فرارو- یک استاد دانشگاه چهار سناریوی احتمالی امشب دونالد ترامپ را بررسی می کند. مهدی مطهرنیا البته معتقد است چهار سناریو درباره برجام وجود دارد که ایران باید در برابر هر کدام از این سناریوها راه بدیلی داشته باشد. مطهرنیا بر این باور است که برجام هویت مستقلی ندارد و به رابطه ایران و آمریکا در چهار دهه گذشته وابسته است.
مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه و آینده پژوه با بررسی چهار احتمال درباره تصمیم گیری امشب ترامپ به فرارو می گوید: ابتدا نخست باید برجام هویت شناسی و جایگاه آن در وضعیت جدید مشخص شود. برجام دارای استقلال هویتی نیست. باید این واقیعت را قبول کنیم که برجام وابسته به پرونده ای بسیار فراخ‌تر به نام ایران و آمریکا در نظام بین الملل بعد از انقلاب اسلامی است. بنابراین نه تنها برجام، بلکه هر معاهده ای که ایران از منظر بین المللی به آن بپیوندد و یا بخواهد به طور فعالانه بخواهد در آن حضور داشته باشد با مقاومت ایالات متحده آمریکا رو به روست. تجربه چهار دهه گذشته این معنا را نشان داده است. به این ترتیب باید پرونده برجام را یک پرونده وسیع‌تر به نام روابط ایران و آمریکا بخوانیم و بدانیم.
سناریوی اول؛ محتمل ترین آینده پیش روی برجام
مطهرنیا با بیان اینکه در وضعیت کنونی چهار سناریو در برابر برجام قرار دارد می‌گوید: سناریوی نخست که در حوزه آینده پژوهی مطرح می شود، و محتمل ترین آینده پیش روی برجام در فضای خبری شناخته می شود، خروج آمریکا از برجام است. هرچند که این امکان خروج با تزلزل رو به روست. در صورت خروج ایالات متحده از برجام، هدف آمریکا تحریک ایران برای خروج از برجام و ایجاد اجماع بین المللی علیه ایران در چارچوب جنگ های نامتعادل است. به بیان دیگر آمریکا به این نکته چشم بسته است که تهران با توجه به فعالیت گروه های رادیکال و جایگاه آنها در ساختار قدرت، دولت را مجبور کند که از برجام خارج شود و نه تنها خروج از برجام بلکه خروج از NPT را رقم بزند. به این ترتیب آمریکا با خروج از برجام می خواهد یک تیر با دو نشان شلیک کند. هم اینکه از برجام خارج شود و هم موجب شود در برجام تزلزل رخ دهد و همین منجر به فروپاشی کامل برجام شود.
این تحلیل گر مسائل بین‌الملل ادامه می دهد: با سناریوی اول چهره ایالات متحده مخدوش خواهد شد و موجب انزوای رسانه ای آمریکا و هجمه به این حرکت حتی از سوی بعضی جناح‌های داخل آمریکا می‌شود اما در عمل چیزی عاید تهران نمی‌شود. آمریکا با توجه به توان خود، تلاش می‌کند تحریم های بین المللی علیه تهران را به وضعیت ماقبل برجام بازگرداند و به این ترتیب ایران را در یک وضعیت محاصره بیشتر اقتصادی قرار دهد. این ممکن است زمان میان مدتی را برای آمریکا در پی داشته باشد اما انجام شدنی است.
اگر آمریکا از برجام خارج نشود
مطهرنیا سناریوی دوم را شمشیر دموکلس می نامد و می گوید: سناریوی دوم، سناریویی است که باید محتوای آن را متوجه تحرک آمریکا برای ایجاد یک فضای فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی ایران در چارچوب محدودسازی برجام نامید. به آن معنا که آمریکا به طور کامل از برجام خارج نخواهد شد. ادبیات ترامپ به طور تلویحی برجام را خواهد پذیرفت و مشروط کردن برجام موجب خواهد شد که تا سه ماه دیگر مساله ایران استمرار پیدا کند. این سناریو را می توان سناریوی شمشیر دموکلس نامید. بدان معنا که آمریکا سعی می کند برجام تفسیری بسیار مضیق تر پیدا کند؛ حتی مضیق تر از تفسیری که بعد از روی کار آمدن ترامپ دنبال شد و همکاری های بین المللی را با ایران کاهش داد. به این ترتیب با سناروی دوم فشارهای بین المللی با رهبری CIA و همکاری وزارت خزانه داری، وزارت خارجه آمریکا و پنتاگون افزایش پیدا خواهد کرد اما آمریکا از منظر حقوقی از برجام خارج نخواهد شد.
شکل گیری مذاکرات 1+5 علیه تهران
این تحلیل گر مسائل بین الملل با بیان اینکه سناریوی سوم، همگرایی با اروپاست می گوید: سناریوی سوم، عدم خروج از برجام، مشروط سازی همکاری اتحادیه اروپا با آمریکا در مطرح کردن پرونده های دیگر ایران و دنبال کردن این پرونده ها به صورت جدی از منظر بین المللی است. در سناریوی سوم «یعنی همگرایی با اروپا» آمریکا برای ایجاد فشار بیشتر بر تهران از برجام خارج نمی شود اما تلاش می کند برجام را بار دیگر به مذاکره بگذارد حتی اگر ایران در این مناظره حضور نداشته باشد. این مذاکرات بین کشورهای 1+5 علیه تهران آغاز می‌شود. با ایجاد یک همگرایی در پرونده هایی موسوم به پرونده موشکی، حمایت از تروریسم، دخالت تهران در منطقه و حقوق بشر فعالانه تر پیش گرفته خواهد شد تا اجماعی بین‌المللی حول این چند پرونده علیه ایران شکل بگیرد.
سناریوی چهارم، فشار مضاعف بر تهران با همکاری اروپا
مطهرنیا سناریوی چهارم را سناریوی فشار پیچیده و ترکیبی می نامد و ادامه می دهد: ایالات متحده تلاش می کند از برجام خارج شود. با این سناریو واشینگتن می‌خواهد زمینه‌های استفاده از برجام را با فشارهای فزاینده بیشتر محدود کند و کارآمدی برجام در اقتصاد ایران را از بین ببرد. آمریکا تلاش می کند اتحادیه اروپا را برای ایجاد یک فشار مضاعف علیه تهران همراه کند.
گفتمان سلام در درون و صلح در بیرون
این استاد دانشگاه در پایان می گوید: در هریک از این سناریوها ایران باید سناریوهای بدیل خود را طراحی کند. اما این سناریوهای بدیل نمی‌تواند بر اساس جهت گیری آینده‌نگارانه یا آینده پردازانه پیش رود. چرا که آینده پژوهی سه بخش دارد: «آینده پژوهی»، «مطالعات آینده ها» و «ترسیم آینده‌ها». ترسیم آینده ها به آینده های ممکن مطلوب باز می گردد که بیشتر در یک وضعیت متکی بر تصویرسازی، تخیل و حتی در مرزهای توهم وارد می‌شود. در حالی که مطالعات آینده‌ها بیشتر بر آینده‌های محتمل و قابل ارزیابی تکیه دارد و ایران باید به آینده های محتمل که عملا می تواند آنها را عملی سازد توجه داشته باشد. پیاده سازی این جریان در گروی ایجاد یک حرکت بسیار سازنده، مبتنی بر آن چیزی است که من بارها و بارها تکرار کرده ام؛ یعنی گفتمان «سلام در درون و صلح در بیرون». این گفتمان باید به عنوان ستون فقرات ساخت آینده‌های بدیل مد نظر قرار بگیرد.
