راهکار اقتصاددان آمریکایی برای دور زدن تحریم‌ها

فرارو- مشاور ارشد سابق صندوق بین المللی پول برای استمرار تجارت اروپا پیشنهادی مطرح کرده است که به موجب آن، اروپا با اجتناب از تحریم‌ها، می‌تواند با ایران دادوستد کند.

به گزارش فرارو، خروج یکجانبه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، اروپا را در موقعیت دشواری قرار داده است. دولت‌های اروپایی به منظور ترغیب ایران به باقی ماندن در برجام، از تعامل اقتصادی با ایران حمایت می‌کنند. اما شرکت‌هایی اروپایی که ممکن است با ایران تجارت کنند، در معرض تحریم‌های دولت ترامپ هستند. بانک‌های اروپایی هم به نوبه خود از تامین مالی تجارت با ایران خودداری می‌کنند. همه این امور، عادی‌سازی روابط تجاری با ایران را سخت‌تر کرده است.

برای مقابله با موانع دادوستد با ایران، سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای، آلمان، فرانسه و بریتانیا سازوکاری به نام «ابزار حمایت از تبادلات تجاری» (اینستکس) طراحی کرده‌اند که در فرانسه مستقر هست و تحت نظارت دیپلمات‌های سه کشور یادشده است. اما از زمان تاسیس اینستکس، این سازوکار هیچ تجارتی را تامین مالی نکرده است. باری آیکنگرین، استاد اقتصاد دانشگاه کالیفرنیا و مشاور ارشد سابق صندوق بین المللی پول، طی یادداشتی در وبگاه پراجکت سیندیکیت، پیشنهادی داده است که بر مبنای آن اینستکس می‌تواند کارآمدی بهتری در تسهیل تجارت با ایران داشته باشد.

به نوشته این اقتصاددان، اینستکس بی‌سابقه نیست. بلکه یک سازوکار مشابهی به نام «اتحادیه پرداخت‌های اروپا» (EPU) پیش از آن وجود داشت که بین سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۸ فعال بود. پس از جنگ جهانی دوم، به دلیل دشواری‌های مالی، ارز‌های اروپایی قابلیت تبدیل به دلار یا تبدیل به یکدیگر را نداشت. در نتیجه، نمی‌شد از این ارز‌ها برای تامین مالی یا انجام تراکنش‌های بین المللی استفاده کرد. جایگزین‌هایی هم وجود نداشت. کشور‌های اروپایی برای انجام پرداخت‌های بین المللی، دلار‌ها و طلا‌های اندکی در اختیار داشتند. بنابراین، کشور‌های اروپایی برای انجام تجارت مجبور بودند به توافقات دوجانبه اتکا کنند و نیز مجبور بودند تجارت‌شان را کشور به کشور متوازن کنند و تعاملات‌شان را به تهاتر کاهش دهند. این امر، برای بازسازی تجارت و پرداخت‌ها اروپا، راه موثری نبود. در ۱۹۵۰ معلوم شد که این دشواری‌ها، مانع از بهبودی اقتصاد اروپا شده بود و همین دشواری‌ها، موجب شد ۱۸ دولت اروپایی EPU را تاسیس کنند. سازمان جدید، مازاد‌ها و کسری‌های تجاری اعضا را جمع کرد و با جبران کردن کسری‌های یک کشور با یک مجموعه از شرکا، در مقابل مازاد‌های این کشور با سایر اعضا، به اروپا امکان داد که بدون تبدیل کردن ارزهایش، تجارتش را به طور چندجانبه دنبال کند.

به گفته آیکنگرین، اینستکس هم رویکرد مشابهی دارد. ایران قادر خواهد بود با استفاده از مازاد‌های تجاری خود با سایر کشورها، کسری‌هایش با یک مجموعه از کشور‌های اروپایی را جبران کند. ایران می‌تواند این کار را بدون استفاده از اعتبارات دلاری و بدون انجام پرداخت‌ها از طریق سامانه سوئیفت انجام دهد.

علاوه بر این، ۶۰۰ میلیون دلار به EPU اختصاص یافت تا به اعضایی که با کل گروه کسری‌های تجاری داشتند، وام دهد. هیئت مدیره EPU به طرز قابل درکی نگران بود که این اعتبارات بازپرداخت شود. زمانی که آلمان غربی در سال ۱۹۵۰، نشانه‌های درباره تمام شدن اعتباراتش نشان داد، هئیت، تیم کوچکی از کارشناسان را به آلمان اعزام کرد تا مشکل را تشخیص دهند. تیم یادشده توصیه کرد که نرخ بهره بانک مرکزی آلمان افزایش یابد، الزامات ذخیره بانک تجاری بیشتر شود و برای اعتباردهی سقفی تعیین شود. با انجام این اقدامات محدودکننده پولی، تجارت آلمان مجددا متعادل شد.

اینستکس هم تبعاتی خواهد داشت. نمی‌توان انتظار داشت که تجارت میان ایران و اروپا دقیقه به دقیقه متعادل شود. در دوره‌هایی که ایران از اروپا بیشتر از صادرات، واردات داشته باشد، ضروری است که به شرکت‌هایی که به ایران صادرات می‌کنند، اعتباراتی داده شود. باید یک سیاست نظارتی و سازگاری وجود داشته باشد تا بازپرداخت سریع این اعتبارات تضمین شود.

قبل از سال ۱۹۵۰، دولت آمریکا قویا با تاسیس EPU مخالف بود دقیقا همانگونه که الآن با اینستکس مخالفت می‌کند. آمریکا نگران بود که کشور‌های اروپایی بتوانند واردات از یکدیگر را آسان‌تر کنند. اما فقدان دلار، واردات از آمریکا را منع می‌کرد. مضاف بر این، مقامات آمریکایی نگران بودند که EPU جای صندوق بین المللی پول را -که به تازگی تاسیس شده بود - بگیرد و عملکرد آن را تضعیف کند.

آیکنگرین در پایان اعلام کرد حتی اگر آمریکا به اروپا در این زمینه کمک نکند، دولت‌های اروپایی می‌توانند از این سازوکار پیشنهادی استفاده کنند. آن‌ها پول مورد نیاز را دارند. می‌توان در عملی کردن این سازوکار از تاریخ استفاده کرد.