دریاچه ارومیه «نگین غرب ایران» جان دوباره می‌گیرد؟

 

سال قبل امیدوار بودیم بتوانیم از منابع مالی خارجی برای احیا دریاچه استفاده کنیم، اما با مسائلی که در حوزه بین‌الملل کشور رخ داد، این موضوع تقریبا منتفی شد.

 

 دریاچه ارومیه حالا جدی‌تر از همیشه در مسیر احیا قرار گرفته است، اما مسئولان می‌گویند اقداماتی که امسال انجام می‌شود در ادامه این مسیر بسیار حیاتی است؛ تراز دریاچه ارومیه امسال باید اندازه مجموع ۴سال قبلی افزایش پیدا کند.

در ۱ سال گذشته پروژه‌های مختلفی برای نجات دریاچه ارومیه اجرا شد، پروژه‌هایی که منجر به افزایش ۳۲ سانتی‌متری تراز دریاچه نسبت به سال ۹۳ شد. البته به گفته مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه در این میان مشکلاتی هم وجود آمدند؛ از عدم تامین بودجه احیا دریاچه ارومیه به دلیل تحریم‌ها، تا برداشت بیش از حد آب از چاه‌های «مجاز» و ....

اما این افزایش تراز دریاچه، به معنای نجات قطعی دریاچه ارومیه نیست. در این رابطه سال ۹۸ اهمیت فراوانی برای نجات دریاچه ارومیه دارد.

امسال قرار است، پروژه‌های مختلفی به مرحله بهره‌برداری برسند که به شکل مختلف آب ورودی به دریاچه را افزایش می‌دهد.

در همین رابطه خبرآنلاین گفتگویی با علی حاجی‌مرادی مسئول واحد فنی ستاد احیای دریاچه ارومیه داشت. این گفتگو را اینجا بخوانید:

در ابتدا، به طور کلی اقداماتی که در طی سالیان گذشته برای احیا دریاچه ارومیه انجام شده را توضیح دهید؟
به نظر من سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۸ که در تراز دریاچه ارومیه کاهش می‌کرد را می‌توان سال‌های از دست‌رفته‌ای است که هیچکاری برای نجات آن انجام نشد، از آن سال تا سال ۱۳۹۲ را می‌توان سال فرصت‌سوزی دانست. اما بعد از آن اجماع سیاسی و علمی برای نجات دریاچه ارومیه صورت گرفت و تا سال قبل هم برخی پروژه‌ها برای نجات دریاچه ارومیه به شکل کج‌دار و مریض اجرا شد.

اما در سال ۹۷ چه اتفاقی برای این روند رخ داد؟
به نظر من می‌توانیم سال ۹۷ را سال رسیدن به یک اجماع اجرایی برای احیا دریاچه بدانیم، چراکه توانستیم به تمام خواسته‌هایی که از دستگاه‌های اجرایی خواسته بودیم برسیم. در این سال اکثر دستگاه‌های اجرایی کشور در هدف مشترک احیا دریاچه ارومیه به یک اجماع رسیدند.

در ابتدای سال گذشته تصمیم مهمی برای احیا دریاچه ارومیه گرفته شد؛ اینکه تا بودجه ۴۰۰میلیون تومانی برای انتقال آب از جنوب غرب دریاچه تامین شود. در اردیبهشت ماه امسال هم یک هدف‌گذاری مهم برای احیا دریاچه ارومیه انجام شد اینکه تا پایان سال ۱۴۰۰ تراز دریاچه ارومیه ۱متر افزایش پیدا کند. این عدد حاصل تحقیقاتی بود که نشان می‌داد در تراز ۱۲۷۲ متری، ۹۵ درصد از کانون‌های دریاچه ارومیه پوشانده شود؛

 

در سال قبل امیدوار بودیم بتوانیم از منابع مالی خارجی برای احیا دریاچه استفاده کنیم، اما با مسائلی که در حوزه بین‌الملل کشور رخ داد، این موضوع تقریبا منتفی شد.

تحریم‌ها چقدر روی بودجه‌ای که برای امسال پیشبینی شده بود، تاثیر گذاشتند؟
ببینید در سال ۹۳ قرار شد، برآورد اعتبار بودجه حدود ۶میلیارد دلار انجام شد. ما تا سال ۹۶ موافقت هیئت وزیران برای جذب وام برای احیا دریاچه اخذ شد و در این رابطه مذاکراتی هم صورت گرفت، اما این بحث منابع خارجی به هدفی که داشتیم نرسیدم.

کاری که برای جبران این موضوع احتمالا در سال بعدی انجام می‌شود، استفاده از منابع غیردولتی داخلی است و در این رابطه مذاکراتی با کمیته امداد، سازمان اوقاف و ... هم انجام شده است.

شما گفتید سال قبل، سال رسیدن به اجماع اجرایی برای دریاچه ارومیه بوده. در زمینه اقدامات مربوط به فرهنگ‌سازی چه اقداماتی در این سال انجام شد؟
در حوزه کمک به فعالیت‎‌های کشاورزی در سطح مزرعه ۲ کمک مالی مهم در بخش زراعت و باغ‌داری انجام شد و ماشین آلات مناسب و تجهیزاتی که با آب کمتر تولیدات را افزایش می‌دهند در اختیار کشاورزان قرار گرفت. در بحث اصلاح باغات قدیمی هم برنامه‌هایی در اختیار وزارت جهاد و کشاورزی قرار گرفت.

در سال ۹۷، مشخصا زنجیره ارزش گیاهان دارویی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه شکل گرفت تا بتوانیم در سال ۹۸، ۱۵۰هکتار کشت این نوع گیاهان را افزایش دهیم.

آقای حاجی‌مرادی یکی از اهداف اصلی ستاد برای احیا دریاچه کاهش ۴۰درصدی مصرف آب در حوزه آبریز بود. چقدر به اهدافتان در این زمینه رسیدید؟
مصرف آب در حوزه آبریز دریاچه ارومیه از ۳ محل انجام می‌شود؛ منابع آب زیرزمینی، منابع آب سطحی به شکل برداشت سطحی و برداشت از سد‌های ساخته شده در حوزه آبریز دریاچه ارومیه.

در حوزه برداشت از منابع آب زیرزمینی ما با ۵۷هزار چاه غیرمجاز و نزدیک به ۵۰هزار چاه مجاز مواجه شدیم. درسته این‌ها از لحاظ تعداد تقریبا برابر یک دیگر هستند، اما میزان برداشت از چاه‌های مجاز تقریبا ۳ برابر برداشت از چاه‌های غیرمجاز است. این نشان می‌دهد که ما با دو مشکل مواجه هستیم، یکی چاه‌های غیرمجاز و یکی برداشت زیادی که از چاه‌های مجاز انجام می‌شود. در این رابطه ما به اهدافمان برای کاهش ۴۰درصدی مصرف آب به میزان بسیار کمی رسیدیم. البته در مقایسه با سال‌های گذشته اتفاقات خوبی رخ داده.

در بحث برداشت آب‌های سنتی، تاسیساتی باید ساخته شود تا بتوانیم مدیریت خود را انجام بدهیم. اینکار در بخشی از مناطق حوزه آبریز دریاچه ارومیه انجام شده، از حالا به بعد می‌توانیم مصوبه کاهش سالانه ۸درصد مصرف آب را اجرا کنیم.

اما بخش سوم، بخش مثبت ماجرا است. در بحث مصرف آب از محل سد‌های موجود در حوزه آبریز دریاچه ارومیه، تا پایان سال آبی ۹۷، ۲۹درصد کاهش رخ داد. انتظار داریم طی برنامه‌ای که برای فصل زراعی جاری وجود دارد این میزان به ۳۷درصد برسد.

 

و آیا این اقدامات باعث شده که به هدف‌گذاری‌هایی که در سال ۹۷ برای احیا داشتیم رسیدیم یا نه؟ بارندگی‌ها چقدر در این اتفاق نقش داشتند؟
ببینید تراز دریاچه ارومیه هم اکنون حدود ۳۰ سانتی‌متر بیشتر از تراز آن در سال ۹۳ است. در حالی که اگر قرار بود روند قبلی برای این ۴ سال هم پیش می‌رفت، دریاچه ارومیه در سال ۹۶ کاملا خشکیده بود. اما این اتفاق رخ نداد و هم اکنون تراز دریاچه ارومیه ۳۲ سانتی‌متر زیاد شده.

در اینکه احیا دریاچه ارومیه قطعا به آب نیاز دارد شکی نیست و این آب هم از بارش تامین می‌شود، اگر بارشی اتفاق نیافتد روان آبی هم به سمت دریاچه جاری نمی‌شود. اما قبلا هم با این میزان بارش تراز دریاچه افزایش پیدا نکرده.

برای مثال، سال آبی ۸۰-۸۱ همانند امسال در حوزه آبریز دریاچه بارندگی زیاد بود. اما با این وجود تراز دریاچه ۳۳ سانتی‌متر کاهش پیدا کرده.

این نشان می‌دهد که یک اتفاق جدیدی درحال رخ دادن در دریاچه ارومیه است، اتفاقی که باعث شده روان‌آب‌ها بتوانند خودشان را به دریاچه ارومیه برسانند.

اما در سال ۹۸ ستاد چه هدفی در زمینه احیا دریاچه ارومیه دارد؟ به نوعی تراز دریاچه ارومیه چقدر باید افزایش پیدا کند تا ما از مسیر احیا دریاچه ارومیه خارج نشویم؟
ببینید با توجه با هدف‌گذاری که در سال ۱۴۰۰ داریم، در سال ۹۸ باید شاهد افزایش ۳۰سانتی‌متری دریاچه ارومیه نسبت به امسال باشیم و قطعا تنها راهی که ممکن است این اتفاق رخ بدهد افزایش آب ورودی به دریاچه ارومیه با روش‌های مختلف است.

شما گفتید از سال ۹۳ تاکنون تراز دریاچه ۳۰سانتی‌متر افزایش پیدا کرده، حالا می‌خواهید همین راه را در یک سال بروید. واقعا چنین چیزی ممکن است؟
بله، برای اینکار امیدواریم در سال ۹۸ پروژه‌های مربوط به افزایش آب ورودی به دریاچه اجرایی شوند. انشاالله در نیمه اول سال ۹۸، ۲تصفیه خانه در استان آذربایجان وارد مرحله بهره‌برداری می‌شود، در نیمه دوم سال هم ۲تصفیه خانه در آذربایجان شرقی وارد مرحله بهره‌برداری می‌شود.

ابر پروژه تونل ۳۶کیلومتری انتقال آب جنوب غرب دریاچه ارومیه در سال ۹۸ به مرحله بهره‌برداری می‌رسد تا در سال ۹۹ بتوانیم از آن استفاده کنیم.

پروژه‌های این چنینی دیگری هم در این سال پیشرفت می‌کنند و این باعث می‌شود آب ورودی به دریاچه افزایش پیدا کند.

شما از همه این پروژه‌ها می‌گویید، اما اگر بارش‌های سال ۹۸ هم مانند ۹۶ کم باشد چه انتظاری باید درباره وضعیت دریاچه ارومیه داشته باشیم؟
من گفتم در خیلی از سال‌ها بارش زیاد هم نتوانسته بود منجر به افزایش تراز دریاچه ارومیه در سال‌های قبلی شود. پس نمی‌شود گفت، چون امسال بارش ما خوب بود تراز دریاچه افزایش پیدا کرده. در سال آبی ۹۵-۹۶ بارندگی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه بسیار کم بود، سال ۹۰-۹۱ هم میزان بارندگی‌ها همین وضع را داشت.

آن زمان کاهش بارندگی‌ها منجر به کاهش ۱متری تراز دریاچه ارومیه شد، سال ۹۵-۹۶، اما ما اصلا چنین وضعیتی را نداشتیم و برعکس تراز دریاچه ارومیه ۱سانتی‌متر زیاد شده، این نشان می‌دهد رفتار حوزه تغییر کرده.

آقای حاجی‌مرادی همانطور که شما می‌گویید و آمار نشان می‌دهند به هر حال تراز دریاچه ارومیه در چند سال گذشته افزایش پیدا کرده و این شاید نشان دهنده حل یک مسئله مهم در حوزه منابع آبی کشور باشد.

 

اما به نظر شما می‌توان از فرمول دریاچه ارومیه، به عنوان یک فرمول کلی برای حل بحران آب در کل کشور استفاده کنیم؟ و آیا برای اینکار هنوز وقت داریم؟
یک سال از تشکیل کارگروه ملی کم‌آبی گذشته و جلسات متعددی برای پیدا کردن راهکار انجام شده ما در این مدت به نتیجه‌ای رسیدیم؛ مشکل آب در کشور ما، یک مشکل کاملا واحد است. اگر نسخه‌ای برای دریاچه ارومیه جواب می‌دهد قطعا می‌توان از نسخه‌ای مشابه آن برای تالاب گاوخونی، تالاب بختگان و ... استفاده کنیم.

تنها تالاب کشور که اکنون در مسیر بهبود روندش قرار گرفته دریاچه ارومیه باشد. پس این حرف که نسخه دریاچه ارومیه می‌تواند برای سایر تالاب‌های کشور راهگشا باشد موضوع درستی است.