فرارو- "در ایام نوروز مریض نشوید، پزشکان در سفرند" این جمله سخنگوی وزارت بهداشت، ابولفضل رحیمی قبل از تعطیلات نوروز است. امسال این نقل قول باعث شد بحث تعطیلات پزشکان زودتر از همیشه مطرح شود.
به گزارش فرارو، سال گذشته درگذشت عباس کیارستمی بحث مسافرت نوروزی پزشکان را رسانه‌ای کرد. آن روز‌ها مسافرت نوروزی پزشک معالج، به عنوان یکی از دلایل درگذشت این کارگردان سرشناس، مطرح شد.
وزیر بهداشت آمار‌ها را نشان از عملکرد مثبت بیمارستانها در تعطیلات می‌داند. اما ابهاماتی در مورد صحت و دقت این آمار‌ها وجود دارد.
برای نوروز امسال، هاشمی از انجام ۱۹ هزار عمل جراحی خبر داد. پیشتر معاونت درمان وزارت بهداشت از انجام ۳۰ هزار عمل جراحی تا هشتم فروردین خبر داده بود!
این در حالی است که این آمار برای نوروز نودوشش ۹۱ هزار عمل جراحی اعلام شده است!
همچنین مشاهدات میدانی نشان از حضور کمرنگ پزشکان متخصص در بیمارستانها دارد.
قربانی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس هم «کمبود پزشک متخصص در بیمارستانها و درمانگاه‌های دولتی و خصوصی در ایام تعطیلات نوروز» را خبر درستی می‌داند.
دکتر مزدک دانشور پزشک و انسان‌شناس پزشکی در گفتگو با فرارو به بررسی وضعیت حضور پزشکان در ایام نوروز می‌پردازد.
بررسی وضعیت شیفت بندی پزشکان در تعطیلات، صحت و سقم آمار‌های وزارت بهداشت، فرهنگ شغلی پزشکانِ رتبه بالا و نقش سازمان نظام پزشکی از محور‌های گفتگوی او با فرارو است:
نوروز امسال هم مانند سال گذشته شاهد عدم حضور پزشکان متخصص در بیمارستانها بودیم. اساسا نوع شیفت‌بندی پزشکان در بیمارستانها به چه صورت است؟ آیا این شیفت بندی کارکرد مناسبی دارد و وضعیت بیماران را در نظر می‌گیرد؟
در ابتدا بگویم مشکل اصلی، شکل و مدت خود این تعطیلات است. اینکه هم مدارس و دانشگاه‌ها، هم تقریبا تمام مراکز دولتی، بانک ها، مراکز قضائی و... دو هفته تعطیل باشد واقعا اتفاق خوبی نیست. چرا تعطیلات به این صورت است؟ برای اینکه تولید در جامعه ما جا نیافتاده است و حرکتی نکرده است. این تنها مخصوص پزشکان نیست. اگر تولید وجود داشته باشد یک روزنامه نگار که وظیفه اطلاع‌رسانی دارد ۱۵ روز مخاطب را بی خبر نمی‌گذارد.
اما بازگردیم به تعطیلات در بیمارستانها.
تمام بیمارستانها شیفت‌بندی دارند، شیفت‌بندیِ بیمارستانها بر اساس سالی که پزشک تخصص می‌خواند و بر اساس ارشدیت تعیین میشود.
مثلا دانشجویان "رزیدنت" سال یک، بدترین شیفت‌ها، مخصوصا شیفت‌های عید را دارند. هرچه ارشدیت بالاتر می‌رود شیفت‌هایی که باید در تعطیل یا در ایام فاصله کم باشد، برداشته میشود.
"اتند"ها و اساتید عموما در تعطیلات به صورت "آنکال" هستند؛ یعنی از شهر خارج نمی‌شوند و رزیدنت یا کسی که تخصص دارد در موارد اورژانسی با آن‌ها تماس می‌گیرد و از آن‌ها راهنمایی می‌خواهد یا آن‌ها را به بیمارستان می‌آورد.
این روتین کلی قضیه است. اما مشکل در جای دیگری است. آن فرهنگ شغلی که در بیمارستان‌های ما حاکم است متاسفانه یک"فرهنگ از بالا به پایین" است. یعنی پزشکان یا کادر درمانی رتبه بالا عموما فرضشان این است که با سایر اقشار و مردم متفاوت‌اند.
به همین دلیل این نظام شیفت بندی که باید توسط کادر‌های درمانی دقیقا رعایت شود، در مورد پزشکان رتبه بالا صدق نمی‌کند.
خود این نظام شیفت بندی، کارآمد است؟
بله. قانون در مورد دانشجو یا فراگیران، انترن یا رزیدنت به دقت رعایت میشود و اینها حتما باید سر شیفت حضور داشته باشند و اگر نداشته باشند از نمره آن‌ها کم میشود. حتی ممکن است پاس نشوند.
اما "اتند" یعنی پزشکی که آموزش می‌دهد و درمان‌های بسیار پیچیده را مدیریت و راهبری می‌کند چندان "مدیریت پذیر" نیست.
هرچند که او هم طبق قوانین بیمارستانی باید حضور داشته باشد.
مدیریت بیمارستانی به یک استاد جا افتاده با ۳۰ سال سابقه و ۷۰ سال سن و با انواع رتبه‌های علمی، تشخص، غرور و .. نمی‌تواند به راحتی بگوید آقای دکتر شما باید راس ساعت ۱ روز یکم فروردین اینجا باشید. چرا؟ چون قشر نخبه پزشکی ایران خودش را کارمند، کارگر یا یک مسئول فنی فرض نمی‌کند، خودش را بخشی از الیت (نخبگان) فرض می‌کند که قوانین نباید برای آن‌ها صدق بکند! این یک فرهنگ شغلی است که بر نخبگان پزشکی ایران حاکم است.
برای ایام نوروز این شیفت بندی توسط چه کسانی و بر چه اساسی انجام میشود؟
مدیریت بیمارستان بر اساس سابقه، توانایی، سن و نیاز شیفت بندی می‌کند. مثلا در بیمارستانی که نیاز است بخاطر زیاد بودن مراجعه کننده تصادف، ارتوپد و جراح حضور داشته باشد، برای چشم پزشک و متخصص پوست شیفت نمی‌گذارند.
درمان‌های اورژانس یک سری تخصص خاص هست. ارتوپدی، مغز، قلب، جراحی‌های ارتوپدی و ...
وزیر بهداشت و معاونان برای دفاع از عملکرد در ایام نوروز آمار‌هایی ارائه داده‌اند. بسیاری از این آمار‌ها منطقی به نظر نمی‌رسد. اصولا این آمار‌ها چگونه به دست می‌آید؟ و چقدر قابل قبول است؟
آمار بر اساس برگه بیمه و خدماتی که ارائه میشود به وزارت خانه می‌رود. البته حتی اگر این آمار واقعی باشد، نمی‌تواند ملاک خوبی باشد.
این آمار مثل آمار بیکاری و تورم در کشور است. مثلا آمار بیکاری ۱۰ درصد اعلام میشود. ولی وقتی سرانگشتی اطراف را نگاه می‌کنید انگار همه بیکارند. آمار امری است که میانگین همه امور را می‌سنجد، مثلا آمار تورم ۳۸۶ رقم کالا را می‌سنجد. ولی ما در یک ماه نهایتا مثلا ۵۰ قلم مصرف داریم. در این تعداد، تورمی که حساب میکنیم مثلا ۴۰ درصد است، اما تورم کالا‌هایی که بانک مرکزی اعلام می‌کند ۹ درصد است. یعنی حس ما از تورم با آمار‌هایی که دولت ارائه می‌کند متفاوت است.
در مورد آمار‌های وزارت بهداشت هم همینطور است. شاید با در نظر گرفتن بیمارستان‌های شهرستان و... آمار واقعی باشد. اما در عمل چیز دیگری به چشم می‌آید.
آیا می‌توان این آماری که برای ایام نوروز اعلام شده است با روز‌های عادی مقایسه کرد تا بتوان به عملکرد واقعی نوروزی پزشکان پی برد؟
من در مورد آمار کمی اطلاع زیادی ندارم. کلا نفوذ کردن به وزارت بهداشت و آمار گرفتن از آن‌ها کار بسیار دشواری است.
مثلا در همه دنیا آمار"مرگ و میر مادران" اعلام میشود. در ایران هم اعلام میشود و به "سازمان بهداشت جهانی" هم ارائه میشود.
ولی وقت من از مدیر "دفتر مرگ و میر مادران" آمار مرگ و میر مادران به تفکیک استان را خواستم، اعلام کردند که "محرمانه" است.
یعنی مسئولین وزارت بهداشت حتی معمولی‌ترین آمار و شایع‌ترین چیزی که تمام شاخص‌های بهداشتی را می‌توان بر اساس آن سنجید را محرمانه میدانند.
یا در مورد طرح تحول سلامت می‌گویند ۱۵ درصد صرف پزشکان شده است، ۸۵ درصد صرف کارکنان، تجهیزات و...، اما اگر معتبرترین نامه یا معرف را هم ببرید نمی‌توانید این آمار را از وزارت بهداشت بگیرید.
آمار تا نظارت ناپذیر و غیر شفاف است و تا زمانی که منابعش برای محقق و روزنامه‌نگار قابل دسترسی نیست، چیزی نیست جز یک "دست‌آویز سیاسی".
سال گذشته هم نماینده تام الاختیار وزیر بهداشت در طرح سلامت نوروزی از حضور حدود ۴ هزار پزشک و ۸۰۰ متخصص در ایام نوروز خبر داده بود.
چطور می‌توان فهمید؟ باید روش سنجش این آمار را بگویند. منبع را مشخص کنند. بگویند چه کاری انجام داده‌اند و بعد به ما اجازه دهند منابع را چک کنیم.
البته این را در نظر بگیرید که در ایام نوروز بیشترین آمار تصادفات جاده‌ای را داریم. این میزان مصدوم باید جراحی شوند و به آن‌ها رسیدگی میشود. پس در اورژانس بیشتر جراح و ارتوپد حضور دارند. یا حداقل مدیریت شده‌اند.
نمی‌گوییم آمار‌ها درست نیست. فرض را بر صحت می‌گذاریم. اما باید اجازه بدهند روی آمار‌ها نظارت کنیم.
در نوروز سال گذشته مسئولان وزارت بهداشت از بسته بودن مطب‌ها انتقاد کردند و از عدم همکاری سازمان نظام پزشکی گفتند. اصولا این سازمان در عدم حضور پزشکان به خصوص پزشکان متخصص چقدر نقش دارد؟
سازمان نظام پزشکی یک سازمان صنفی- دولتی است. یعنی یک پایه آن صنفی است و یک پایه دیگر دولتی. اما این سازمان در سال‌های اخیر به مرکزی تبدیل شده است که فقط پروانه پزشکی صادر می‌کند.
سازمان نظام پزشکی حتی از تعرفه گذاری برای تخصص‌های مختلف و برای مطب‌های خصوصی هم عاجز است و این اختیار را از آن گرفته اند. بنابر این سازمان نظام پزشکی چندان نقشی ندارد.
مساله اصلی در مورد مطب‌ها این است که بخش خصوصی تقریبا تمام کارهایش را اسفند جمع بندی می‌کند که دو هفته خالی باشد و به سفر برود. همه مشاغل همینطور هستند، بازاری، مهندس و ...
مساله دوم همان فرهنگ شغلی نظارت ناپذیر است. پزشک می‌گوید «چه کسی میتواند به من بگوید در ایام نوروز مطبم باز باشد؟ در حالی که در طول سال خدمتی به من ارائه نمی‌کند».
اگر سازمان نظام پزشکی کار ما را پیش می‌بُرد پزشکان هم تابعیت داشتند. ولی وقتی این سازمان به یک سازمان عریض و طویل تبدیل شده است که فقط پروانه صادر می‌کند خب کسی تبعیت نمی‌کند.
در پایان صحبت‌هایم را در قالب سه نکته جمع بندی میکنم:
۱. مساله اصلی بحث تولید در کشور است. وقتی تولید در کشور زیاد باشد تعطیلات نمی‌تواند زیاد باشد چه برای پزشک چه روزنامه‌نگار و....
۲. فرهنگ بیمارستانی برای اتند‌ها و پزشکان بیمارستانی طوری پیش رفته است که نظارت ناپذیرند یعنی تابع مدیریت سازمانی نمی‌شوند. این فرهنگ شغلی پزشکان رتبه بالا و باسابقه است.
۳. آمار‌هایی که از وزارت بهداشت اعلام میشود عموما قابلیت پیگیری و راستی آزمایی ندارند.
