فضای سیاسی ایران پس از رحلت هاشمی

یادداشت دریافتی- وحید بهرامی عین القاضی*؛ یکی از مولفه‌هایی که به ساختارهای سیاسی شکل می‌دهد و یا آن را به چالش می‌کشد، احساسات موقعیتی در بافتار یک جامعه است. چرا که اگر احساسات فردی را واکنشی تجربی به محرک‌های شرایط محیطی بدانیم، در آن صورت اساسات مشترک جمعی در بین آحاد جامعه نیز می‌تواند همچون یک موج خروشان به عنوان یک محرک موقعیتی و آنی قوی عمل کند و مردم را به سوی کنش‌های متقابل با ساختارهای سیاسی هدایت و به آن‌ها شکل بندی خاصی در جهت احساسات گره خورده با روح جمعی بدهند.

حال در این میان اگر درگذشت آیت الله هاشمی رفسنجانی را به عنوان ایجاد کننده یک احساس موقعیتی در نظر بگیریم می‌توانیم چند عامل را در آینده سیاسی ایران به عنوان کنش‌های متقابل مردمی محتمل قلمداد کنیم:

1- پیروزی پر قدرت حسن روحانی:
به نظر می‌رسید به علت تبلیغات وسیع اصولگرایان در ناکارآمدی دولت و دلسردی بخشی از آرای خاکستری که در سال 92 به دولت تدبیر و امید رای داده بودند و همچنین نقطه ضعف‌های موجود در ساختار فعلی دولت، آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال 96 رقابت سختی را پیش رو داشته باشد.

اما پس از فوت آیت الله هاشمی رفسنجانی و بر اساس آنچه که از حضور میلیونی مردم در مراسم بزرگداشت ایشان قابل ملاحظه است، می‌توان ادعا کرد، به زودی موجی از احساسات و کنش‌های متقابل در طرفداری از آقای روحانی و در تضاد و تقابل با جناح مقابل ایجاد خواهد شد، چرا که آیت الله هاشمی نتنها تا همین چند وقت اخیر به شدت مورد انتقاد مخالفان دولت بود، بلکه یکی از اصلی‌ترین عوامل پیروزی دولت و بزرگترین حامی آن در دوران چهارساله نیز بودند.

همین اوامر به نظر به طرد جناح منتقد آقای هاشمی در انتخابات و در مقابل به دولت فعلی در پیروزی پر قدرت در انتخابات ریاست جمهوری با اختلاف زیاد کمک خواهد کرد تا بدین ترتیب سردار سازندگی هم با حضور خود و هم با نبود خود از مهمترین بانیان پیروزی دولت آقای روحانی قلمداد شود.

2- پیروزی اصلاح طلبان در شورای شهر تهران:
با وجود برگزاری همزمان انتخابات شورای شهر در کنار انتخابات ریاست جمهوری، بنابر دلایل بالا و موج ایجاد شده از احساسات مردمی در حمایت از آقای هاشمی، طرفداران و همفکران نزدیک او، باید شاهد شکل بندی جدید در ساختار سیاسی شورای شهر تهران یعنی پیروزی اصلاح‌طلبان در نشستن بر کرسی های شورای شهر باشیم و در این میان شاید یادگار آیت الله هاشمی، یعنی محسن هاشمی فرزند بزرگ ایشان به عنوان سرلیست اصلاحات به خاطر پشتوانه اجتماعی قوی پدر معرفی شود.

البته علاوه بر این عامل، درک خرد جمعی مردم تهران از حزبی رای دادن که تجربه آن را در مجلس شورای اسلامی داریم، نیز می‌تواند مزید بر علتی بر این عامل احساسات در پیروزی همفکران مرحوم هاشمی باشد و نقش بسزایی را ایفا کند.

3- سِمت شهرداری یا ریاست شورای شهر تهران، برای محسن هاشمی:
در چهار سال قبل برای انتخاب شهردار تهران، شاهد رقابت شدید و نزدیک آقایان قالیباف و محسن هاشمی (فرزند آیت الله هاشمی رفسنجانی) در شورای شهر، برای جلوس بر صندلی ریاست شهرداری تهران بودیم، که در انتها با حداقل رای ممکن جناب قالیباف توانستند شهردار و نظر شورای شهر تهران را جلب کنند.

اما پیش بینی می‌شود این موج ایجاد شده از احساسات مردم نسبت به آقای هاشمی و نزدیکان او، سلسله وار در این چند ماه آینده ادامه داشته باشد و رخدادها را به شکلی خاص به نفع جناح آیت الله هاشمی شکل بندی کند، و بر همین اساس در ادامه افراد پیروز شده در شورای شهر را مجاب کند که دِین خود به مرحوم هاشمی را به واسطه فرصت دادن به پسرش محسن در سمت شهردار تهران، ادا کنند.

اما این رویداد را می‌توان به گونه‌ای دیگر نیز پیش‌بینی کرد، بدین صورت که در شرایط کاندید شدن و ورود یادگار سردار سازندگی به شورای شهر، امکان دارد این ادای دین نمایندگان اصلاح طلب، در قالب اهدا ریاست شورای شهر تهران به جناب محسن هاشمی تفسیر شود. بدین ترتیب باید به زودی شاهد این باشیم که آقای محسن هاشمی یا به سمت شهردار تهران انتخاب می‌شود و یا حداقل باید نظاره‌گر ریاست شورای شهر بر قواره آقای محسن هاشمی باشیم.

---

* دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد