تیپ سازی در رسانه

یادداشت دریافتی- محمدرضا رحمت‌خواه؛ حسن جوهرچی از بازیگران سینما و تلویزیون، دیروز در سن 47 سالگی درگذشت. او روزگاری جوان اول سریال‌های تلویزیونی بود و خاطرات زیادی را برای یک نسل رقم زد.

خاص بودن حضور او در قاب تلویزیون به شرایط ویژه‌ی آن سال‌های جامعه‌ی ایرانی باز می‌گردد. آغاز دهه‌ی هفتاد شمسی و عبور جامعه از دهه‌ی بحرانی 60. اینک جامعه نیاز به صورت‌بندی‌های جدیدی داشت. در واقع ارائه‌ی گفتمان مورد نظر، در قالبی جدید و مورد توجه عموم. اندک اندک فضای اجتماعی تساهل بیشتری را برای طرح سوژه‌های اجتماعی می‌طلبید.

یکی از مهمترین عرصه‌های این بازتاب نو، تلویزیون بود و مجموعه‌های داستانی جدیدی که با مضامین عرفی‌تر به مخاطب ارائه می‌شد و برای نخستین بار صورت‌بندی‌های جدیدی از مفاهیمی چون «عشق» فرصت بازنمایی پیدا می‌کرد.

در چنین فضا و وقته‌ای، زنده‌یاد حسن جوهرچی در قالب یک بازیگر به یک نماد تبدیل شد. سیمایی از استانداردهای رسمی و مورد تأیید از یک جوان دهه‌ی 70 در جمهوری اسلامی ایران. جوانی عاشق پیشه اما معقول و متدین که  در برابر خامی و ناپختگی همسالان، نقطه‌ی اتکایی برای اطرافیان خود بود.

«محمد منصوری» با بازی جوهرچی در سریال «در پناهِ تو» چه از نظر ظاهر با ریشِ آنکادر و کت و شلوار همیشگی، و چه از نظر خلق و خو، با پافشاری بر ارزش‌ها و مراعات اخلاقیاتی نظیر: رفاقت، احترام به والدین، حرمت نگاه داشتن، خیرخواهی و... یک «تیپ» بود. تیپی از یک جوان تحصیل‌کرده‌ی آراسته‌ی متخلق که در گفتار و کردار، سنجیده عمل می‌کرد.

او برادرِ شهید بود و رابطه‌ی عاطفی نزدیکی با مادر داشت و در مواجهه با ناملایمات، اهل مراقبه و درونیات عرفان‌گونه بود. با سنت‌های نادرست در ستیزی آرام بود و در پی ساختن بنیانی نو برای زندگی، از درون ویرانه‌های برخی تفکرات نامناسب رسوب کرده در ذهن ایرانی.

این همه، سیمایی بود که در قالب تلویزیون به مخاطبِ جوان دهه‌ی 70 ارائه می‌شد و مرحوم حسن جوهرچی، با ظاهری متین و صدایی موقر، به خوبی از پس این تیپ سازی برمی‌آمد.تیپی که شاید مدت‌هاست به فراموشی سپرده شده است و حتی در مواردی جای خود را به تیپی از جوانانی داده است که با عرف و تصاویر رسمی در چالش‌اند و نمونه‌های آن را می‌توان در سریال‌هایی نظیر «خط قرمز» جُست.

جوانانی با عشق‌های دم دستی و زودگذر که پایشان جایی سفت نیست. گاهی سرخورده از ناکامی‌ها و در چالش جدی با خانواده و اجتماع و در مواردی عصیان‌گر.

درگذشت نابهنگام و تأسف برانگیز حسن جوهرچی را شاید بتوان در یک برداشت نمادین، گذاری از یک قرائت رسمی و تیپ‌سازی رسانه‌ای تلقی کرد. هرچند خود او نیز در نقش‌های دیگرش، دیگر تکرار آن تیپ نبود.

روحش شاد و یادش جاودان...