این چند روزه رسانه‌های اجتماعی را که باز می‌کنی، یا به قول بیان رسمی رسانه‌ای این دیار، سری به فضای مجازی که می‌زنی، می‌بینی که همه‌جا پر شده از پیرمرد‌ها و پیرزنان جذاب هالیوودی؛ انگار قحطی جوانی آمده در فضای مجازی. اصلا بگذارید این‌گونه بگویم که انگار در این چند روز اخیر همه ناگهان پیر شده‌اند و این امر اینجا و آن‌جا هم ندارد.
به گزارش شهروند، یعنی چه در اینستاگرام، چه در توییتر و حتی در فیس‌بوک و کانال‌های دورهمی و خانوادگی تلگرام تنها چیزی که در این چند روز می‌بینی، عکس دوران پیری دوستان و آشنایان است. عکس‌هایی که بسته به خوش‌تیپی یا بدتیپ‌شدن طرف گاهی هم در کنارشان جمله‌های بامزه و شیرینی نوشته شده است: «پیر نشو لعنتی» یا «هرچه زودتر پیر شو لعنتی»!
اما این موج از کجا آغاز شد؟
ماجرا ساده است. آینده‌بینی همواره برای بشر جذاب بوده است؛ این‌که فردا و فردا‌ها قرار است چه اتفاقاتی رخ دهد و دنیا چه شکلی باشد و ما خودمان چه شکلی و چه شرایطی داشته باشیم. حالا یک اپلیکیشن روسی پیدا شده که به یکی از این سوالات جواب داده و با استفاده از فیلتر‌هایی که توسط هوش مصنوعی ایجاد شده، به کاربران خودش این امکان را داده که با ارسال یک عکس، تصویر پیرشده خود را ببینند؛ وسوسه‌انگیز است، نه؟ به این دلیل هم هست که استقبال بی‌سابقه‌ای از اپلیکیشن فیس‌آپ صورت گرفته است. حتی از سوی سلبریتی‌هایی که قاعدتا باید از تماشای عکس‌هاشان و البته مشاهده عکس‌العمل‌های مخاطبان اشباع شده باشند.
آغاز فیس‌آپ
باور می‌کنید یا نه؛ این اپلیکیشن یک امکان جدید مجازی نیست و تقریبا دو سالی می‌شود که از ترند شدن این برنامه می‌گذرد. برنامه‌ای که وقتی اول‌بار در سال ٢٠١٧ روانه بازار شد، در کوتاه‌زمانی تبدیل به یکی از محبوب‌ترین برنامه‌های گوشی شد. اما با گذر زمان استفاده از آن رفته‌رفته کم‌رنگ شد و جذابیتش را از دست داد، تا همین یکی دو هفته پیش که به دلیل به‌روزرسانی فوق‌العاده‌اش مخصوصا در زمینه پیرکردن افراد دوباره محبوب شد؛ محبوبیتی که در این آب‌وخاک هم مثل همه‌جای دنیا رخ داد و به قول کاربری «تو این تب اینستاگرامی، بازیگرا هم بی‌نصیب نموندن»، با این تفاوت که اینجا، مثل تقریبا هر برنامه دیگری، کاربران شورش را درآوردند!
سیل حاشیه
هر موجی با خود حواشی مختص به خود را دارد و موج فیس‌آپ هم از این امر مستثنی نیست.
نخستین حاشیه زمانی بروز کرد که در شماری از سایت‌های خبری تحلیل‌هایی منتشر شد که «این جام جهان نما که خبر از آینده ما می‌دهد، حال ما را با خطر مواجه می‌سازد». یعنی چه؟
آگاهان امر می‌گویند که در قسمت «سیاست‌های حریم خصوصی» این اپلیکیشن، کاربر به شرکت توسعه‌دهنده این اپلیکیشن اجازه می‌دهد تا از تصویر، نام، صدا، شباهت و هویتش استفاده تجاری کند؛ مجوزی که دست شرکت سازنده را در انواع سوءاستفاده‌ها باز می‌گذارد و اگر بدانید که همین چند روز پیش شرکت فیس‌بوک برای اتهامی تقریبا در همین مایه‌ها پنج‌میلیارد دلار جریمه شد، خواهید فهمید که این مجوزی که کاربران به فیس‌آپ می‌دهند، چه استفاده‌هایی می‌تواند داشته باشد. این موضوع چنان سروصدا کرد که حتی چاک شومر، رهبر اقلیت دموکرات مجلس سنای آمریکا هم واکنش نشان داد و از این‌که اطلاعات شهروندان آمریکا به دست قدرت خارجی متخاصم می‌افتد، عمیقا ابراز نگرانی کرد.
البته در این‌سوی آب‌ها حماسه‌سازان کمدین حتی از این موضوع نیز برای شوخی‌سازی استفاده کردند: «فیس‌آپ عزیز! ببین داداش کسی بابت مهمترین اطلاعات زندگیمون مثل رساله دکترا و مقاله و نتایج تحقیقات اینا که نگفت خرت به‌چند. تو گوشیمون هم اطلاعات خاصی نداریم غیر توییت و جوک و تلگرام. اگه احساس می‌کنی این عکسای درب‌وداغونمون مهمه بشین جاسوسیتو بکن.» بعضی کنایه‌ها البته خیلی لایک خورد: «فعلا شایعه جاسوسی‌بودن فیس‌آپ رو مطرح کنید تا چند وقت دیگه طرح نسخه بومیش با اسم آی‌رخ رو با یه وام ۵ میلیاردی بدیم یه آقازاده‌ای اجرایی کنه»!
زنان علیه مردان
حاشیه دیگر، اما زمانی بروز کرد که شماری از کاربرانی که در زمینه حقوق زنان فعالیت داشتند، صحبت از نگاه جنسیت‌زده سازندگان این اپلیکیشن به میان آوردند. به‌زبان ساده‌تر یعنی خیلی‌ها معتقد بودند که در این اپلیکیشن مردان در پیری بسیار خوش‌تیپ‌تر از زن‌ها می‌شوند.
یکی از این انتقادات مشتی نمونه خروار می‌تواند باشد: «برنامه به شکل اعجاب‌انگیزی، مردان را در پیری تبدیل به پیرمرد‌های جذاب با مو‌هایی جوگندمی می‌کند که هر کدوم به نحوی ته‌چهره‌ای از مدل‌ها و بازیگران اروپایی جذاب دارند؛ در مقابل، زنان در پیری پر از چین‌وچروک‌های مشمئزکننده می‌شوند که آدم یاد جادوگرای کارتون‌های بچگی می‌افتد.»
از نگاه این منتقدان نکته مهم دیگری هم وجود دارد: «تمام الگو‌های برنامه طبق الگو‌های ثابت و از پیش تعیین‌شده زیبایی‌شناختی چیده شده و تماماً درحال حُقنه کردن کلیشه‌های جنسیتی است. نوعی مقابله هوشمندانه با جریان‌های روز مبارزه با کلیشه‌های جنسیتی و به‌خصوص معیار‌های زیبایی‌شناختی براساس جنسیت.»
مردم چه می‌گویند؟
این نوع نگاه و این انتقادات البته نتوانست فراگیری فیس‌آپ را با خدشه روبه‌رو کند و هنوز هم همه‌روزه عکس‌های جدیدی از افراد مختلف و به‌خصوص سلبریتی‌ها منتشر می‌شود. اما با این‌حال این انتقادات توانست سرفصلی باشد برای یک‌سری بحث‌وجدل در این مورد با این‌که مثل همیشه خیلی‌ها بودند که این موضوع را به هجو و مسخرگی کشاندند.
اما با این حال نظرات جنجال‌سازی نیز وجود داشت که فضای مجازی را متاثر کرد، ازجمله نظر کاربری که پاسخ انتقادات را به تفاوت‌های هورمونی و فیزیولوژیک حواله داد: «اگه دقت کنی توی واقعیت، مرد‌ها توی دوران پیری از زن‌ها چهره به مراتب مناسب‌تری پیدا می‌کنن! یعنی حتی یه بازیگر زن زیبا، توی دوران پیری چهره‌اش تکیده‌تر از یه مرد معمولی میشه! اینو میشه به استروژن و داستانای یائسگی و این حرفا ربط داد... شما به صورت رندوم ١٠ تا پیرمرد و پیرزن رو با عکسای دوران جوونیشون مقایسه کن؛ سیر نزولی چهره زنا شیب بیشتری داره! حالا انتخاب طبیعته دیگه؛ زنا توی دوران نوجوونی و جوونی از لحاظ بصری جذاب‌ترن و مردا توی سنین بالاتر! شاید اصطلاح چل‌چلی مردا از اینجا بیاد.» کامنتی‌که سیل واکنش‌ها را موجب شد و داستان اپلیکیشن فیس‌آپ را جذاب‌تر هم کرد.
حرف آخر
حالا فارغ از این‌که واقعا فیس‌آپ مردان را خوش‌تیپ‌تر می‌کند یا ساختار بدنی مردان و زنان چنین است؛ یا این‌که چرا زنان بازیگر استقبال به‌مراتب کمتری از این اپلیکیشن به عمل آورده‌اند، بسیاری از جامعه‌شناسان بر این باورند نگاه به کامنت‌های کاربران درباره تصاویر پیری چهره‌ها می‌تواند تحلیل‌های عمیقی به‌دست دهد؛ موضوعی که باید در زمانی دیگر به آن پرداخت.
