پاتک قطر به طرح اعراب

در آستانه به پایان رسیدن ضرب‌الاجل ائتلاف سعودی علیه دوحه، قطر به شکلی هوشمندانه به درخواست‌های کشورهای عرب واکنش نشان داده است. این کشور با شرط کاهش روابط دیپلماتیک با ایران موافقت کرده؛ به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس نیز روابط دیپلماتیک خود را با ایران کاهش دهند.

 

به گزارش دنیای اقتصاد، به همین دلیل نیز «مگان اوتول»، تحلیلگر الجزیره، بر این باور است که بن‌بست موجود می‌تواند تا ماه‌ها ادامه یابد. او می‌نویسد درصورت تداوم این بحران ممکن است قطر از شورای همکاری خارج شود. همچنین «نوحه ابوالذهاب» محقق موسسه بروکینگز می‌گوید: «در این مرحله طرفین ظاهرا به بن‌بست رسیده‌اند و نشانی از عقب‌نشینی دیده نمی‌شود.»

وزارت خارجه قطر اعلام کرد که پاسخ رسمی کشورش را به فهرست درخواست‌های ائتلاف عربی به رهبری سعودی را به کویت ابلاغ کرده است. بحران به‌وجود آمده میان کشورهای عربی باعث فعال شدن میانجی‌ها و رد و بدل شدن پیغام‌هایی میان طرفین شده است. شیخ محمد بن عبدالرحمان آل‌ثانی، وزیر خارجه قطر، در سفر به کویت نامه امیر قطر را به همتای کویتی او شیخ صباح‌الاحمد الجابر‌الصباح تسلیم کرد. امیر کویت مهم‌ترین میانجی میان پسرعموهای عرب بوده است. کشورهای عربستان، امارات، بحرین و مصر اواخر روز یکشنبه به درخواست امیر کویت مهلت کشورهای عربی به قطر را 48 ساعت تمدید کردند تا خواسته‌های این چهار کشور ازسوی دوحه برآورده شود. آنها در مهلت 10 روزه‌ای که به قطر دادند 13 خواسته از این کشور داشتند و انتظار دارند تمام این درخواست‌ها یکجا و در کوتاه‌ترین زمان برآورده شود. سوال این است که آیا این کشور کوچک عربی می‌تواند در برابر فشارهای 4 کشور عرب دیگر مقاومت کند؟

مقاومت یا تسلیم؟

مهران کامروا، استاد دانشگاه جورج تاون، به سی‌ان‌ان می‌گوید فهرست ارائه شده از سوی کشورهای عربی جایی برای مصالحه باقی نمی‌گذارد. او معتقد است «اهداف بزرگ‌تری» در پس این فهرست وجود دارد. کامروا می‌گوید اگرچه قطع رابطه با حماس و اخوان‌المسلمین از شروط کشورهای عربی است اما ممکن است قطر در مورد حماس کوتاه بیاید و رهبری حماس مستقر در قطر احتمالا به‌دنبال اقامتگاه دیگری باشد. او می‌گوید اما شروطی مانند «تعطیلی الجزیره، پرداخت غرامت و برخی دیگر از درخواست‌ها احتمالا عملی نشوند.»

 

با این حال، احتمال دارد فشارها به تدریج بر قطر افزایش یابد. اگر در مرحله اول حجم زیادی از فشار به یکباره وارد شد اما از این مرحله به بعد احتمالا فشارها به‌صورت تدریجی وارد می‌شود تا این کشور وادار به تسلیم شود. اماراتی‌ها تهدید کرده‌اند که با هر کسی که با قطری‌ها معاملاتی انجام دهد قطع معامله خواهند کرد. کامروا به سی‌ان‌ان می‌گوید: «قطر ابزارها یا کارت‌هایی برای مقاومت در برابر فشار دارد. برای مثال، سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام داده و ذخایر مالی زیادی هم دارد.» با این حال، سرمایه‌داران قطری هم متحمل آسیب می‌شوند زیرا بخشی از سرمایه‌های آنها در جاهایی مانند دبی و عربستان سرمایه‌گذاری شده و معلوم نیست جامعه سرمایه‌دار قطر تا چه زمانی پشت دولت قرار گیرد.

در این میان آمریکا نقش مبهمی دارد. از یکسو ترامپ (رئیس‌جمهوری آمریکا) با سلمان‌(پادشاه عربستان) و زاید النهیان (ولیعهد امارات) تلفنی صحبت می‌کند و خواستار پایان تنش‌ها می‌شود و از سوی دیگر، در توییت‌های خود بر آتش بحران می‌دمد. به گزارش سی‌ان‌ان «ترامپ از یکسو در مورد مناقشه فعلی میان قطر و کشورهای عربی ابراز نگرانی می‌کند اما از سوی دیگر بر تامین مالی تروریسم و اهمیت ایدئولوژی افراطی تاکید می‌کند.» روسیه هم وارد معرکه بحران شده است.

 

پوتین در تماس با امیر قطر و پادشاه بحرین خواستار کاستن از شدت بحران شد. گویی تلاش دارد تا علاوه بر سوریه در دیگر نقاط خاورمیانه هم جای پایی بیابد. اکنون بسیاری از کشورها وارد معرکه بحران میان اعراب شده‌اند. نخست‌وزیر انگلیس در تماس تلفنی با ولیعهد عربستان خواهان کاهش فوری شدت تنش‌ها در روابط میان دوحه با کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس شد. می ‌از تمدید مهلت داده شده به قطر برای برآوردن خواسته‌های عربستان، امارات، بحرین و مصر استقبال و تاکید کرد: «این اقدام نشان‌دهنده آمادگی تمامی طرف‌ها برای حل این مساله است. قطر باید به همکاری با هم‌پیمانان خود در شورای همکاری خلیج‌فارس برای مقابله با تروریسم ادامه دهد.»

به گزارش رویترز، وزیر خارجه مصر نیز در تماسی تلفنی با همتای آمریکایی‌اش درخصوص بحران میان دوحه با کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس گفت‌وگو کرد. به گزارش خبرگزاری فرانسه، امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه با شیخ تمیم بن‌حمد آل‌ثانی، امیر قطر درباره بحران میان کشورهای عرب حاشیه خیلج‌فارس و دوحه به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کرد. دفتر ریاست‌جمهوری فرانسه اعلام کرد که امیر قطر اواخر تابستان به منظور گفت‌وگو با ماکرون درباره بحران میان کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس و دوحه به پاریس سفر خواهد کرد. ماکرون همچنین به نقش محوری میانجیگری کویت و آمادگی فرانسه برای کمک کردن در حل بحران میان قطر و همسایگانش تاکید کرد. به گزارش الجزیره، عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان در کنفرانس خبری مشترک با زیگمار گابریل، همتای آلمانی‌ خود گفت امیدواریم پاسخ قطر به حل بحران مثبت باشد.

 

الجبیر گفت، با گابریل به بررسی لزوم پایان دادن به حمایت از تروریسم، افراط‌گرایی و مداخله در امور داخلی دیگران به بحث پرداخته؛ مسائلی که خود عربستان نمونه واقعی این موارد است. رئیس دستگاه دیپلماسی آلمان نیز تاکید کرد: آلمان به وحدت شورای همکاری خلیج‌فارس توجه دارد و شورا را عامل ثبات در منطقه می‌داند. این شورا باید منسجم باشد. این در حالی است که منابع آگاه به روزنامه رای الیوم درباره انعطاف‌پذیری قطر نسبت به درخواست‌های کشورهای عربی گفته و تاکید کرده‌اند: «قطر با اخراج اعضای حماس از خاک این کشور، ساکت کردن یوسف قرضاوی، رئیس اتحادیه جهانی علمای مسلمین و احتمالا انتقالش به استانبول،‌ ملزم ساختن شبکه الجزیره به توقف حملاتش علیه مصر و نیز پرداخت غرامت به قاهره به‌دلیل هرگونه آزردگی که از این هجمه‌ها دیده،‌ موافقت کرده است.»

این منابع ادامه دادند، پاسخ قطر همچنین شاهد انعطاف‌پذیری‌های دیگری می‌شود که قطع روابط مالی با اخوان‌المسلمین و تبعید برخی رهبران آن از دوحه است. همچنین پاسخ قطر شامل نوعی انعطاف‌پذیری در روابط دوحه با تهران است که دوحه متعهد شده سطح روابطش را با تهران کاهش دهد اما به شرط اینکه براساس تصمیم گروهی تمامی اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس باشد. منابع دیپلماتیک نیز به روزنامه الحیات گفتند، رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا فشارهای دیپلماتیک را بر قطر برای پذیرش و تن دادن به برخی درخواست‌های کشورهای عربی افزایش داده است.

 

به گفته این منابع، تیلرسون با همتایان خود در کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس تماس تلفنی داشته و سعی می‌کند قطر را وادار به برخی عقب‌نشینی‌ها کند تا زمینه برای مذاکرات جهت حل فراگیر اختلافات فراهم شود. این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند قطر به شکلی هوشمندانه به درخواست‌های کشورهای عرب واکنش نشان داده است. این کشور با شرط کاهش روابط دیپلماتیک با ایران موافقت کرده به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس نیز روابط دیپلماتیک خود را با ایران کاهش دهند. همچنین قطر روابط اقتصادی خود را با ایران قطع می‌کند به شرطی که دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس مخصوصا امارات هم روابط اقتصادی خود را با ایران قطع کنند. درباره پایگاه نظامی ترکیه، قطر این‌گونه پاسخ داده: پایگاه نظامی ترکیه را تعطیل می‌کنیم اگر دیگر اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس هم پایگاه‌های نظامی خارجی خود را تعطیل کنند. «مگان اوتول»، تحلیلگر الجزیره، بر این باور است که بن‌بست موجود می‌تواند تا ماه‌ها ادامه یابد. او به نقل از تحلیلگران می‌نویسد در صورت تداوم این بحران ممکن است قطر از شورای همکاری خارج شود. در صورت وقوع این اتفاق، نفس وجود شورای همکاری زیر سوال می‌رود و گسل‌های قومی - قبیله‌ای میان اعراب فعال خواهد شد.

 

«نوحه ابوالذهاب»، محقق موسسه بروکینگز می‌گوید: «در این مرحله طرفین ظاهرا به بن‌بست رسیده‌اند و نشانی از عقب‌نشینی دیده نمی‌شود.» او می‌افزاید: «قطر اعلام کرده در مورد مسائلی که به حاکمیت این کشور ربط داشته باشد، مذاکره نمی‌کند.» عبدالله العریان، استاد تاریخ دانشگاه جورج تاون نیز می‌گوید: «اعراب اکنون وارد یک جنگ سرد شده‌اند. امارات و عربستان به‌دنبال متحدانی از میان اعراب هستند اما قطر به‌دنبال روابطی قوی‌تر با ترکیه و ایران است.» این جنگ سرد ماهیت اتحاد صوری اعراب در شورای همکاری را هدف گرفته است. با فعال شدن گسل‌های رابطه، تا آینده‌ای نامشخص نمی‌توان از بهبود رابطه یا حل بحران سخن گفت.