واکاوی چرخش مواضع اروپایی‌ها در قبال ایران

فرارو- سه کشور اروپایی، ایران را مسئول حملات آرامکو دانستند و خواستار مذاکراتی فراتر از برجام شدند. ایران بار‌ها اعلام کرده حاضر نیست در مورد مسائل منطقه‌ای و موشکی مذاکره کند. در حالی که اروپا، به خصوص فرانسه همواره از تلاش برای حفظ برجام گفته‌اند، این اظهارات آنهم در شرایطی که روحانی در نیویورک به سر می‌برد غیر منتظره بود.

دوشنبه، یک مهر سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در بیانیه مشترکی مدعی شدند: «واضح است که ایران مسئول حمله به تاسیسات نفت سعودی است.» این در حالی است که شنبه گذشته و پس از حملات آرامکو، انصارلله یمن مسئولین حملات را برعهده گرفت و مقامات کشورمان دست داشتن ایران در این حملات را تکذیب کردند.

اروپا و به خصوص فرانسه در ماه‌های اخیر تلاش کردند به نوعی تنش بین ایران و آمریکا را کاهش دهند. آن‌ها در نشست سران گروه هفت در بیارتیس بر این موضوع تاکید کردند و رئیس جمهور فرانسه تلاش کرد مقدمات دیدار ترامپ و روحانی را فراهم کند.

حالا نکته اینجاست که حتی اگر طرف‌های اروپایی مدارکی دال بر نقش ایران در این حملات داشته باشند، انتشار بیانیه رسمی سه جانبه، آنهم در شرایطی که مجمع عمومی سازمان ملل در حال برگزاری است و زمزمه‌هایی از احتمال دیدار مقامات ایران و آمریکا شنیده می‌شود، چه معنایی دارد؟

همچنین تروئیکای اروپایی در این بیانیه اضافه کردند: «زمان آن فرا رسیده که ایران چارچوب مذاکرات طولانی مدت درباره برنامه هسته‌ای، موضوعات امنیت منطقه‌ای که شامل برنامه‌های موشکی‌اش می‌شود را بپذیرد.»

ایران بار‌ها اعلام کرده است این موارد قابل مذاکره نیست؛ آنهم در شرایطی که آمریکا و اروپا به برجام هم پایبند نبوده‌اند. در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ صحبتی از بحث‌های موشکی و منطقه‌ای نیست. اروپایی‌ها در بیانیه خود مدعی شدند همچنان از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ حمایت می‌کنند و از ایران خواستند تا به اجرای کامل تعهدات برجامی خود بازگردد.

حمایت انگلیس و فرانسه و آلمان از برجام در کنار سخنان بوریس جانسون مبنی بر لزوم ایجاد توافق جدید با ایران به نوعی متناقض و یا دست‌کم مبهم است. نخست‌وزیر انگلیس روز دوشنبه گفت: «صرفنظر از اینکه دلایل مخالفت شما با توافق هسته‌ای قدیمی با ایران چیست، وقت حرکت به سمت عقد توافقی جدید است.» ترامپ هم گفت: با نظر او درباره لزوم توافق هسته‌ای جدید با ایران موافق است و از اینکه او این پیشنهاد را مطرح کرده "شگفت‌زده نشده است.

اعلام علنی یک کشور اروپایی مبنی بر لزوم ایجاد یک توافق جدید، آنهم به این صراحت بی سابقه است. اینکه ترامپ از این اظهارنظر شگفت زده نشده است شاید نشانه‌ای از گفتگو‌های جدید بین طرف‌های اروپایی باشد.

حتی اگر پیش از این انتشار بیانیه بین رهبران اروپایی و آمریکا هماهنگی صورت نگرفته باشد، فشار آمریکا می‌تواند بر مواضع اروپا موثر باشد. روز دوشنبه و همزمان با انتشار بیانیه اروپا، برایان هوک، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران گفت: «ما به دنبال مذاکرات "جامعی" هستیم که حقیقتاً جامع باشد. این مذاکرات، علاوه بر پرونده هسته‌ای ایران، نقش ایران در منطقه، ساخت موشک توسط این کشور، حمایت آن از تروریسم و گروگان‌گیری‌های آن را هم شامل می‌شود.» رئیس کارگروه اقدام ایران همچنین به انتقاد از برجام پرداخت و گفت: «این توافق به اندازه کافی جامع نبوده است.» مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا هم ضمن تمجید از E۳ برای دخیل دانستن ایران در حمله آرامکو، مدعی شد این اقدام به تقویت دیپلماسی و صلح منجر می‌شود.

مقامات ایران هم به اظهارات جدید اروپایی‌ها واکنش نشان دادند و آن را متاثر از مواضع آمریکا می‌دانند. وزیر خارجه ایران از طرف‌های اروپایی خواست به جای «تکرار طوطی‌وار ادعا‌ها و درخواست‌های ایالات متحده که با برجام همخوانی ندارد» مسیر مستقلی در پیش بگیرند. ظریف همچنین تاکید کرد «پیش از پایبندی به توافق کنونی، هیچ توافق جدیدی در کار نخواهد بود.» رئیس جمهور کشورمان هم بیانیه کشور‌های فرانسه، انگلیس و آلمان را "اتهام زنی بی اساس به جمهوری اسلامی ایران" عنوان و از آن انتقاد کرد.

 

دیدار ماکرون و روحانی در نیویورک

 

---

در شرایطی که ظریف قرار است روز چهارشنبه در نشست ۱+۴ با همتایان اروپایی خود مذاکره کند، انتشار بیانیه اروپا که با اعتراض ایران همراه بوده است می‌تواند بر روند مذاکرات تاثیر گذار باشد.

دکتر عبدالرضا فرجی راد، سفیر پیشین ایران در نروژ و تحلیلگر مسائل ژئوپلتیک در مورد هدف سه کشور اروپایی از انتشار بیانیه‌ای مبنی بر دست داشتن ایران در حملات آرامکو به فرارو گفت: تصور می‌کنم اروپایی‌ها مقداری احساس کردند اکنون توازن به نفع ایران برقرار می‌شود. با توجه به منافعی که اروپایی‌ها در عربستان و امارات دارند که منافع عظیمی هم هست، هم انگلیس هم آلمان هم فرانسه تصمیم گرفتند چنین بیانیه‌ای صادر کنند.

این استاد دانشگاه گفت: از طرف دیگر آمریکایی‌ها به اروپایی‌ها فشار می‌آورند. در سخنان برایان هوک در مجمع آسیایی اعتراض او به اروپا و جهان همین بود که آن‌ها اقدامات ایران را محکوم نمی‌کنند و بی توجه هستند. این مساله نشان می‌داد که یک هماهنگی نسبی هم وجود دارد یا به نحوی می‌توان گفت فشار‌های آمریکا روی اروپایی‌ها تا اندازه‌ای موثر بوده است.

فرجی راد گفت: از طرفی گمان می‌کنم اروپایی‌ها منافع خود را در کشور مهمی مثل عربستان از دست نخواهند داد. بالا رفتن قیمت بنزین هم به ضرر اروپایی هاست پس تشخیص دادند برای اینکه تعادل ایجاد کنند چنین بیانیه‌ای صادر کنند.

دیپلمات کشورمان در مورد صحبت‌هایی که اروپایی‌ها در مورد مذاکره بر سر فعالیت‌های منطقه‌ای و برنامه موشکی ایران کردند گفت: باتوجه به اینکه اروپایی‌ها به تعهدات خودشان در قبال برجام عمل نکردند و از سویی ایران تصمیم گرفت بر اساس یک بند از برجام تعهدات خودش را کم کند، این طبیعی است که که برجام آن استحکام قبلی را ندارد و به آن خدشه وارد شده است. شروع این روند از طرف اروپایی‌ها بود.

او افزود: با توجه به خدشه دار شدن برجام طبیعی است که اروپایی‌ها به تدریج فشارهایشان را بیشتر کنند و از طرفی معلوم می‌شود اروپایی‌ها خیلی نمی‌توانند در ارتباط با اینستکس اقدامی انجام دهند که به این سیاست‌ها و بیانیه‌ها و تصمیمات رسیده اند. باید دید آیا در جلسه‌ای که ۱+۴ در نیویورک دارد و نماینده ایران هم حضور دارد چه اتفاقی می‌افتد. آیا اروپایی‌ها اظهاراتشان را در عمل و از نزدیک هم بیان می‌کنند یا بیاناتی صوری بوده است که برای ایجاد توازن یا تعادل این حرف‌ها را می‌زنند. باید کمی منتظر بمانیم تا ببینیم چه می‌شود.

سفیر پیشین ایران در نروژ و مجارستان در مورد اظهارات بوریس جانسون مبنی بر لزوم یک توافق جدید با ایران گفت: بوریس جانسون مثل ترامپ غیرنرمال صحبت می‌کند. نمی‌توان به عنوان سند و مدرک به آن نگاه کرد و نتیجه‌ای گرفت. دفتر نخست وزیر انگلیس هم بعدا به نحوی قضیه را جمع و جور کرد.

این کارشناس مسائل اروپا گفت: یا بوریس جانسون سرخود، این حرف را زده و بعد همراهان و کابینه و وزارت خارجه گفتند که نباید این حرف زده شود. یا سخنان نخست وزیر انگلیس اطلاعاتی از درون گفتگو‌های اروپایی می‌دهد مبنی بر اینکه چنین زمینه‌هایی وجود دارد. حالا جانسون. با توجه به موقعیت ضعیفی که در داخل انگلیس دارد جرقه را خودش زده که برای آمریکایی‌ها و ترامپ خودنمایی کند.

فرجی راد در پایان گفت: بالاخره برجام خدشه دار شده است و حالا اتحاد اروپایی‌ها هم در این رابطه در حال تضعیف شدن است. ممکن است فرانسه خیلی جدی باشد، ولی وقتی اتحاد نباشد طبیعتا اگر کشوری حس کند قرار است تنها بماند یا سکوت می‌کند یا در همان مسیر قدم برمی دارد. وقتی شکاف ایجاد شد آمریکایی‌ها هم می‌آیند به اروپایی‌ها در جا‌های دیگر امتیاز می‌دهند. اروپایی‌ها وقتی امتیاز گرفتند به تصمیماتشان سرعت بیشتری می‌دهند.