جایگاه عقلانیت و اعتدال در اندیشه امام (ره)

سیدرضا صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ در روزنامه «ایران» نوشت: 

 

«امام ریشه تمام انحرافات و بدفهمی‌ها و بیراهه رفتن‌ها را دور شدن از عقلانیت و اندیشه‌ورزی می‌دانست و در جایگاه یک اندیشمند اسلامی و مؤسس نظام مبتنی بر جمهوریت و اسلامیت، همواره در مقابل تفکرات واپسگرایانه ایستادگی می‌کرد.»

جایگاه عقل در دین مبین اسلام از مرتبه رفیعی برخوردار است و وجه تمایز انسان با سایر موجودات به شمار می‌رود. آیات و روایات متعدد انسان را به تعقل و تفکر دعوت می‌کند. برقراری عدالت نیز هدف غایی این دین آسمانی محسوب می‌شود.

از عقل به‌عنوان رسول باطنی یاد می‌کنیم و تأیید اسلام با عقل و تأیید حکومت با میزان اجرای عدالت سنجیده می‌شود. در منظومه اندیشگی بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی عقلانیت از مهم‌ترین عناصر شکل‌گیری نظام اسلامی و حرکت به سوی تعالی است. ایشان در «شرح چهل حدیث» بر نقش اساسی و تأثیرگذار تفکر و تعقل تأکید کرده‌اند و آن‌را زمینه‌ساز رهایی از رذایل نفسانی می‌دانند. به بیان دیگر عقلانیت در اندیشه امام یک فضیلت انسانی محسوب می‌شود که اگر نسبت به آن کوتاهی شود به هلاکت انسان منجر خواهد شد.

امام خمینی(ره) مسیر نیل به عقلانیت و عدالت در جامعه را تنها مترتب بر عوامل اخلاقی و اقتصادی ندانسته و نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در این فرآیند را حائز اهمیت می‌داند؛ بدین معنا که هرگاه در بستر فرهنگی جامعه عقلانیت مورد تشویق حکمرانان و استقبال مردم قرار گیرد، عموم جامعه عقلانی رفتار خواهند کرد.

نقطه عطف اندیشه عقل‌محور و عدالت‌مدار امام، نگاه عمیق و تیزبین آن مرحوم به حوزه مذهب از منظر دین عقلانی است. امام به ما آموخت که میان عقل و ایمان تضادی وجود ندارد و مهم‌ترین مانع در این میان جمود و تحجر است. در سیر مبارزاتی امام از دهه سی و چهل تا پایان عمر پربرکت خویش، مقابله با تحجر و جزم‌اندیشی عضو جدایی‌ناپذیر مبارزه‌های ایشان بوده است.

امام ریشه تمام انحرافات و بدفهمی‌ها و بیراهه رفتن‌ها را دور شدن از عقلانیت و اندیشه‌ورزی می‌دانست. آن مرحوم در جایگاه یک اندیشمند اسلامی و مؤسس نظام مبتنی بر جمهوریت و اسلامیت، همواره در مقابل تفکرات واپسگرایانه ایستادگی می‌کرد. در خاطراتی که از دوران تحصیل و تدریس ایشان نقل می‌شود، موارد بسیاری وجود دارد که بیانگر خون دل خوردن‌های بسیار برای اصالت بخشیدن به تعقل و تدریس فلسفه و علوم معقول در فضای آن روز حوزه است. اما عزم راسخ امام برای شکستن جو تحجر به‌عنوان قدم اول مبارزه، با تربیت شاگردان انقلابی نتیجه داد و بر تفکرات جزم‌اندیشانه چیرگی یافت.

مبارزه با هرگونه انحراف و مقابله با جریان‌های الحادی، التقاطی و ارتجاعی در طول حیات امام در سال‌های پس از انقلاب، توانست نهال نوپای جمهوری اسلامی را از آفات مصون نگاه دارد. اگرچه تفکر ارتجاعی و متحجرانه هیچ‌وقت از سر این جامعه دست نکشیده و همواره خطر این بینش ما را تهدید می‌کند، اما به مدد آگاهی جامعه و آموزه‌های شاگردان و یاران امام خمینی(ره) همچون شهید بهشتی، شهید مفتح، شهید مطهری، مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و مقام معظم رهبری (مدظله) مردم راه درست را شناخته‌اند و اسیر مقدس‌مآبی‌ها، ظاهرگرایی‌ها و کج‌اندیشی‌ها نمی‌شوند.

امروز در آستانه سالگرد ارتحال امام مهربانی‌ها و با گذشت ۵۴ سال از قیام روشنگرانه ۱۵ خرداد، می‌توانیم به پیر و مقتدای خود با افتخار بگوییم که مردم سربلند این سامان در انتخابات بیست و نهم اردیبهشت با انتخاب مسیر عقلانیت نشان دادند که آموزه‌های مکتب امام را به‌خوبی فرا گرفته‌اند. ایرانیان سرفراز با انسجام، وحدت، همدلی و همگرایی، در زمانه‌ای که تفکرات جزم‌اندیش و خشونت‌گرا، چهره اسلام عزیز را مخدوش و منطقه خاورمیانه را جولانگاه افراطی گری کرده‌اند، میراث‌دار اسلام نابی هستند که امام به ما آموخت و امروز رهبر معظم انقلاب پرچمداری عقلانیت، اعتدال و اخلاق را بر عهده دارند.