ریشه اعتراضات عربی

فرارو- با شدت گرفتن تظاهرات الجزایر در روز جمعه، حالا می‌توان اعتراضات این کشور را هم به لبنان و عراق اضافه کرد. تظاهرات و درگیری‌هایی که در سال جاری در این سه کشور و همچنین در سودان و مصر اتفاق افتاده است، یادآور بهار عربی در سال ۲۰۱۰ است؛ هرچند دامنه تظاهرات اخیر هنوز به آن گستردگی نشده است. با توجه به مشکلات دامنه‌دار در این کشور‌ها و گستردگی تظاهرات اخیر، به نظر می‌رسد به زودی تغییر در این کشور‌ها شکل جدی تری به خود بگیرد.

به گزارش فرارو، روز جمعه، دهم آبان سالگرد استقلال الجزایر با راهپیمایی هزاران معترض همراه شد که خواستار انقلابی جدید هستند. این تظاهرات یکی از بزرگترین اعتراض‌های الجزایر در ۹ ماه اخیر است.

اعتراض‌های الجزایر به شکل هفتگی از بهمن سال گذشته آغاز شده است و در نهایت به کناره‌گیری عبدالعزیز بوتفلیقه، رئیس‌جمهور این کشور منجر شد. اما حتی استعفای او هم به اعتراضات پایان نداد. الجزایری‌ها خواستار تغییرات بنیادی در حکومت هستند. تظاهرکنندگان با برنامه‌ریزی حکومت برای برپایی انتخابات ریاست جمهوری در ماه آینده مخالف هستند. معترضین شعار می‌دادند: «الجزایر استقلالش را پس گرفت، مردم نیز استقلالشان را پس می‌گیرند.»

اوج گرفتن تظاهرات الجزایر با موج دوم تظاهرات در عراق و ادامه اعتراضات در لبنان همراه شده است که یادآور اتفاقات موسوم به بهار عربی در سال ۲۰۱۰ است. بهار عربی با خودسوزی بوعزیزی در اعتراض به فساد پلیس تونس آغاز شد و کم کم به اردن، مصر، سوریه، یمن، بحرین، لیبی و عربستان هم رسید. در پی این تحولات سه حکومت عربی شامل تونس، مصر و یمن تغییر کردند.

 

در حال حاضر پردامنه‌ترین اعتراضات را می‌توان در عراق مشاهده کرد. تظاهرات مردم عراق در اعتراض به فقر و فساد گسترده از سه شنبه نهم مهر ماه سال جاری شروع شد. در آن دور از تظاهرات هیچ حزب سیاسی فراخوانی برای تظاهرات نداد و اعتراضات خودجوش به دلیل خشم مردم از بیکاری بالای جوانان، وضعیت بد خدمات دولتی و فساد در عراق آغاز شد.

معترضان در شهر‌های مختلف عراق خواستار کناره‌گیری دولت، مبارزه با فساد و بهبود خدمات عمومی شده‌اند. این اعتراض‌ها تاکنون دست کم ۲۵۰ کشته و چند هزار زخمی برجای گذاشته است.

پس از یک هفته آرامش نسبی همزمان با اربعین حسینی، دور دوم تظاهرات از روز جمعه سوم آبان آغاز شد و اعتراضات در این روز با ۴۰ کشته و حدود ۲ هزار زخمی وارد فاز جدیدی شد که همچنان ادامه دارد.

پس از شروع تظاهرات عراق در اوایل مهرماه، روز پنج شنبه، ۲۵ مهر ساعاتی پس از اعلام طرح پولی کردن مکالمات صوتی برنامه‌هایی مانند واتس‌اپ جرقه اعتراضات گسترده‌ای درلبنان زده شد. ده‌ها هزار معترض در چندین شهر لبنان از جمله بیروت، در اعتراض به افزایش هزینه‌های زندگی و طرح‌های جدید مالیات‌گیری به خیابان‌ها ریختند و علیه نخبگان سیاسی کشور شعار‌های تندی سر دادند.

 

مدت‌هاست که لبنان درگیر بحران اقتصادی است. دولت این کشور به دلیل کمبود درآمدها، در تنظیم بودجه عمومی با مشکلاتی مواجه شده و تلاش می‌کند از طریق مالیات بستن و پولی کردن تماس‌های صوتی واتس‌اپ بر درآمد‌های خود بیفزاید. بدهی لبنان معادل بیش از ۱۵۰ درصد تولید ناخالص ملی است، اقتصاد این کشور دچار رکود است و ارزش واحد پول ملی برای اولین بار بعد از دو دهه مقابل دلار افت کرده است. زیرساخت‌های لبنان هم در وضعیت خوبی نیستند، قطع برق و آب و ماندن زباله در خیابان‌ها رویدادی عادی است. پس از استعفای حریری موقتا لبنان در آرامش نسبی به سر می‌برد و بعد از دو هفته بانک‌ها شروع به کار کردند، اما مشخص نیست آینده تظاهرات به کجا خواهد رسید.

 

 

پیش از آغاز تظاهرات و لبنان، مصر هم صحنه ناآرامی‌هایی بود که البته با سرکوب شدید حکومت، گستردگی آن به اندازه لبنان و عراق نبود. دولتمردان لبنان و عراق از ابتدا خواسته‌های تظاهرکنندگان را به حق دانستند، اما سیسی در مصر رویکرد دیگری در پیش گرفت.

۲۹ شهریور ماه سال جاری، هزاران مصری در میدان التحریر و سایر نقاط مصر علیه عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری مصر دست به تظاهرات زدند. این تظاهرات اولین اعتراض عمومی پس از روی کار آمدن سیسی در مصر از سال ۲۰۱۴ بود. «سیسی برو» و «مردم خواهان سرنگونی رژیم هستند» جزو مهمترین ترند‌های کاربران مصری توییتر در روز تظاهرات بود.

در سال ۲۰۱۳ عبدالفتاح سیسی توانست محمد مرسی که رئیس جمهور قانونی و منتخب مردم بود را بوسیله نیرو‌های نظامی ارتش از قدرت برکنار کند. بنابر گزارش‌ها از مصر وضعیت این کشور از سال ۲۰۱۳ با سرکوب بی‌سابقه روبرو شده و ده‌ها هزار نفر به زندان افتاده‌اند. توماس فریدمن، ستون نویس نیویورک تایمز با با اشاره به سرکوب در حکومت مصر هشدار می‌دهد ممکن است در چنین حکومتی، گروهی مثل داعش به وجود بیاید. فریدمن می نویسد: «السیسی روزنامه نگاران بی آزار، فعالان سیاسی و مدنی و سیاستمداران را زندانی می‌کند. تنها جرم آن‌ها این است که می‌خواهند حرفشان در آینده کشور موثر باشد و به ساختن محیطی که بتوانند به ظرفیت هایشان دست یابند، کمک کنند. در این صورت است که آن‌ها مجبور نیستند برای رسیدن به احترام، قدرت، شغل و دست یافتن به یک دختر به گروه‌های افراطی مثل داعش بپیوندند.»

 

دیگر کشور عربی که اوضاع ناآرامی دارد سودان است. سودان اکنون در مرحله گذار به سر می برد.

۱۵ خرداد سال جاری در جریان تظاهرات مقامات سودان کشته شدن ۴۶ نفر را در جریان حمله نیرو‌های امنیتی به اعتراضات طرفداران دموکراسی تایید کردند. این اولین بار بود که مقامات سودان رسما کشته شدن تعدادی را تایید می‌کنند، هرچند که آمار مورد تایید بسیار کمتر از میزانی است که پزشکان نزدیک به فعالان گفته‌اند.

ناآرامی در سودان به دسامبر ۲۰۱۸ برمی‌گردد زمانی که دولت عمر البشیر، اقدامات ریاضتی اضطراری را در این کشور اعمال کرد. قطع یارانه‌های نان و سوخت، موجی از تظاهرات را بر سر استاندارد‌های زندگی رقم زد که در نهایت به پایتخت کشیده شد. با گسترده شدن اعتراضات، مخالفان دولت خواستار کناره‌گیری آقای البشیر شدند. در بحبوحه تظاهرات گسترده خیابانی، فرماندهان بلندپایه ارتش سودان، عمر حسن البشیر، دیکتاتور این کشور، را عزل کردند. در پی عزل البشیر، با حضور فرماندهان برجسته ارتش، نهادی به نام شورای انتقالی نظامی تاسیس شد و حکومت موقت سودان را به عهده گرفت. 

 

فرماندهان ارتش که البشیر را عزل کردند، خودشان به نام مردم قدرت را به دست گرفتند. اما فعالیت جامعه مدنی سودان ادامه داشت و چندین بار برای تحت فشار قرار دادن نظامیان فراخوان تجمع و اعتصاب دادند و اعتصابات انجام شد، تا اینکه نهایتا توانستند نظامیان را به پذیرش یک دولت غیرنظامی وادار سازند. باید دید در مرحله گذار و پس از آن قدرت را چه کسی در سودان به دست خواهد گرفت.

 

هرچند در حال حاضر در تعدادی از کشور‌های غیر عربی مانند اسپانیا، بولیوی، چک و قراقستان موج پیوسته‌ای از تظاهرات ادامه داد، اما به نظر می‌رسد تعدد ناآرامی‌ها در کشور‌های عربی ممکن است مانند بهار عربی به تغییرات دامن داری منجر شود.

مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل بین الملل و استاد دانشگاه در این زمینه به فرارو گفت: جهان در حال تغییر و تحول است. این تغییر و تحول با توجه به سیگنال‌های موجود اجتناب ناپذیر است. جهان امروز آکنده از پیشران‌های موثر در جهت ایجاد دگرگونی در لایه‌های مختلف زندگی بشر است و مقاومت‌های موجود در لایه‌های زبرین یا در "سطح لیتانی" نمی‌تواند در برابر انفجار‌های درونی موجود در لایه‌های گوناگون حیات بشر، دیر یا زود پاسخگو باشد. هرچه مقاومت بیشتری کند در آینده انفجار سخت تری شاهد خواهد بود.

 

این تحلیلگر مسائل بین الملل افزود: آنچه هم اکنون رخ می‌دهد ناشی از یک محدوده گذار چندین دهه‌ای است که از دهه ۱۹۸۰ به بعد آغاز شده است و اکنون حدود نیم قرن را پشت سر می‌گذارد و با توجه به آنچه که در همین نیم قرن رخ داده است بسیاری از رویداد‌ها تجربه شده است. بار‌ها بسیاری از این رویداد‌های تجربه شده نیز مانند اکنون به دلایل گوناگونی سنجاق شده است و از آن با تحلیل‌های متفاوتی مبتنی بر منافع اشخاص، جناح ها، گروه‌ها و دولت-کشور‌ها یاد شده است.

مطهرنیا ادامه داد: اما در عمل این تغییرات اجتناب ناپذیر بوده است و موجب شده جامعه بشری گام‌هایی رو به جلو بردارد. در آستانه ورود به دهه ۱۹۸۰ انقلابی در ایران رخ داد که در همان زمان رژیم پهلوی آن را وابسته به بیگانگان و دست آوردی از حرکت فتنه گرانه مخالفین رژیم محمدرضا پهلوی نامید. بعد‌ها ما دگرگونی‌های وسیع تری را در سطح بین المللی شاهد بودیم که بلوک شرق و اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در اوج آن در سال ۱۹۹۰ شکل نهایی پیدا کرد و فرو پاشید. بعد‌ها در دهه ۱۹۹۰ وارد دوران گذاری شدیم که به منطق جنگ‌های خاورمیانه کشیده شد و نقطه عطف آن را باید ۱۱ سپتامبر بدانیم.

این تحلیلگر مسائل بین الملل افزود: هم اکنون نیز شاهد حرکت‌های متفاوتی از سال ۲۰۰۱ به بعد، از جمله بهار عربی هستیم که از پس انقلاب‌های رنگی به وجود آمد. همه این‌ها نشانگر شتاب تحولات است و هرچه پیشتر می‌رویم این شتاب فزون‌تر خواهد شد و آثار و نتایج آن خود را بیشتر به نمایش خواهد گذاشت.

مطهرنیا در پایان در مورد موج انقلابی جدید در کشور‌های عربی گفت: اکنون باید بگوییم انقلاب نشاط فرودستان شکل گرفته است. به هر تقدیر آن‌ها در عین حالی که بر ضد وضع موجود قیام می‌کنند و حاضر به دادن هزینه‌های این عبور از وضع موجود هستند تلاش می‌کنند نشاط خود را نیز به دست آوردند و آنچه را که در دهه‌های اخیر از دست داده بودند دوباره بازیافته و رو به جلو حرکت کنند.