تفکیک وزارت بازرگانی از وزارت صنعت، معدن و تجارت؛ ماجرای بی سرانجام؟!

فرارو- یک نماینده پیشین مجلس گفت: «نه ادغام و نه تفکیک وزارتخانه‌ها تاثیر چندانی روی مدیریت کلان کشور ندارد. ما مشکلات بسیار بزرگتری در ایران داریم که منجر به این وضعیت در کشور شده است. یک بخشی عوامل خارجی مانند تحریم است و بخش دیگر هم مربوط به مدیریت داخلی است. متاسفانه ما در بحث مدیریت داخلی کشور به دلیل موازی کاری، سازمان‌های متعدد و تعاریفی که در قانون اساسی داریم، مدیریت متمرکز و قدرتمند نداریم و این مشکل هیچ ارتباطی با مسئله ادقام و تفکیک وزارتخانه‌ها ندارد.»

اوایل سال گذشته بود که برای دومین بار مسئله تفکیک وزارت بازرگانی از وزارت صمت مطرح شد، اما در همان دوره نیز با مخالفت بسیاری از نمایندگان مواجه شد. به عنوان مثال علی لاریجانی رئیس مجلس در این باره معتقد بود که در شرایط فعلی تفکیک این وزارتخانه به صلاح کشور نیست. البته مخالفان این طرح صرفا به نمایندگان مجلس حلاصه نمی‌شد و در اتاق بازرگانی هم برخی از اعضا با تفکیک این وزارتخانه مخالف بودند و آن را مغایر با کوچک سازی دولت می‌دانستند.

نکته قابل توجه این بود که در آن دوره علی رغم این که لایحه تفکیک وزارت بازرگانی از وزارت صنعت، معدن و تجارت به تصویب هیات دولت رسیده و به مجلس شورای اسلامی ارسال شده بود، نعمت زاده وزیر وقت وزارت صمت کماکان مخالف این موضوع بوده و حتی به صورت تلویحی نیز این مساله را اعلام کرده و معتقد بود که تجارت بخشی از صنعت و صنعت نیز بخشی از تجارت است. با همه این تفاسیر در آن دوره مجلس به طرح دوفوریتی و یک فوریتی تفکیک وزارتخانه مخالفت کردند و تلاش دولت نیز بی نتیجه ماند.

بعد از آن در دولت دوم حسن روحانی با وجود اینکه وی همچنان تاکید بر تفکیک وزارتخانه داشت، اما شریعتمداری وزیر جدید صمت نیز با این مسئله موافق نبود. وی معتقد بود که اگر قرار باشد دولت بنگاهداری کند باید چندین و چند وزارتخانه داشته باشد در این صورت باید وزارت صنایع و معادن و بازرگانی را احیا کرد. در حالیکه این هدف نیست بلکه می‌خواهیم امور دولتی را به بخش خصوصی واقعی واگذار کنیم نه اینکه بنگاه‌ها را از وزارت صنعت بگیریم و به وزارت دفاع و رفاه بدهیم.

با اینحال، اما طرح تفکیک وزارتخانه موافقان بسیاری هم داشت. به عنوان مثال یدالله صادقی سرپرست امور بازرگانی وزارت صنعت معدن و تجارت معتقد بود که تفکیک این وزارتخانه می‌توان کمک بزرگی به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان باشد. یا مثلا مجیدرضا حریری عضو اتاق بازرگانی تاکید داشت که به طور کلی ادغام وزارتخانه‌ها با اقتصاد ایران سازگار نیست و اگر استراتژی مناسبی وجود داشته باشد، تفکیک وزارت بارگانی کار درستی خواهد بود.

اما به هرحال مجلس با این طرح موافقت نکرد تا اینکه در جلسه رای اعتماد به وزیر بهداشت و درمان که اوایل هفته برگذار شد، حسن روحانی مجددا به این مسئله اشاره کرد و گفت: «امیدواریم مجلس شورای اسلامی بخش تجارت را از بخش صنعت و معدن جدا کند و بنده بر این موضوع اصرار دارم؛ بدون وزیر بازرگانی مستقل نمی‌توان مسائل صادرات، واردات و تنظیم بازار را حل کرد.»

در همین خصوص مهدی آیتی نماینده ادوار مجلس طی گفتگو با فرارو عنوان کرد: «به نظر من این خواسته دولت در خصوص تفکیک وزارتخانه کاملا به حق و معقول است. زیرا اتفاقی که در دولت‌های نهم و دهم رخ داد و چند وزارتخانه با یکدیگر ادقام شدند، به هیچ عنوان کارشناسی نبود و همان زمان هم بسیاری از کارشناسان بر این باور بودند که چنین تصمیمی به هیچ عنوان منطقی و مناسب نیست. اما متاسفانه مجلس نهم حاضر شد زیر بار پیشنهاد دولت آقای احمدی‌نژاد برود و در نهایت چندین وزارتخانه با یکدیگر ادغام شدند. دلیلش هم این بود که این وزارتخانه‌ها هیچ سنخیتی با یکدیگر نداشتند. البته ما نمونه‌های این مورد را باز هم داریم. مثلا وزارت راه و شهرسازی از جمله همین وزارتخانه‌ها است.»

وی تصریح کرد: «زیرا هیچ سنخیتی میان راه و شهرسازی وجود ندارد و این دو مقوله نیازمند وزارتخانه‌های جداگانه است. اما به دلیل اینکه جنس هر دو عمرانی است، تصمیم بر این شد که این‌ها با یکدیگر ادغام شوند. این در حالی است که در کشور‌های پیشرفته و مترقی حتی مقوله «راه» هم در چندین وزارتخانه تقسیم شده است. زیرا در مسئله راه ما یک راه هوایی داریم، راه جاده‌ای داریم، راه آبی و ریلی که هرکدام بسیار گسترده هستند و نیازمند این است یک مجموعه مجزا به آن‌ها رسیدگی کند. اما متاسفانه در ایران به این مسئله اصلا توجه نشده است و به همین دلیل است که از قدیم هرکس وزیر این وزارتخانه شده، استیضاح شده است.»

او افزود: «لذا در مسئله تفکیک وزارت بازرگانی هم به نظر من آقای روحانی کاملا درخواست معقولی دارند. زیرا اصلا بخش تجارت نقطه مشترکی با صنعت و معدن ندارد و یک امر مستقل است که نیازمند سیاستگذاری مستقل هم است. نباید نادیده گرفت که اصلا بخش تجارت صرفا به صنعت و معدن ارتباط پیدا نمی‌کند و الان وزارتخانه‌های زیادی مثل جهاد کشاورزی، بهداشت و درمان، دفاع و... کار صادرات و واردات دارند و باید با وزارت بازرگانی در ارتباط باشند؛ بنابراین اصلا لزومی نداشت وزارت بازگانی زیر پرچم صنعت و معدن قرار بگیرد.»

این نماینده ادوار مجلس در خصوص اینکه چرا مجلس با تفکیک این وزارتخانه مخالفت می‌کند، گفت: «دلایل مجلس هم کاملا به جا است. آن‌ها چندین دلیل برای مخالفت خود دارند. یکی این است که معتقدند الان شرایط به گونه‌ای است که کشور با مشکلات بسیاری از جمله همین مسائل اقتصادی و تحریم‌ها مواجه است و بهتر است الان وقت و انرژی نمایندگان صرف این مسائل شود و مسئله تفکیک وزارتخانه‌ها به زمان مناسب‌تری موکول شود. دلیل دومشان این است که به طور کلی مجلس خیلی تمایلی به اقدامت خلق‌الساعه ندارد. یعنی مثلا در خصوص همین مسئله ادغام وزارتخانه‌ها، آقای احمدی نژاد با استناد به برنامه پنجم توسعه چنین اقدامی انجام داد و الان مجلس می‌گوید که کار درستی نیست در فاصله زمانی کوتاه مجددا وزارتخانه‌ها تفکیک شوند.»

وی ادامه داد: «دلیل سوم احتمالا این است که همین تفکیک وزارتخانه فرایند بسیار بزرگ و پیچیده‌ای دارد و یک بار مالی جدید برای دولت ایجاد می‌کند. زیرا به هرحال باید یک سری ساختمان برای آن در نظر گرفته شود، مدیران جدا شوند، فصول مالی و اداری باید بررسی و یک سری جدید آماده شوند. ضمن اینکه باید سطوح جدیدی هم در خصوص وزارت بازرگانی در بخش‌های مختلف مثل سازمان برنامه و بودجه، تامین اجتماعی و... باید ایجاد شود؛ لذا همه این‌ها نه تنها زمان‌بر است بلکه هزینه‌های زیادی هم به بار میاورند؛ بنابراین حرف مجلس هم در این باره کاملا منطقی است. به عبارت ساده‌تر هر دو طرف یکی دولت و مجلس در خصوص تفکیک و عدم تفکیک حرف منطقی می‌زنند.»

این فعال سیاسی اظهار کرد: «علاوه بر این‌ها باید در نظر داشت که حوزه‌های انتخابیه هم به نوعی الان تحت تاثیر چنین تصمیمی قرار خواهند گرفت. زیرا الان زمان زیادی تا انتخابات باقی نمانده است و نمایندگان عمدتا تلاش می‌کنند در این مدت زمان باقی مانده یک سری امتیاز از دولت بگیرند و به حوزه انتخابیه خود ببرند و اصلا تمایلی به حاشیه سازی ندارند تا شرایطشان در حوزه‌های انتخابیه با مشکل مواجه نشود؛ لذا در این یک سال باقی مانده به هیچ وجه زیر بار مسئله‌ای نمی‌روند که برای حوزه انتخابیه خودشان منفعتی نداشته باشد. با همه این‌ها در کوتاه مدت حق با مجلس است، اما حرف آقای روحانی هم کاملا کارشناسی و درست است و باید در بلند مدت این وزارتخانه‌ها از یکدیگر جدا شوند.»

آیتی در پاسخ به این سوال که آیا تفکیک وزارت بازرگانی می‌تواند نظارت و کنترل روی مسئله گرانی در کشور تاثیر مثبت بگذارد، گفت: «ببیینید من معتقدم که نه ادغام و نه تفکیک وزارتخانه‌ها تاثیر چندانی روی مدیریت کلان کشور ندارد. ما مشکلات بسیار بزرگتری در ایران داریم که منجر به این وضعیت در کشور شده است. یک بخشی عوامل خارجی مانند تحریم است و بخش دیگر هم مربوط به مدیریت داخلی است. متاسفانه ما در بحث مدیریت داخلی کشور به دلیل موازی کاری، سازمان‌های متعدد و تعاریفی که در قانون اساسی داریم، مدیریت متمرکز و قدرتمند نداریم و این مشکل هیچ ارتباطی با مسئله ادقام و تفکیک وزارتخانه‌ها ندارد.»