشم».
وانگ که ظریف پیشنهاد مبادله‌اش را داده بود، استاد دانشگاه پرینستون است و به روایت آمریکایی‌ها، برای پژوهشی در حوزه کاری‌اش در ایران، به این کشور آمده است. وکلای وانگ و مقامات آمریکا مدعی‌اند آنچه به‌عنوان جاسوسی او مطرح شده، تحقیقات اوست.
دیپلماسی مبادله؟
این اتفاق در حالی رخ داد که ایران و ایالات متحده عملا در اوج تقابل سیاسی با یکدیگر هستند و همین مسئله باعث شده است برخی ناظران معتقد باشند این نشانه‌ای از امکان شکل‌گیری نوعی تعامل بین ایران و آمریکاست، بااین‌حال به نظر می‌رسد پیچیدگی روابط در شرایط فعلی بالاتر از این است که چنین تبادلی قدمی در راه حل شدن مشکلات بزرگ‌تر باشد و بیشتر به نظر می‌رسد صرفا تعاملی بر مبنای خواست‌های مشترک دو طرف باشد که مدت‌هاست صحبت از گفتگو درباره‌اش مطرح می‌شود. مقامات دو کشور پیش‌تر در عین افزایش تنش‌ها، اشارات صریح و ضمنی به چنین تبادل‌هایی داشته‌اند و به‌خصوص از سوی ایران این مسئله مطرح شده است، تا جایی که سخنگوی وزارت خارجه ایران، اوایل پاییز امسال از ارائه فهرستی به ایالات متحده خبر داد که شامل پیشنهادات برای تبادل زندانی بود. مسعود سلیمانی در حالی به ایران آمده که چند ماه پیش، نگار قدس‌کنی که به اتهام دورزدن تحریم‌های آمریکا زندانی شده بود، با برگزاری دادگاه و صدور حکمی که مدت حکم او را برابر دوران بازداشتش خوانده بودند، تحویل ایران شد، اما پرونده نگار قدس‌کنی با مبادله‌ای همراه نبود. همان زمان ظریف از آزادی سه زندانی ایرانی گفته بود که نفر سوم هنوز پرونده‌اش کامل نشده. نگار قدس‌کنی و رضا دهباشی دو نفر اول بودند که همان زمان به ایران آمده بودند، اما درباره هویت نفر سوم، تنها گمانه‌زنی‌هایی وجود داشت که او همین مسعود سلیمانی است.
آخرین نمونه مبادله زندانی ایران و آمریکا به زمان امضای توافق برجام برمی‌گردد که هم‌زمان با اعلام آن، چندین زندانی ایرانی و آمریکایی به صورت هم‌زمان بین دو کشور مبادله شدند و جیسون رضاییان که پرونده پرحاشیه و خبرسازی در این زمینه داشت، در همین مبادله آزاد شد.
ترامپ در توییتر: می‌بینید؟ می‌توانیم باهم توافق کنیم
شرق: رئیس‌جمهور آمریکا شب گذشته با اشاره به خبر مبادله زندانیان ایران و آمریکایی، از ایران تشکر کرد. ترامپ که پیش‌تر در بیانیه رسمی کاخ سفید تنها از دولت سوئیس بابت همکاری در این مذاکره تشکر کرده بود، در توییتی با اشاره به اینکه ژائو وانگ آمریکایی در دوران اوباما زندانی شده و در دوره او آزاد شده است، نوشت: «تشکر از ایران بابت مذاکره بسیار منصفانه. می‌بینید؟ [پس]می‌توانیم باهم توافق کنیم». پیش از ترامپ، پمپئو، وزیر خارجه آمریکا نیز از همکاری ایران ابراز خرسندی کرده بود.
