فرارو- اگر روشنفکران و مذهبیون به معنای سنتی این دو مفهوم بر سر همه اختلافات خود به توافق برسند ظاهرا بر سر بعضی حواشی کودتای ۲۸ مرداد چالش جدی خواهند داشت. مصدق و کاشانی دوگانه‌ای است که بعد از گذشت ۶۵ سال نه تنها حتی با تلاش بعضی گروه‌ها مبنی بر آنکه این دو گانه ساختگی است کمرنگ نشده است، بلکه اتفاقا با گذشت زمان نزاع طرفداران این دو رهبر جنبش ملی شدن صنعت نفت با یکدیگر بیشتر و بیشتر می‌شود.
اعتراف دوباره آمریکا به نقش آفرینی در کودتا
۱۰ ماه پیش بود که وزارت خارجه آمریکا اسناد مرتبط با کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ را منتشر کرد. ایالات متحده ۲۸ سال پیش برای اولین بار برخی از اسناد مربوط به ۲۸ مرداد را منتشر کرده بود. اما در آن اسناد به نقش آمریکا و بریتانیا در کودتا اشاره‌ای نشده بود. اسنادی که سال گذشته منتشر شده بود نیز آنقدر برای مقامات آمریکا حساسیت برانگیز بود که چند سال اجازه انتشار پیدا نکرده بودند. این اسناد به ابعاد نقش مستقیم آمریکا می‌پردازد و اعلام می‌کند که آمریکا رسما کودتا را مدیریت کرده است. البته پیش از انتشار اسناد اخیر سازمان سیا چهار سال پیش به نقش خود در سرنگون کردن دولت دکتر محمد مصدق اعتراف کرده بود.
تصویر اسناد آمریکا از روحانیون سرشناس
روحانیونی که در آن روزگار برو و بیایی داشتند طبیعتا از جمله افرادی هستند که نمی‌توان انتظار داشت اسناد آمریکا درباره آن‌ها سخن نگفته باشد. در همه سال‌های بعد از انقلاب افرادی مثل کاشانی به عنوان قهرمانان شجاع مبارزه با استعمار و امپریالیسم شناخته میشدند. در مقابل سهم مصدقی‌ها از خیابانی به اسم حسین فاطمی، وزیر خارجه مصدق بود که البته شاید اگر تیر محمدمهدی عبدخدایی، ضارب او به خطا نرفته بود و فاطمی توسط فدائیان اسلام کشته می‌شد، مصدقی‌ها همین سهم را هم نداشتند. اما روایت اسناد آمریکایی‌ها از برخی روحانیون همچون آیت الله ابوالقاسم کاشانی، بسیاری از تصورات مثبت و رسمی درباره او را با شک و تردید همراه می‌کند.
کاشانی در اسناد آمریکا
بعضی از اسناد از دیدار‌های مقامات سیا با کاشانی خبر می‌دهد که در خوش‌بینانه‌ترین نگاه به کاشانی می‌توان گفت: آمریکایی‌ها از روحیات کاشانی برای سرنگونی دولت مصدق استفاده کرده اند. کاشانی لحن تندی نسبت به امپریالیسم داشته است. اما مقامات سیا با کاشانی ارتباط برقرار کرده‌اند و در ظاهر در برابر او تواضع به خرج می‌دادند. البته کاشانی متواضعانه با آن‌ها سخن نمی‌گفت. یرواند آبراهامیان، کارشناس تاریخ معاصر ایران در کالج باروک نیویورک، معتقد است که استراتژی بازدیدکنندگان آمریکایی تعریف و تملق از کاشانی بوده است. او می‌گوید: «این حرف‌ها اساسا برای این بود که مغرورترش کنند. استراتژی این بود که بین او و مصدق اختلاف بیندازند.»
ادعای پرداخت پول به آیت الله بهبهانی
از این نگاه خوش‌بینانه به کاشانی که بگذریم، ادعا‌هایی نیز وجود دارد که برخی از روحانیون از آمریکایی‌ها پول دریافت کرده اند. البته تایید یا رد این موضوع بسیار سخت به نظر می‌رسد. در مورد روابط بین امریکا و روحانیان بلندمرتبه در ایران، شواهد روشنی در دو سند وجود دارد که هردو در وب‌سایت آرشیو امنیت ملّی در دسترس است.
در سند اول و مهم‌تر، در صفحه دوم، یک پاراگراف بدونِ شماره، بین نکات ۱۱ و ۱۲ با این مضمون آمده است: «بر اساس گزارش‌های قابل اعتمادی که در تاریخ ۱۹ مرداد ۱۳۳۲ رسیده است، سفارت امریکا به طور مخفیانه مبالغ هنگفتی پول به تعدادی از افراد بانفوذ، از جمله روحانی شناخته‌شده «آیت‌الله بهبهانی» داده است.» این سند نشان نمی‌دهد که این پول برای چه هدفی پرداخت شده است، اما شرایط تاریخی آن زمان دلالت بر این دارد که به احتمال زیاد این پول برای استفاده در عملیات کودتا استفاده شده است.
صفحۀ ۵، پاراگراف ۵ از نکتۀ ۷، هرچند در مورد آیت‌الله بهبهانی نیست، اما در پاراگراف بعد، قبل از نکتۀ ۸، نام بهبهانی و اشاره به «منابع در جای درستی قرارگرفته است» نشان می‌دهد که او «مسئول سازماندهی تظاهرات بود» و «او از نقشۀ کودتا اطلاع داشته است». این دو سند در کنار هم شواهدی قوی برای اثبات این ارائه می‌کند که سازمان سیا به بهبهانی پول پرداخته تا وی به‌عنوان بخشی از تلاش برای سرنگونی مصدق تظاهرات را سازماندهی کند.
در سند دوم زیر عنوان «نبرد برای ایران» که به تازگی منتشر شده است، اطلاعات بیشتری ارائه می‌دهد. «نبرد» یکی از سه داستان درونی سازمان سیا در مورد خلعِ ید دکتر مصدق است که پیش از این منتشر شده است. پس از درخواست بازبینی مجدد و اجباری اسناد توسط آرشیو امنیت ملّی و همچنین پافشاری و پیگیری پژوهشگرانِ مدافع گردش اطلاعات آزاد، سازمان سیا در سال گذشته بخش‌های جدیدی از اسناد کودتای سال ۱۳۳۲ در ایران را منتشر کرد.
باز هم کاشانی علیه مصدق
اولین نکته در پاراگراف آخر صفحۀ ۶۵ از این سند نشان می‌دهد توطئه‌گرانِ کودتا تلاش کردند «روحانی پیشروی شیعه در قم را وادار به اعلام جنگ مقدس علیه کمونیسم کنند»، اما «بی‌نتیجه بوده است». این مدارک به وضوح اشاره به آیت‌الله‌العظمی بروجردی دارد و نشان می‌دهد که مقامات رسمی سیا معتقد بودند که ایشان در عملیات کودتا نقشی نداشت. همچنان‌که در اسنادی که در خردادماه ۱۳۹۶ پس از ۶۵ سال دربارۀ کودتا علیه دکتر مصدق آزاد شد این ادعا ثابت می‌شود، برای مثال، در سند شمارۀ ۱۹۲، صفحات ۵۳۰، ۵۳۳ و ۵۳۴، یادداشتی زیر عنوان «عوامل درگیر در سرنگونی مصدق» به روزولت، به طور ضمنی تصدیق می‌کند که برخی از نیرو‌های ایرانی در اجرای طرح کودتا تأثیرگذار هستند، این بخش از سند شرحی از «عناصر مذهبی» ارائه می‌دهد، اما به طور قوی احتمال دخالت آیت‌الله بروجردی را کم می‌کند به ویژه وقتی می‌نویسد: «باید ترغیب بشود» تا از نفوذش برای حمایت از شاه استفاده کند. در همان زمان، عوامل سازمان سیا امید داشتند بتوانند گروه‌های مختلف از جمله روحانیان را برای برکناری مصدق هدایت کنند، به همین منظور در سند شمارۀ ۱۹۲، در صفحات ۵۳۵ و ۵۳۶، از اصطلاح «دارایی‌های مذهبی» استفاده می‌کند.
در صفحۀ ۶۶ از این سند توضیحاتی آمده است مبنی بر اینکه آیت‌الله ابوالقاسم کاشانی سازمان‌دهندۀ بسیاری از افرادی بود که در شلوغی‌های روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شرکت کردند. در این اسناد هیچ شواهدی مبنی بر اینکه از سوی سازمان سیا به آیت‌الله کاشانی پول پرداخت شده است وجود ندارد. در حال حاضر بدون دانستن اینکه چه بخش‌هایی از محتوای اسناد حذف شده، نمی‌توان به طور قطع نشان داد روحانیون مستقل از سازمان سیا عمل کرده‌اند.
کاشانی هم از آمریکا پول دریافت کرده است؟
هنوز بر مبنای بر اساس این اسناد گزارشی که ادعای دریافت پول از سوی آیت الله کاشانی داشته باشد منتشر نشده است. اما روایتی نیز در این مورد وجود دارد. در اواسط دهه ۱۹۸۰ مارک گازیوروسکی با دو مامور سیا که در کودتا شرکت داشتند مصاحبه کرده بود. آن‌ها به صورت جداگانه ادعا کرده‌اند که مبلغ ۱۰ هزار دلار را به یک واسطه داده‌اند تا به دست آیت‌الله کاشانی برساند. با این حال هردوی آن‌ها تائید نکرده اند که این پول به دست کاشانی رسیده است یا خیر.
ادعای هشدار به مصدق یک روز پیش از کودتا
این ادعا‌ها با وجود آنکه از سوی آمریکایی‌ها صورت می‌گیرد، اما شک و تردید را متوجه معتقدات طرفداران کاشانی می‌کند. تا کنون آن‌ها پاسخی که بتواند این ادعا‌ها را زیر سوال ببرد نداده اند. محمود کاشانی، فرزند آیت الله کاشانی در حالی که آمریکایی‌ها اعتراف می‌کنند که در کودتای ۲۸ مرداد نقش داشته‌اند، ماجرای ۲۸ مرداد را اصلا کودتا نمی‌داند! بعضی طرفداران کاشانی هم به نامه یک روز قبل کاشانی به مصدق اشاره می‌کنند که پیشاپیش نسبت به وقوع کودتا هشدار داده بود. در این نامه خطاب به مصدق گفته می‌شود این نامه من سندی در تاریخ ملت ایران خواهد بود که من شما را با وجود همه بدی‌های خصوصی‌تان نسبت به خودم از وقوع حتمی یک کودتا به‌وسیله زاهدی که مطابق با نقشه خود شماست آگاه کردم که فردا جای هیچ‌گونه عذر موجهی نباشد.
این در حالی است که با بعضی استدلال‌ها سندیت چنین نامه‌ای از اساس رد می‌شود. مثلا گفته می‌شود که این نامه را حسن سالمی، نوه دختری کاشانی به دست مصدق رسانده است. در حالی که وی در ۲۷ مرداد اصلا در زندان بوده است. همچنین گفته می‌شود که نوه آیت الله کاشانی این نامه را افشا کرده است. در حالی که اگر هم سالمی این نامه را به دست مصدق رسانده باشد باید نامه در در دست وابستگان گیرنده نامه یعنی محمد مصدق باشد نه در دست نوه کسی که نامه را نوشته است.
مردی با این ۱۰ویژگی، قطعاً روح زیبایی دارد؛ چنین مردی را میشناسید؟ 
۱۲ گل خوشبو که خانهتان را به یک پناهگاه آرامشبخش تبدیل می‌کنند 
۵ واقعیت برای پخت ذرت شیرین در کمترین زمان که نمیدانستید + بهترین روش کدام است؟ 
تکاندهندهترین لحظات تاریخی در فیلمها؛ بهترین فیلمهای تاریخی که فراموش نمیشوند 
اگر میخواهید فرزندتان احترامتان را حفظ کند این ۷عادت را ترک کنید 
۱۰ فیلم برتر زندایا / بهترین فیلم های زندایا که حتما باید ببینید 
