پیشرفت و عقب‌ماندگی جوامع تابع سنن الهی است

ایکنا نوشت:

حجت‌الاسلام یعقوب جعفری، صاحب تفسیر کوثر در پاسخ به این پرسش که سنن بنیادین در تاریخ در قرآن به چه صورت بیان شده است؟ گفت: درباره این موضوع که عامل حرکت تاریخ چیست و پیدایش و زوال تمدن‌ها در عصر‌های مختلف از روی چه قانونی روی می‌دهد؟ و یا اینکه اساسا قانونی در این زمینه وجود دارد یا خیر، نظرات مختلفی وجود دارد.

وی ادامه داد: در تاریخ اندیشه غرب افرادی مانند مارکس، توین‌بی، هگل و الی‌آخر، نظراتی را مطرح ساخته‌اند، ولی قرآن نظرش این است که عامل حرکت تاریخ و پیدایش و زوال تمدن‌ها سنن الهی در تاریخ و جامعه است.

مولف کتاب «بینش تاریخی قرآن» ادامه داد: سنت‌های الهی تغییرناپذیر هستند و مانند قوانین موجود در طبعیت بوده و از بین نمی‌روند و هر جامعه‌ای که پیش رفت می‌کند و عقب می‌ماند در اثر یکی از سنن الهی است.

وی تصریح کرد: سنن الهی یک سلسله قضایای شرطیه هستند به اصطلاح ما طلاب، این بدان معناست که در سنن الهی، جامعه به خصوصی مورد نظر نیست و قواعد کلی است و همه مسائل را در بر می‌گیرد.

جعفری افزود: برای مثال یکی از سنن الهی الهی این است که اگر در جامعه ظلم و ستم از حدی تجاوز کرد، قطعا آن جامعه محکوم به سقوط است؛ حال این که بیان نشده است در کدام جامعه و کدام ملت و هر جامعه و ملتی اگر در چنین وضعیتی قرار گیرد سقوط خواهد کرد.

نویسنده کتاب «بینش تاریخی نهج‌البلاغه» تصریح کرد: سنن الهی در قرآن نیز بیان شده‌اند، نمونه‌های بسیاری هست که قرآن کریم گاهی به آن‌ها اشاره کرده‌ است. قرآن گاهی به خود سنت‌ها اشاره کرده و گاهی در قالب داستان‌های پیامبران و امت‌های پیشین آن‌ها را بیان کرده است. من در این فرصت کوتاه، می‌توانم به دو سنت الهی که در قرآن به صراحت آمده است اشاره کنم.

جعفری افزود: یکی از سنن الهی در آیه «لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ يَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَمَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ: براى او فرشتگانى است كه پى در پى او را به فرمان خدا از پيش رو و از پشت‏ سرش پاسدارى مى‌كنند در حقيقت ‏خدا حال قومى را تغيير نمى‌دهد تا آنان حال خود را تغيير دهند و چون خدا براى قومى آسيبى بخواهد هيچ برگشتى براى آن نيست و غير از او حمايتگرى براى آنان نخواهد بود» (رعد، ۱۱) از متن این آیه می‌توان یکی از سنن‌ الهی را بیان کرد بر این اساس، خداوند اولا و بالذات کاری با جامعه‌ای ندارد و این جامعه است که با تغییر حالت خود، باعث می‌شود خدا آنها را تغییر دهد، این تغییر می‌تواند خوب و یا بد باشد، اگر حالت جامعه تغییر کرد و به فساد و فحشا و ظلم و اینها تغییر مسیر داد، خدا جامعه را تغییر می‌دهد و یا اگر احوال جامعه به خوبی تغییر کرده باشد خداوند نیز فرجام آن جامعه را خیر قرار خواهد داد.

وی ادامه داد: در آیه مهم دیگری یکی از سنت‌های الهی نیز بیان شده است، در آیه «وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِنْ كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذَاقَهَا اللَّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُوا يَصْنَعُونَ؛ و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزيش از هر سو فراوان مى‌‏رسيد پس [ساكنانش] نعمت‌هاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى‌‌دادند طعم گرسنگى و هراس را به [مردم] آن چشانيد» (نحل، ۱۱۲) خداوند برای جامعه یک آبادی را مثل می‌زند که با اطمینان و امنیت خاطر زندگی می‌کرد و البته باز تعیین نمی‌کند کدام جامعه، و می‌گوید روزی آن از هر طرف  به صورت فراوان و به وفور می‌رسید ولی چون به نعمت‌های خدا کفران ورزیدند و آن‌ها را ضابع کردند، در نتیجه خداوند برای آنها لباس گرسنگی و ترس پوشایند، یعنی جامعه ناامن و فقیر شد و این هم از سنت‌های الهی است.

جعفری تصریح کرد: سنت‌های تاریخی یعنی سنت‌های جامعه و تاریخ، جامعه دیروز است و جامعه تاریخ فردا، و از این رو این سنت‌ها حتما در هر جامعه‌ای اجرا می‌شود. من کتابی به نام «بینش تاریخی قرآن» به طور مفصل به این مسئله پرداخته و نظر اندیشمندان دیگر را نیز در این خصوص آورده‌ام.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان از نوعی فلسفه تاریخ در قرآن سخن به میان آورد؟ گفت: همین سنت‌های الهی که گفته شد فلسفه‌ تاریخ را توجیه می‌کند و تاریخ با سنت‌های الهی شکل می‌گیرد که حتمی و قطعی هستند.

جعفری تصریح کرد: در همین بیان تاریخی قرآن است که می‌توان به این پرسش پاسخ داد که تاریخ بشر به کجا کشیده خواهد شد، طبق نظر قرآن، تاریخ بشر در نهایت به جامعه انسانی، اسلامی و با رفاه و ایمان می‌رسد که در زمان ظهور حضرت ولی عصر(عج) است. در قرآن آیات فراوانی است که در این خصوص وجود دارد و امنیت و وفور نعمت را برای زمانی در تاریخ آورده است که تفسیر آن‌ها این است که در زمان ظهور امام زمان اتفاق خواهد افتاد.