تمدید معافیت‌های هسته‌ای؛ ریل‌گذاری آمریکا برای نقض برجام

فرارو- دولت آمریکا برخی معافیت‌های هسته‌ای را، که به موجب آن‌ها سایر اعضای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) می‌توانند با ایران در زمینه فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز همکاری کنند، تمدید کرد. اما به طور همزمان محدودیت‌هایی اعمال کرد که ممکن است نقض برجام را اجتناب‌ناپذیر کند.

به گزارش فرارو، پس از هفته‌ها بحث وجدل درباره تمدید یا لغو معافیت‌های هسته‌ای ایران، سرانجام وزارت خارجه آمریکا جمعه شب با صدور بیانیه‌ای رسمی، برخی از این معافیت‌ها را تمدید و در عین حال محدودیت‌های جدیدی را اعمال کرد. طبق این بیانیه، معافیت‌های تمدیدشده به سایر اعضای برجام اجازه می‌دهد که بدون نگرانی از تحریم شدن کار در پروژه‌های تغییر کاربری تاسیسات هسته‌ای فردو و اراک را ادامه دهند.

در رو‌زهای اخیر، برخی محافل مخالف ایران در کنگره به شدت وزارت خارجه آمریکا را برای لغو کل معافیت‌های هسته‌ای تحت فشار قرار داده بودند. هرچند که این مخالفان نتوانسته‌اند جلوی تمدید شدن معافیت‌ها را بگیرند، اما ظاهرا فشار‌های آنان باعث شد وزارت خارجه آمریکا محدودیت‌هایی اعمال کند که ادامه اجرای برجام را به خطر می‌اندازد. آمریکا مدت معافیت‌ها را از ۱۸۰ به ۹۰ روز کاهش داده است. کلسی دیونپورت، رئیس بخش سیاست عدم اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، به ان‌بی‌سی‌نیوز گفته است که کمتر کردن مدت معافیت‌ها حمایت آمریکا از پروژه‌های تغییر کاربری فردو و اراک در آینده را مبهم می‌کند. به گفته دیونپورت، کاهش مدت معافیت‌ها در کنار تحریم صادرات نفت ایران، ممکن است باعث خروج ایران از توافق هسته‌ای شود.

طبق برجام، ایران می‌تواند در چند تاسیسات هسته‌ای، مانند فردو، اراک و بوشهر، برخی فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز داشته باشد. در پنجم نوامبر ۲۰۱۸، همزمان با اجرای دور دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران، وزارت خارجه آمریکا، با صدور بیانیه‌ای به استمرار همکاری‌های بین المللی هسته‌ای در تاسیسات یادشده مجوز‌هایی داد که تا به امروز ادامه دارند. اما در روز‌های اخیر، این مجوزها، خصوصا مجوز فردو و اراک، در کانون جدال‌های تندرو‌های واشنگتن قرار گرفته است. محافل مخالف جمهوری اسلامی در واشنگتن می‌گویند این مجوز‌ها باید مانند معافیت‌های فروش نفت لغو شوند. به رغم اینکه هدف اصلی معافیت‌های هسته‌ای فعلی، تغییر کاربری تاسیسات فردو و اراک است، اما تندرو‌های واشنگتن با تمدید آن‌‎ها مخالفت کردند. مخالفان تمدید معافیت‌ها ادعا می‌کنند که ایران از اینگونه معافیت‌ها برای زنده نگه داشتن آمال هسته‌ای خود استفاده می‌کند تا در وقت مناسب فعالیت هسته‌ای غیرصلح‌آمیز انجام دهد. برخی نمایندگان کنگره نیز با طرح این استدلال که آمریکا از برجام خارج شده است، با تمدید معافیت‌های هسته‌ای مخالفت کردند. سناتور تد کروز یکی از این نمایندگان است که بر لغو معافیت‌های هسته‌ای اصرار می‌کند و حتی تایید جفری ابرهارت، نامزد مورد نظر دونالد ترامپ برای تصدی سمت نماینده ویژه آمریکا در امور عدم اشاعه، در کمیته روابط خارجی مجلس سنا را به لغو معافیت‌های هسته‌ای مشروط کرد. یک مقام جمهوریخواه در کنگره آمریکا به ان‌بی‌سی نیوز گفته است که کروز تلاش می‌کند که دولت ترامپ اجرای برجام را متوقف کند.

دیشب برخی معافیت‌های هسته‌ای تایید شد، اما به نظر می‌رسد که مخالفت کروز و همفکرانش در نوع تمدید معافیت‌ها اثرگذار بوده است. آمریکا همزمان با تمدید برخی معافیت‌ها، محدودیت‌های جدیدی بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کرد. این محدودیت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که ممکن است ایران را به نقض مفاد برجام مجبور کنند.

طبق بیانیه وزارت خارجه آمریکا، انتقال اورانیوم غنی‌سازی‌شده ایران به خارج در ازای دریافت اورانیوم طبیعی (کیک زرد) و نیز ارسال آب سنگین مازاد ایران به عمان ممنوع شده است. بر اساس مفاد برجام، ایران فقط می‌تواند ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی‌شده نگهداری کند و اورانیوم مازاد خود را صادر کند. اکنون با ممنوعیت صادرات اورانیوم مازاد، ایران دو راه خواهد داشت که هر دو به نقض برجام منجر خواهند شد. نخست؛ طبق برجام غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۳.۶۷ درصدی را ادامه دهد. اگر ایران چنین کند و مقدار اورانیوم غنی‌شده آن از ۳۰۰ کیلو فراتر رود، این امر نقض صریح برجام خواهد بود. چرا که براساس برجام ایران نمی‌تواند بیشتر از ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی‌سازی شده نگهداری کند. دوم؛ ایران غنی‌سازی را کاملا متوقف کند تا مقدار اورانیوم غنی شده از ۳۰۰ کیلو فراتر نرود. این هم نقض برجام خواهد بود. چون ذیل برجام ایران حق غنی‌سازی ۳.۶۷ درصدی را دارد.

به نظر می‌رسد که هدف دولت آمریکا از اینگونه محدودیت‌های معنادار این است که یا ایران را به توقف کامل غنی‌سازی مجبور کند یا اینکه ایران را به نقض برجام وادار کند. مورد اول صریحا در بیانیه وزارت خارجه آمریکا ذکر شده است. در این بیانیه آمده: «ایران باید تمام فعالیت‌های حساس اشاعه‌ای، از جمله غنی‌سازی را متوقف کند، و ما اقداماتی که از ادامه غنی‌سازی حمایت کند را نخواهیم پذیرفت.»