تابوی مذاکره با طالبان چگونه شکست؟

فرارو- گروه طالبان افغانستان در ماه‌های اخیر درگیر مذاکرات فشرده‌ای با چندین کشور منطقه‌ای و بین المللی بوده است. با ورود علنی کشور‌های منطقه‌ای نظیر عربستان و امارات به مذاکرات صلح افغانستان، تابوی مذاکره با این گروه شکسته شد.

به گزارش فرارو، تا همین چند ماه پیش، یکی از اتهامات ایران در غرب، ارتباط با طالبان افغانستان بود. در اواخر اکتبر گذشته، آمریکا به همراه کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس، به زعم حمایت از طالبان افغانستان، علیه بیش از شش تن، از جمله چند ایرانی، تحریم‌هایی اعمال کرد. در این تحریم‌ها، چند عضو سپاه قدس و نیز برخی از اعضای ارشد طالبان هدف قرار گرفته شدند. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا، که در آن زمان برای دیدار با مقامات سعودی به ریاض رفته بود، طی بیانیه‌ای مدعی شد تحریم‌های چندجانبه مزبور، حامیان مادی و مالی ایرانی طالبان را هدف قرار گرفته‌اند.

حال چند ماه پس از این تحریم‌ها، آمریکا با میانجیگری امارات و عربستان، با طالبان در ابوظبی و جده وارد مذاکرات صلح فشرده‌ای شده است. تقریبا ۱۷ سال پس از حمله آمریکا به افغانستان، هنوز هم، بدون مذاکره با طالبان، چشم‌انداز روشنی برای برقراری ثبات در این کشور وجود ندارد. اکنون پس از سال‌ها درگیری، کشور‌های درگیر در مذاکرات، طالبان را گروهی می‌بینند که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. به همین دلیل در ماه‌های اخیر و همزمان با تمایل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به خارج کردن نیرو‌های کشورش از افغانستان، چندین دور مذاکره با طالبان انجام شده است.

در بحبوحه مذاکرات طالبان با آمریکا، مقامات ایران هم برای نخستین بار نه تنها تماس با طالبان را تایید کردند بلکه حتی از حضور هیئت طالبان در تهران هم خبر دادند. در پنجم دی‌ماه، دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، در دیدار با حمدالله محب، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور افغانستان، ضمن اشاره به گفتگو‌های جاری میان جمهوری اسلامی ایران با گروه طالبان، گفت: «مجموعه ارتباطات و گفتگو‌های انجام شده با گروه طالبان با اطلاع دولت افغانستان بوده و این روند همچنان ادامه خواهد یافت.»

به نظر می‌رسد که این سخنان شمخانی، که برای نخستین بار بیان می‌شود، بیانگر نوعی تمایل جدید در سیاست خارجی ایران در قبال افغانستان است. در گذشته، ایران از هرگونه اشاره به تماس یا مذاکره با طالبان اجتناب می‌کرد. چرا که غربی‌ها مکررا ایران را به حمایت از طالبان متهم می‌کردند و همانطور که پیش‌تر ذکر شد، به همین دلیل تحریم‌هایی علیه برخی مقامات ایرانی اعمال کرده بودند.

گفتگو با طالبان دیگر برای برخی از بازیگران منطقه‌ای نه تنها تابو نیست بلکه حتی این بازیگران برای انجام مذاکره با نمایندگان این گروه مسلح از یکدیگر سبقت می‌گیرند. همزمان با نزدیک شدن موعد سومین دور مذاکرات آمریکا با طالبان در شهر جده عربستان، بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، از سفر یک هیئت طالبان به ایران در یکشنبه نهم دی‌ماه خبر داد. این هیئت، با سید عباس عراقچی، معاون امور سیاسی وزارت خارجه، دیدار و گفتگوی «مفصلی» کرده است.

مجموعه‌ای از عوامل سیاسی و امنیتی گفتگو‌های ایران و طالبان را ضروری ساخته است. نخستین عامل، بروز نشانه‌هایی از امکان بروز یک خلأ امنیتی در افغانستان است. اخیرا درباره تصمیم دونالد ترامپ برای خارج کردن نصف نیرو‌های کشورش (هفت هزار سرباز) از افغانستان گزارش‌هایی منتشر شده است. در ۲۰ دسامبر گذشته روزنامه نیویورک‌تایمز، از قول دو مقام وزارت دفاع آمریکا، گزارش کرد که ترامپ به ارتش کشورش دستور داده که خروج حدود ۷۰۰۰ سرباز آمریکایی از افغانستان را آغاز کند. اگرچه یک سخنگوی کاخ سفید این گزارش را تکذیب کرد، اما ترامپ در هفته‌های اخیر نشان داده است که تمایل شدیدی به بازگرداندن سربازان آمریکا به داخل کشور دارد. او چندی پیش، در اقدامی غیرمنتظره، دستور خروج تمام سربازان آمریکا از سوریه را صادر کرد. البته سوریه با افغانستان تفاوت‌های عمده‌ای دارد. به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها می‌خواهند قبل از خروج تدریجی از افغانستان با گروه طالبان به تفاهماتی برسند. چرا که در صورت فروپاشی دولت مورد حمایت غرب در کابل، تنها نیروی سازمان‌یافته‌ای که می‌تواند خلأ را پر کند، طالبان خواهد بود. علاوه بر این، حتی اگر دولت کابل سقوط نکند، باز هم عدم تفاهم با طالبان در افغانستان مانع از برقراری ثبات دائمی در این کشور خواهد شد. آمریکایی‌ها پس از روی کار آمدن ترامپ، به منظور تسریع روند صلح در افغانستان، زلمی خلیلزاد، را به عنوان فرستاده ویژه آمریکا در امور افغانستان، تعیین کردند. منابعی در طالبان در ماه گذشته اعلام کرده‌اند که این گروه با مقامات آمریکایی درباره یک آتش‌بس شش ماهه و همچنین خروج نیرو‌های خارجی از افغانستان در آینده مذاکراتی انجام داده‌اند.

در همین شرایط و اوضاع، ایران با درک تغییر موضع آمریکا نسبت به طالبان، احتمالا تصمیم گرفته که در تفاهمات آینده طالبان و دولت افغانستان نقشی برای خود ایجاد کند. تا نگرانی‌های امنیتی خود را رفع کند. به هر حال، ایران با افغانستان مرز‌های زمینی طولانی دارد و بی‌ثباتی در آن تاثیرات منفی بر ایران می‌گذارد.

عامل دوم، ورود رقبای ایران به مذاکرات صلح افغانستان است. به طور کلی در حال حاضر سه کانال ارتباط با طالبان وجود دارد. کانال نخست و قدیمی در دوحه بود که البته در حال حاضر ارتباطات چندانی از طریق آن انجام نمی‌شود. دومین کانال، در ابوظبی و ریاض است. عربستان و امارات، به طور فعالانه و به عنوان میانجیگر، به مذاکرات صلح آمریکا با طالبان ورود پیدا کرده‌اند و تاکنون چند دور مذاکرات در عربستان و امارات انجام شده است. کانال سوم، در تهران است. کانال تهران در واقع وزنه‌ای در مقابل کانال عربستان و امارات است.

برقراری علنی کانال‌های مذاکره با طالبان توسط امارات، عربستان، آمریکا، روسیه و قطر، «تابوی ارتباط» با طالبان را شکست. چرا که در حال حاضر ارتباطات تهران مانند ارتباطات سایر کشور‌های منطقه‌ای، دیپلماتیک است و علاوه بر این، از موافقت دولت رسمی افغانستان برخوردار است.

نکته‌ای دیگری که در مذاکرات صلح افغانستان شایسته توجه است، نوع رویکرد خود طالبان در مذاکرات است. به نظر می‌رسد که این گروه مایل نیست که آمریکا و متحدانش مذاکرات صلح را به خودشان منحصر کنند. آن‌ها برای شکستن انحصار آمریکا و مشارکت دادن سایر طرف‌های رقیب در مذاکرات از تلاش‌های سایر کشورها، مانند روسیه و ایران، استقبال کرده‌اند. ماه گذشته، گفتگو‌های صلح افغانستان در روسیه برگزار شد. نمایندگانی از طالبان، پاکستان و روسیه و سایر طرف‌ها در این مذاکرات شرکت کردند. علاوه بر این، شاه محمود قریشی، وزیر خارجه پاکستان، برای تسریع روند گفتگو‌های صلح افغانستان به کابل، مسکو، تهران و پکن سفر کرد.

طالبان، در همه گفتگوها، از روسیه گرفته تا تهران و جده، شرکت می‌کند. تا از کشور‌های رقیب به عنوان وزنه‌ای در برابر یکدیگر بهره بگیرد.

در ماه جاری، نمایندگانی از طالبان، آمریکا و سایر کشور‌های منطقه‌ای برای پایان دادن به جنگ ۱۷ ساله افغانستان در امارات مذاکراتی برگزار خواهند کرد. عربستان هم اعلام کرده از دور بعدی مذاکرات، احتمالا در ژانویه، میزبانی خواهد کرد. بنابراین، طالبان به طور همزمان در چند فرآیند مذاکراتی حضور دارد.

عامل سوم؛ خطر قدرت‌گیری سایر گروه‌های تندرو در افغانستان است. در سال ۲۰۱۴، با ظهور داعش در سوریه و عراق، نگرانی‌های بسیاری درباره ورود این گروه تروریستی به افغانستان مطرح شد. اگر چه طالبان هم تاریخ خونینی با ایران دارد (مانند ماجرای ترور دیپلمات‌های ایرانی در مزار شریق توسط طالبان در ۱۹۹۸)، اما به هر حال این گروه نسبت به گروه‌هایی مانند داعش معتدل‌تر است.

به هر حال، تمام طرف‌هایی که با طالبان مذاکراتی انجام می‌دهند در یک نکته اشتراک‌نظر دارند: طالبان گروهی است که در افغانستان نفوذ دارد و نمی‌‎توان آن را به کل نادیده گرفت. در پایان شاید بد نیست که توصیف سرمقاله یک روزنامه عربی از وضعیت این روز‌های طالبان را اینجا بیاوریم؛ روزنامه رأی‌الیوم می‌نویسد: «این روزها، جنبش طالبان مانند دختر زیبایی شده است که همه از او خواستگاری می‌کنند. اما او یک عروس زیبا، شجاع و مسلحی است که ... در نهایت تمام شروطش را تحمیل خواهد کرد.»