آرمین: قرآن آمرانه مردمی نمی‌شود

ایکنا نوشت: محسن آرمین، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه دین و اخلاق در جریان بازدید از بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن که در مصلای امام خمینی(ره) برگزار شد، در غرفه ایکنا حاضر شد و در زمینه مسائلی اعم از قرآن و ارتباط آن با مردم، نحوه فراگیر شدن مفاهیم قرآنی در جامعه و اخلاق فردی و اجتماعی و ... به طرح بحث پرداخت.

وی در ابتدای سخنان خود با تأکید بر این که قرآن همواره در تعامل با مردم نازل شده است، بیان کرد: قرآن کریم ظرف مدت بیست‌وسه سال و در تعامل با مردم نازل شده است که یکی از امتیازات قرآن و تفاوت‌های این کتاب با کتب آسمانی دیگر در همین نکته نهفته است که کاملا در تعامل با زندگی روزمره مردم، درخواست‌ها، مسائل و مشکلات آنها نازل شده است؛ به اصطلاح یک مجموعه نبوده که پیامبر(ص) آن را بیاورد، به مردم بدهد و بگوید که دستورات این کتاب را اجرا کنید، قرآن کاملا در سیر زمان و در ارتباط با مسائل، مشکلات، پیروزی‌ها و شکست‌های مردم در جامعه بوده است و پویایی و زنده بودن قرآن نیز به همین موضوع بازمی گردد.

آرمین تصریح کرد: بنابراین، این قرآن باید در متن جامعه و به صورت مردمی باشد و از این حالت رسمی که یک دستگاهی و یا حکومت بخواهد متولی انحصاری آن باشد و به نحو آمرانه و دستوری مشخص کند که چگونه با قرآن باید تعامل کنید و فهم شما از قرآن چطور باشد، جامعه و مردم آن قرآنی نخواهند شد.

این استاد دانشگاه در ادامه با ابزار خرسندی از برگزاری محافل قرآنی مردمی در گوشه و کنار شهر بیان کرد: این روزها خیلی می شنوم و می بینم که جمع های علاقه مند و دغدغه مند به مباحث قرآنی گردهم می آیند و به تدبر در قرآن و معنای آن می پردازند. همین افزایش محافل و کانون‌های قرآنی که به فهم و تدبر در آموزه های الهی می انجامد جای بسی امیدواری و خرسندی دارد. از سوی دیگر این جلسات مباحثه جنبه رسمی هم ندارد، بدین معنا که یک عده که احساس می‌کنند شاید پاسخ مشکلات خودشان را در قرآن پیدا کنند یا به نوعی احساس می‌کنند فهمی که تا امروز از دین و قرآن داشتند درست نبوده و باید در آن تجدید نظر کنند این جلسات را تشکیل داده‌اند؛ باید گفت رخداد این قبیل محافل در جامعه اسلامی خوشایند و امیدبخش است.

وی با تأکید بر این که مشکلات اقتصادی و سیاسی الزاما مانع رجوع به قرآن نیست، تصریح کرد: این مشکلات، نه تنها مانع رجوع به قرآن نیستند، بلکه شاید از جهاتی مشوق و ترغیب کننده ارتباط مفهومی با قرآن و تدبر در آیات نیز باشند، این قرآن همیشه به تعبیر «نصر حامد ابوزید»، مبنای تمدن اسلامی است، یعنی تمدن اسلامی متن محور است البته نه اینکه عوامل دیگر در شکل گرفتن این تمدن نقش نداشته‌اند؛ اینگونه نیست، اما واقعا قرآن یکی از اصلی‌ترین مبانی شکل‌گیری تمدن اسلامی است و کانون و مرجع جامعه مسلمان است، یعنی انسانها در طول تاریخ، هر زمان که با بحران مواجه شده‌اند، به قرآن رجوع کرده‌اند تا پاسخ ابهامات خودشان را پیدا کنند.

آرمین در ادامه افزود: هر زمانی که جامعه دچار بحران شده، رجوع به قرآن هم زیاد شده است، برای اینکه سؤالات و ابهامات جدیدی پیش آمده و مسلمانان احساس کرده اند که باید پاسخ را از قرآن پیدا کنند، اکنون نیز به لحاظ اندیشه دینی و فکری در یک شرایط بحرانی هستیم و اگر این محافل قرآنی در نقاط مختلف و اجتماعات کوچک و خانگی، بین افراد عادی اعم از دانشجو، دانش آموز و ... شکل می‌گیرد و روز به روز گسترده می‌شود یکی از علل آن همین است.

وی بیان کرد: یعنی برای مردم، سؤال ایجاد شده است، نسبت به دانسته‌های قبلی و نگاه‌های رایجی که نسبت به قرآن بوده، تردیدهایی به وجود آمده و مسلمانان احساس می‌کنند که باید مجددا به قرآن رجوع کنند و در برداشت‌های خود بازنگری کنند و سؤالات خود را مطرح کنند که این فهم خیلی گسترده است، من نیز از این جهت امیدوارم، چون در محافل دانشگاهی می‌بینم که کاملا در معرض درخواست و مطالبه هستیم، نه تنها پرسش برای تشکیل جلسات، بلکه بحث در مورد قرآن، چه درباره قرآن و چه در متن قرآن و این نشان می‌دهد که یک مقدار نسبت به قرآن دغدغه ها بیشتر شده است و این چشم انداز مثبت و فرخنده ایست که جای خرسندی اجتماعی را باقی می گذارد.

آرمین در ادامه صحبت‌های خود به نقش حائز اهمیت خبرگزاری ایکنا در ترویج فرهنگ قرآنی اشاره و تصریح کرد: کار شما نیز به عنوان خبرگزاری قرآن از اهمیت بسزایی برخوردار است، اول اینکه می‌توانید موج دغدغه مندی نسبت به مفاهیم قرآن که در اقشار مختلف دانشگاهی به راه افتاده را تقویت کنید و به گسترش آن کمک شایانی کنید، متأسفانه از این جهت قدری ضعف وجود دارد و آنگونه که شایسته رسالت خبررسانی قرآنی است مورد رجوع عمومی واقع نمی شوید. دوم آنکه باید بیش از پیش برای روشنگری و تبلیغ مباحث مفهومی و تدبر در قرآن که در سطح کشور در حال انجام است، تلاش کنید و در صدای این رخدادهای قرآنی را به گوش علاقه مندان به این عرصه برسانید.

وی در ادامه با اشاره به مسئله اخلاق در جامعه اسلامی بیان کرد: این روزها یک موضوع دغدغه اصلی من هست و خیلی به آن فکر می‌کنم؛ آن مسئله اخلاق است. در این حوزه خیلی نیاز به بحث و کند و کاو داریم، هر چقدر در مورد مشکلات اجتماعی و سیاسی که داریم چه در سطح حکومت و چه در سطح جامعه که عمق‌تر می‌شویم و هر چه به بحران‌هایی که با آنها روبرور هستیم بیشتر می‌اندیشیم به این نتیجه می‌رسیم که این مشکلات و مسائل یک نسبت مهمی با مسئله اخلاق دارد. یک سری آسیب‌هایی در این زمینه داریم و از این جهت متأسفانه حاکمیت و جامعه، نسبت به ارزش‌های اخلاقی بسیار بی توجه هستند و خیلی کم در مورد نسبت دین و اخلاق سخن گفته‌ایم.

آرمین تصریح کرد: سعی کرده‌ایم که دین را جایگزین اخلاق کنیم، همانطور که گرایش افراطی و تفریطی مقابل خواسته است اخلاق را جایگزین دین کند و این هر دو برای جامعه خطرناک است؛ در حقیقت نه می توان اخلاق را جایگزین دین کرد و نه دین را جایگزین اخلاق، هر یک از این دو مهم کارکردهای خاص خود را دارند. متأسفانه در سطح قرائت رسمی از دین، تلاش زیادی صورت می‌گیرد برای این که همه چیز را در دین خلاصه کند و اخلاق را هم ذیل دین تعریف کند، متقابلا واکنش آن در جامعه این است که همه چیز را در اخلاق می‌بینند و به نفع اخلاق از دین گذر می‌کنند که این دو رویکرد هر کدام آسیب هایی اجتماعی را به دنبال دارد.

این فعال سیاسی افزود: به نظر می رسد در روزگار کنونی آنچه کمتر مورد مداقه تصمیم سازان قرار می گیرد مساله اخلاق دینی است و احساس می کنم جامعه ما نیز از این بی توجهی آزارهای فراوانی دیده است.

آرمین در ادامه با اشاره به ماه مبارک رمضان و فرصت خودسازی بیان کرد: در ماه مبارک رمضان که ماه بهار قرآن است و روزه نیز زمینه ساز تقوا و اخلاق است، باید به مسئله اخلاق دینداری بیشتر توجه کنیم و جایگاه اخلاق را در منظومه اندیشه‌ای خود پیدا کنیم و بهای واقعی را به آن بدهیم. برای اخلاق حرمت قائل شویم. در این سخنرانی‌ها و منبرها می‌بینید که متاسفانه اخلاق رعایت نمی‌شود و به صورت کلی گمشده اصلی جوامع اسلامی اخلاق اجتماعی است، جوامع شرقی و ما مسلمان‌ها خیلی به اخلاق فردی بها داده‌ایم که خیلی هم خوب و ضروری است اما به اخلاق اجتماعی کم تفاوت بوده‌ایم، همانطور که فلسفه ما محدود به مباحث انسان شناسانه و هستی شناسانه شده است، اخلاق ما نیز به تبع همینطور است، درست برعکس غرب که در آنجا فلاسفه و عالمان اخلاق به فلسفه اخلاق توجه کرده‌اند و نسبت به خیلی از موضوعات دیگر کم توجه تر بوده اند.

وی در پایان تصریح کرد: اخلاق فردی رابطه فرد با خود و خداست و اخلاق اجتماعی حوزه روابط اجتماعی افراد است و مبانی آن رعایت حقوق دیگران است؛ در این حوزه ما به شدت ضعف داریم، هم در سطح اندیشه و هم در سطح عمل و باید افسوس خورد که در سالهای اخیر به این موضوع کمتر توجه و دقت داشته ایم. در یک کلام باید گفت هر چه بیشتر به اخلاق اجتماعی و رعایت حقوق دیگران بپردازیم، کم است.