سال پر فراز و نشیب سیاست خارجی

فرارو- سالی که پشت سر گذاشتیم فرازهایی مانند دیپلماسی فعال در سوریه و فرودهایی مانند ترامپ را پیش پای دستگاه دیپلماسی ایران گذاشت. مطهر‌نیا با موفق ارزیابی‌ کردن دستگاه دیپلماسی دولت روحانی معتقد است که در سال 1395 به ویژه بعد از روی کارآمدن ترامپ و بالاخص در ارتباط با ماجرای عربستان و مسائلی که در ارتباط با حج، یمن، سوریه و بحرین به وجود آمد دنبال کردند و تا حدود زیادی می‌توانیم بگوییم دستگاه سیاست خارجی ما با توحه به ادراک بسیار تخصصی و مجرب ظریف توانست حرکت‌هایی معقولانه و مدبرانه را در جهت کاهش هزینه‌های ملی از خود نشان دهد در عین حالی که اقتدار ملی را مورد خدشه قرار نداد.

 

مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل سیاسی، در گفتگو با فرارو با اشاره به عملکرد جمهوری اسلامی ایران در سال 95 در عرصه سیاست خارجی، گفت: سال 1395 سال بسیار پر فراز و نشست و دارای ویژگی‌های دغدغه‌برانگیزی بود؛ نه تنها سال 1395 شمسی، که اساساً سال 2016 میلادی برای غربیان و دنیای مدرن امروز نگران‌برانگیز و دغدغه‌آور بوده است.

 

وی افزود: در عرصه سیاست خارجی ایران با توجه به اولویت اولویت‌دار پرونده هسته‌ای و قرارداد تنظیمی تحت عنوان برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) این معنا تا حدود زیادی بیشتر خود را به نمایش گذاشت؛ در عرصه سیاست خارجی، برجام محصول حدود 12 سال مذاکرات پر فراز و نشیب برای دستیابی به انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز بود که توانست تا حدود زیادی زمینه‌ساز و زمینه پرور یک دیپلماسی فعال در دولت یازدهم برای حل و فصل مناقشه مربوط به پرونده هسته‌ای شود و در همان حال که این معنا را به وجود آورد، زمینه‌هایی را برساخت که موجبات روشن‌تر شدن نگرش‌های متفاوت سیاسی در فرومنطقه یعنی در مرزهای ملی کشور و همچنین در فرامنطقه یعنی در ساحت بین‌المللی شد.

 

مطهرنیا اظهار کرد: در ساحت داخلی از یک سو دلواپسانی وجود داشتند که امنیت ملی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران را مد نظر داشتند لذا با عملیاتی‌شدن برجام تا حدود زیادی اقناع شدند اما نگرانی خود را نیز دنبال کردند؛ گروه دیگری از دلواپسان مرزهای خود را در رفتار و کنش خویش در ارتباط با برجام از دلواپسان نگران امنیت ملی به خوبی نشان دادند و نومحافظه‌کاران اقتدارگرای ایرانی را به نمایش گذاشتند؛ آنهایی که به هر تقدیر برجام و بالابردن توقعات فزاینده و تسریع ساخت افکار عمومی برای رسیدن به مواهب برجام را در دستور کار قرار داده و تلاش کردند از برجام به عنوان برگه‌ای برای تقابل حزبی و جناحی با دولت یازدهم از آن بهره ببرند.

 

این کارشناس مسائل سیاسی گفت: هم‌اکنون ما شاهد این معنا هستیم که توقع فزاینده از برجام در دستور کار قرار دارد و در آستانه انتخابات ریاست جمهوری بر آن پای فشاری بیشتری دارند؛ از این رو باید بگوییم که این مرز در داخل کشور مشخص شد و مرز برجسته‌ای را با موافقان برجام به نمایش گذاشت.

 

مطهرنیا ادامه داد: دسته‌ای که معتقد بودند اگرچه برجام یک فتح‌الفتوح نیست اما بهترین اقدام ممکن در برابر آن چیزی است که در 12 سال اخیر رخ داده بود و تا حدود زیادی توانست ایران را به منافع ملی تعریف شده خود نزدیک کند و ایران نیز توانست به انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز در قالب یک معاهده بین‌المللی با تضمین شورای امنیت سازمان ملل متحد دست یابد که این کار، کار بسیار ارزشمندی بود و از سوی دیگر تحریم‌های مربوط به پرونده هسته‌ای ایران برداشته شود؛ تحریم‌هایی که منوط بود به پرونده هسته‌ای و چون ایران و دیپلمات‌های ایران مجوز مذاکره در باب مسائل دیگر موجود در رابطه با تحریم را نداشتند، این توقع که با امضای توافق‌نامه هسته‌ای و اجرای آن تحت عنوان برجام همه تحریم‌ها برداشته شود تا حدود زیادی غیر منطقی نشان داد و اینها بر اساس همین دستاورد یعنی دست‌یابی ایران به انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز از یک سو و از سوی دیگر برداشته شدن تحریم‌های مربوط به پرونده هسته‌ای و نیز ورود قدرت‌مندانه ایران به تعاملات بین‌المللی پس از جریانات برجام زمینه‌های حمایت از برجام را بازآفریدند.

 

وی با بیان اینکه در عرصه ‌منطقه‌ای مرزبندی مشخصی بین موافقان تحرک ایران برای امضای برجام و مخالفان به وجود آمد، گفت: ریاض و تلاویو کاملاً در جبهه مخالف برجام قرار گرفتند و این مخالفت را آشکارا احصا و تا حدود زیادی واگرایی خود را از متحد اصلی خود در نظام بین‌الملل در زمان دولت باراک اوباما از خود به نمایش گذاشتند؛ به گونه‌ای که با آمدن ترامپ نوع همگرایی منطقه‌ای و بین‌المللی با موضع‌گیری جدید ایالات متحده را شاهد بوده و هستیم.

 

این کارشناس مسائل سیاسی افزود: از طرف دیگر برخی دولت‌های حاشیه جنوبی خلیج فارس علی‌رغم همگرایی با عربستان از منظر ساختاری و قومی و نژادی، در ارتباط با برجام محتاطانه‌تر و در عین حال با نوعی خوشنودی خفیف برخورد کردند لذا باید این مرزبندی را مورد توجه قرار داد.

 

مطهرنیا ادامه داد: اکنون در این وضعیت ما شاهد نوعی اختلال در عرصه سیاست خارجی در آستانه اختلال در روایت از مرکز دستگاه سیاست خارجی ما به ویژه دستگاه دیپلماسی در آستانه انتخابات 96 هستیم که بعد سیاست خارجی دولت روحانی را با مرکز ثقل برجام با این تقسیم‌بندی‌ها مد نظر قرار داده و از طرف دیگر دستگاه دیپلماسی ایران در وزارت خارجه مستقر است و به عنوان عضوی از اعضای پیچیده دستگاه سیاست خارجی عمل می‌کند.

 

وی تصریح کرد: آنچه که وزارت خارجه در دولت یازدهم انجام داده اجراکردن تاکتیک‌ها و تکنیک‌های مذاکره برای رسیدن به سیاست‌های کلانی بوده استراتژی‌اش که تحت لوای دکترین نرمش قهرمانانه از سوی شورای عالی امنیت ملی مشخص شده و وزارت امور خارجه انجام داده است؛ این نشان می‌دهد که شورای امنیت در دستگاه سیاست خارجی با دستگاه دیپلماسی در سال گذشته و در ارتباط با برجام بعد از روی کارآمدن دولت یازدهم کاملاً هماهنگ و متحدانه عمل کرده و هر یک نقش‌های خود را به خوبی ایفا کرده‌اند اما نهادهای دیگر در چارچوب سیاست خارجی به دلیل اینکه این هماهنگی را در چارچوب یک نوع همگرایی فکری میان دولت و شورای امنیت می‌دانستند تا حدود زیادی نوعی اصطکاک نظری را در صحنه رسانه‌ای در ارتباط با برجام از خود نشان دادند.

 

مطهرنیا با بیان اینکه سایه بسیار سنگین این رفتار بر روی دیگر عملکردهای دستگاه دیپلماسی کشور به رهبری ظریف نشان داد، اظهار کرد: با توجه به اینکه ظریف یکی از برحسته‌ترین دیپلمات‌های نه تنها تاریخ ایران، بلکه یکی از دیپلمات‌های برجسته کنونی در بعد بین‌المللی است، او توانست این آرامش را به دستگاه دیپلماسی برگرداند و با وجود اصطکاک‌ها در کنار برجام، موضع‌گیری‌ها و تحرک‌های قابل قبولی را در ارتباط با گسترش روابط با کشورهای دیگر و حداقل کردن اصطکاک در موضع‌گیری‌های رسمی سیاسی وزارت امور خارجه با رقبا و دشمنان منطقه‌ای داشته باشد.

 

این کارشناس مسائل سیاسی اظهار کرد: در سال 1395 به ویژه بعد از روی کارآمدن ترامپ و بالاخص در ارتباط با ماجرای عربستان و مسائلی که در ارتباط با حج، یمن، سوریه و بحرین به وجود آمد دنبال کردند و تا حدود زیادی می‌توانیم بگوییم دستگاه سیاست خارجی ما با توحه به ادراک بسیار تخصصی و مجرب ظریف توانست حرکت‌هایی معقولانه و مدبرانه را در جهت کاهش هزینه‌های ملی از خود نشان دهد در عین حالی که اقتدار ملی را مورد خدشه قرار نداد.