آشنایی با انواع ظهر نویسی، شرایط و مسئولیت‌های ظهر نویس در قانون

 

فرارو- ظهر نویسی در لغت به معنای نوشتن پشت سند می‌باشد و طبق تعریفی که در ترمینولوژی حقوق آمده است عبارت است از اینکه دارنده سند دین و مخصوصاً اسناد تجاری، در پشت سند دستور یا اذن می‌دهد (خطاب به مدیون) که مبلغ سند را به شخص دیگری بدهد.

البته اگرچه عبارت ظهر نویسی به معنای پشت نویسی است، ولی منظور درج هر عبارت تعهد آور در سند تجاری چه در روی آن و چه در پشت آن از جانب شخصی غیر از صادر کننده سند تجاری می‌باشد.

۱- لزوم امضاء
به موجب ماده ۲۴۶ قانون تجارت ظهر نویسی باید به امضای ظهرنویس برسد بنابراین امضای ظهر نویس به معنای رضایت وی به انتقال سند تجاری می‌باشد.

۲- عدم لزوم قید نام منتقل الیه
ممکن است در ظهر نویسی اسم منتقل الیه قید شود، اما قید آن الزامی نیست بنابراین ظهر نویسی می‌تواند با درج نام شخص معین یا بدون درج نام (در وجه حامل) باشد اگر ظهر نویسی در وجه حامل باشد شخصی که حامل آن باشد دارنده سند محسوب می‌شود.

۳- عدم لزوم قید تاریخ
در ظهر نویسی قید تاریخ لازم نیست، البته لازم به ذکر است که به موجب ۲۴۸ قانون تجارت هرگاه ظهر نویس در ظهر نویسی تاریخ مقدمی قید کند جاعل شناخته می‌شود.

۴- عدم لزوم ظهر نویسی در پشت سند تجاری
ظهر نویسی لازم نیست که حتماً در پشت ورقه تجاری انجام شود در واقع عبارت ظهر نویسی یک عبارت حقوقی به معنای واگذاری سند تجاری است و معنای لغوی آن مد نظر نیست بنابراین ظهر نویسی می‌تواند در روی برگه یا پشت آن صورت گیرد.

۵- لزوم ظهر نویسی در خود سند تجاری
به موجب ماده ۲۴۶ قانون تجارت ظهر نویسی باید در خود سند تجاری صورت گیرد اعم از آن که در پشت آن باشد یا اینکه در روی آن صورت گیرد بنابراین ظهر نویسی به موجب ورقه‌ای جداگانه فقط به موجب مقررات مدنی موثر است و ظهر نویسی تجاری تلقی نمی‌گردد.

۱- ظهر نویسی جهت انتقال
انتقال مبلغ سند تجاری توسط دارنده سند تجاری به شخص دیگر را ظهر نویسی می‌گویند پس از انتقال شخص منتقل الیه دارنده سند تجاری می‌شود در واقع در این نوع ظهر نویسی ظهر نویس حقوق خود را که به موجب سند تجاری به دست آورده است را با ظهر نویسی به شخص دیگری منتقل می‌کند.

۲- ظهر نویسی جهت وکالت
منظور این است که دارنده سند تجاری آن را ظهر نویسی می‌کند، ولی به واسطه این ظهر نویسی مبلغ سند تجاری را به دیگری منتقل نمی‌کند بلکه فقط به دیگری وکالت در دریافت وجه سند تجاری یا دیگر اعمال مرتبط با سند تجاری مثل دریافت گواهی عدم پرداخت را می‌دهد.

لازم به ذکر است شخصی که برای وصول سند تجاری وکیل شده است حق ندارد به وسیله ظهر نویسی سند تجاری مورد وکالت را به دیگری واگذار کند مگر اینکه حق توکیل داشته باشد و این ظهر نویسی هم صرفاً جهت وصول صورت گیرد.

۳- ظهر نویسی جهت وثیقه
یعنی دارنده سند تجاری آن را ظهر نویسی می‌کند، ولی در این حالت نیز به واسطه این ظهر نویسی مبلغ سند تجاری را به دیگری منتقل نمی‌کند بلکه فقط سند تجاری را به عنوان وثیقه طلب یکی از طلبکارانش ظهر نویسی می‌کند.

در واقع در این نوع ظهر نویسی در صورتی که ظهر نویس دین خود را به طلبکارش ندهد طلبکار می‌تواند از محل وصول مبلغ سند تجاری به طلب خود دست یابد.

۴- ظهر نویسی جهت ضمانت
شخصی در سند تجاری از یکی از متعهدین سند مانند صادر کننده یا یکی از ظهر نویسان ضمانت می‌کند تا در صورت لزوم دارنده سند تجاری بتواند علاوه بر رجوع به متعهد مزبور به ضامن هم برای دریافت مبلغ سند رجوع کند.

لازم به ذکر است که اگر شخصی سند تجاری را ظهر نویسی و به دیگری واگذار کند بدون آنکه در ظهر نویسی جهت ظهر نویسی نوشته شده باشد اصل بر آن است که ظهر نویسی جهت انتقال صورت گرفته است مگر آنکه ثابت گردد به خاطر وثیقه، وکالت یا ضمانت بوده است.

به موجب ماده ۲۴۹ قانون تجارت ظهر نویسان در برابر دارنده سند مسئول می‌باشند لازم به ذکر است که مسئولیت ظهر نویسان و دیگر مسئولان سند تجاری در برابر دارنده سند به صورت تضامنی می‌باشد.

مسئولیت تضامنی به این معناست که تمام مسئولین سند اعم از صادر کننده و ظهر نویس در عرض یکدیگر قرار دارند بدین نحو که دارنده سند تجاری می‌تواند در صورت پرداخت نشدن وجه سند در موعد مقرر از سوی شخصی که باید پرداخت می‌کرده برای دریافت تمام یا قسمتی از وجه سند به هر کدام از آن‌ها که بخواهد و بدون رعایت ترتیب ظهر نویسی مراجعه کند.

به عنوان مثال اگر ۵ نفر نسبت به دینی به مبلغ ۵۰۰ هزار تومان مسئولیت تضامنی داشته باشند طلبکار می‌تواند مبلغ ۵۰۰ هزار تومان را از هر یک از آن‌ها که بخواهد دریافت کند یا به انتخاب خود بخشی از آن را از یکی و بخش دیگر را از شخص دیگری دریافت کند؛ بنابراین دارنده می‌تواند علیه تمامی مسئولان اقامه دعوی کند هر یک از ظهر نویسان امضا کننده سند نیز موظف به پرداخت تمام یا قسمتی از وجه سند به دارنده می‌باشند البته پس از پرداخت، آن ظهرنویس حق مراجعه و اقامه دعوی به سایر مسئولان سند را خواهد داشت.