تولید ماهی قرمز برای سفره هفت‌سین همسایه

 

پرورش ماهی قرمز شغل آباواجدادی مردم راوند است و تولیدکنندگان این منطقه می‌گویند چندی است که حوالی نوروز، ماهی‌های قرمز تولیدشده در راوند را به افغانستان صادر می‌کنند تا این میهمان کوچک، به سفره نوروزی مردم افغانستان هم شادی هدیه کند.

 

به گزارش شرق، پرورش‌دهندگان ماهی در راوند چنددهه‌ای است که شغل پدران خود را توسعه داده‌اند و این روز‌ها حدود پنج گونه اصلاح‌نژادشده از انواع گلدفیش را تولید می‌کنند که بخش عمده این ماهی‌ها در ایام نوروز به بازار تزریق می‌شود. تکنولوژی تولید میهمان سفره هفت‌سین ایرانیان، از کاشان به شمال کشور هم منتقل شده و همین مسئله عامل به‌هم‌خوردن بازار و کسب‌وکار تولیدکنندگان ماهی راوند شده است.

 

ماهی قرمز یا همان گلدفیش که نژاد‌های اصلاح‌شده آن در راوند کاشان تکثیر و تولید می‌شود، برای اینکه به سفره هفت‌سین خانه‌های ما برسند، راهی طولانی را طی می‌کنند. تولیدکنندگان ماهی قرمز پس از آنکه ماهی‌هایی که در استخر‌های بزرگ پرورش یافته‌اند، به اندازه مورد نظر رسیدند، آن‌ها را به استخر‌های کوچک و در داخل تور‌هایی که داخل این استخر‌ها تعبیه شده، منتقل می‌کنند تا ماهی‌ها لجن خود را تخلیه کرده و با بدنی تمیزتر بسته‌بندی شوند.

 

علی‌اصغر فتاحی یکی از پرورش‌دهندگان ماهی راوند درباره روند ارسال ماهی به دیگر شهر‌ها می‌گوید: اگر لجن بدن ماهی‌ها قبل از حمل تخلیه نشود، در نقل و انتقالات این لجن مسیر آبشش ماهی را مسدود کرده و منجر به خفه‌شدن ماهی‌ها می‌شود. تولیدکنندگان ماهی قرمز قبل از بسته‌بندی ماهی‌ها آن‌ها را شمارش می‌کنند. بسته به سفارش مشتری، ماهی ابتدا از داخل استخر‌های انتقال به داخل لگن شمارش منتقل شده و بعد از شمردن ماهی، آن‌ها را به داخل یک سطل هدایت می‌کنند. در جریان شمارش ماهی‌ها هم نایلونی که قرار است تا مقصد حامل ماهی‌ها باشد، آماده می‌شود. انتهای یک نایلون ضخیم را با کش‌هایی که درون آب خیسانده شده، مسدود می‌کنند و این نایلون را درون نایلون دیگری قرار می‌دهند تا یک فضای دوجداره پلاستیکی ایجاد شود. داخل نایلونی که با کش بسته شده آب می‌ریزند. سپس ماهی‌های شمارش‌شده را درون آبکش می‌ریزند تا اندازه آب مخزن حمل تغییر نکند. تقریبا ۷۵۰ قطعه از این ماهی‌ها را درون نایلون‌های دوجداره‌ای که در زمان شمارش تهیه شده، رها می‌کنند تا پس از تزریق اکسیژن در نایلون با کش بسته شود. این استوانه پلاستیکی مملو از ماهی را درون جعبه‌های موز بسته‌بندی می‌کنند و با اتوبوس به دلیل آنکه کرایه حمل آن بیشتر صرفه اقتصادی دارد، به مقصد مورد نظر خریدار ارسال می‌کنند.

 

فتاحی عنوان می‌کند: گلدفیش از آنجایی که یک ماهی سردابی است، حمل‌ونقلش با مشکل چندانی مواجه نیست، اما سیستم بسته‌بندی ماهیان آکواریومی که در گروه ماهیان گرمابی قرار می‌گیرند، کمی پیچیده‌تر است، زیرا باید آن‌ها را داخل جعبه‌های یونولیتی که تبادل حرارت را به حداقل می‌رساند، قرار داد و اگر ماهی به منطقه سردسیر منتقل می‌شود، برای جلوگیری از افت دمای محموله، باید یک نایلون کوچک آب گرم هم داخل بسته محتوی ماهیان گرمابی قرار داد که از سرما یخ نزنند.

 

او می‌گوید: ماهی قرمز تولیدشده در راوند علاوه بر اینکه در ایام نوروز به سراسر کشور ارسال می‌شود، به کشور افغانستان نیز صادر می‌شود. مردم افغانستان هم مانند ایرانیان، ماهی قرمز در سفره هفت‌سین خود دارند. در تابستان هم ماهی‌های زینتی تولیدشده در این منطقه، به عراق و ترکیه صادر می‌شود و مانند بسیاری از محصولات تولیدشده در ایران، ماهی قرمز ایرانی از ترکیه به دیگر کشور‌های عربی و امارات فرستاده می‌شود.

 

شغل آباواجدادی
تولیدکنندگان ماهی قرمز راوندی همگی از پدران خود تکنولوژی تکثیر ماهی را آموخته‌اند. محمد قیصری یکی از این تولیدکنندگان است. او یکی از استخر‌ها را نشان می‌دهد و می‌گوید: ما به این ماهی «گلدفیش دودم» می‌گوییم. این ماهی دو باله انتهایی دارد و به همین دلیل به گلدفیش دودم شهرت یافته است. به اعتقاد قیصری، گلدفیش دودم، اجداد همه ماهی‌های قرمزی است که با اصلاح نژاد تبدیل به گونه‌های امروزی شده‌اند. در حال حاضر حداقل پنج گونه از این گلدفیش‌های اصلاح‌نژادشده در اختیار تولیدکنندگان ماهی زینتی قرار گرفته است.

 

او می‌گوید: در راوند انواع گلدفیش شامل «گلدفیش چهاردم»، «بلک‌مور»، «ردکپ» (دارای دو رنگ سفید و قرمز) و «کالیکو» (که دارای رنگ‌های مختلط قرمز و آبی کم‌رنگ است) تولید می‌شود.

 

قیصری بیان می‌کند: سابقه تولید ماهی قرمز در راوند بسیار طولانی است و شاید بیش از ۱۵۰ سال قدمت داشته باشد. پدران ما ماهی قرمز را در حوض‌های منازلشان پرورش می‌دادند و ماهی‌های مازاد خود را به کسانی که برای تنگ‌های شب عید نیاز به ماهی داشتند، می‌فروختند تا با پول آن، آجیل شب عید یا لباس بچه‌ها را خریداری کنند. مردم پس از پایان نوروز ماهی‌های داخل تُنگ‌های سفره هفت‌سین را به حوض‌ها منتقل می‌کردند تا سال بعد هم آن‌ها را بر سر سفره هفت‌سین بیاورند.

 

از نگاه او، تولید ماهی قرمز شغلی است که یک بار در سال، آن هم نزدیک به ایام نوروز درآمد دارد، زیرا خود او هم در این ایام بیشترین فروش را دارد.

 

قیصری درباره نحوه تولید ماهی قرمز توضیح می‌دهد: استخر پرورش لارو‌ها با استخر اصلی پرورش ماهی متفاوت است. به گفته او در نزدیکی نوروز ماهی‌های والد را به استخر‌های کوچک در یک محوطه سرپوشیده منتقل می‌کنند و با غذای مخصوص آن‌ها را به مدت یک هفته تغذیه می‌کنند. بعد از آنکه علائم آمادگی برای جفت‌گیری در ماهی مشاهده شد، ماهی نر و ماده به داخل یک استخر مشترک منتقل می‌شوند، اما ماهی‌ها را در آب استخر رها نمی‌کنند بلکه داخل یک توری مخصوص می‌گذارند تا پس از تخم‌ریزی، ماهی‌ها تخم‌های خود را نخورند. با اتمام عملیات تخم‌ریزی و تولید لارو، ماهی‌های والد به استخر دیگری منتقل می‌شوند.

 

این پرورش‌دهنده ماهی بیان می‌کند: بهترین آب برای پرورش ماهی آب چاه است، زیرا دمای آن ۱۸ درجه است. برای تولید لارو هم حتما به آب تازه نیاز است. بعد از گذشت ۱۵ روز از تولید لاروها، آن‌ها به داخل استخر بزرگ‌تری منتقل می‌شوند تا در فضایی بزرگ‌تر رشد کرده و آماده عرضه به بازار شوند.

 

تفاوت قیمت از تولید تا بازار
ماهی قرمز هم مانند دیگر محصولات تولیدی بخش کشاورزی دارای تفاوت فاحش بین نرخ تعیین‌شده در محل تولید و بازار است. ماهی ردکپ که توسط تولیدکننده هزار تومان به فروش می‌رسد، در بازار پنج هزار تومان قیمت می‌خورد. تولیدکننده هر قطعه گلدفیش تلسکوپی را حدود ۶۰۰ تومان می‌فروشد، اما در بازار این ماهی به قیمت سه هزار تومان عرضه می‌شود. کالیکو بین هزار تا سه‌هزارو ۵۰۰ تومان در مزرعه قیمت دارد، اما در بازار ۱۰ تا ۱۲ هزار تومان فروخته می‌شود و گلدفیش چهاردم
۳۵۰ تا ۴۰۰ تومانی تولیدکننده چهار هزار تومان در بازار به مصرف‌کننده فروخته می‌شود.

 

این تنها زیان تولیدکننده ماهی قرمز نیست. فتاحی که به نوعی یک هلدینگ پرورش ماهی قرمز دارد و علاوه بر مزرعه کوچکی که متعلق به خودش است، با دیگران هم به صورت مشارکتی یا اجاره مزرعه، ماهی تولید می‌کند، درباره بدشانسی یک تولیدکننده ماهی زینتی می‌گوید: گاهی ماهی‌ها به یک اندازه رشد نمی‌کنند و اندازه آن‌ها درشت و ریز می‌شود. در چنین مواقعی ماهی‌های درشت‌تر، ریزتر‌ها را می‌خورند. در این صورت زیان هنگفتی متوجه تولیدکننده می‌شود.

 

بی‌مهری به تولید ماهی قرمز
آن‌طور که محمدحسن الهی کارشناس مسئول ماهیان زینتی سازمان شیلات ایران اعلام می‌کند: بر اساس آمار‌های سال ۹۶، حدود ۹۰ میلیون قطعه ماهی قرمز در کشور تولید شده است. البته آمار دقیق آن در دسترس نیست. او ادامه می‌دهد: بیشترین میزان ماهی زینتی در استخر‌های پرورش ماهی گرمابی گیلان تولید می‌شود. دومین مرکز تولید این ماهی نیز کاشان است. با وجود حجم بالای تولید ماهی قرمز، فتاحی می‌گوید که از نگاه مسئولان این حرفه، شغل محسوب نمی‌شود و تولیدکنندگان ماهی قرمز باید بیمه خود را آزاد پرداخت کنند. این در حالی است که مزارع پرورش ماهی باید برای احداث جواز دریافت کنند و همه مراحل قانونی برای فعالیت در این شغل طی می‌شود.

 

احمد شمس‌زاده یکی دیگر از تولیدکنندگان ماهی قرمز راوند، تولید این ماهی زینتی را مایه ارزآوری برای کشور معرفی کرده و می‌گوید: ۱۶ برابر درآمد نفتی ما کشور‌هایی مانند مالزی و سنگاپور ازطریق پرورش ماهی زینتی درآمد دارند، اما بخش تحقیقات برای اصلاح نژاد ماهی زینتی به ما کمک نمی‌کند. در صورتی که ما با صادراتی که داریم، علاوه بر اینکه ارزآور شدیم، با تولید برخی نژاد‌های گلدفیش، کشور را از واردات این ماهی زینتی بی‌نیاز کرده‌ایم.

 

مهم‌ترین دغدغه قیصری هم این است که شمالی‌ها تکنولوژی تولید ماهی قرمز را از مردم راوند گرفته‌اند، اما از آنجا که در شمال آب ارزان است، با تولید و تزریق بیش از حد ماهی قرمز به بازار، کسب‌وکار منطقه راوند را خراب کرده‌اند. به گفته قیصری، تولیدکنندگان راوندی باید سالانه چهارمیلیون‌و ۸۱۰ هزار تومان اجاره آب به آب منطقه‌ای بدهند در حالی که شمالی‌ها فقط یک میلیون تومان اجاره می‌پردازند.