خداحافظی با ريال 87 ساله برای همیشه

واحد پولي ايران پوست مي‌اندازد. اگرچه اين تصميم هيات‌وزيران و برمبناي يك بند از لايحه اصلاح قانون بانكداري است، اما با موافقت دولت نسبت به تغيير واحد پولي كشور از ريال به تومان، به زودي حاكميت ٨٧ ساله اين واحد پولي بر اقتصاد كشور پايان مي‌يابد.
 
به گزارش اعتماد، واحد پولي كه به شكل غير رسمي سال‌ها بين مردم ايران رايج بوده و اگر لايحه دولت به تصويب مجلس برسد، اين واحد پولي رسمي مي‌شود. رسمي شدن آن به معني آن است كه دولت پذيرفته يك صفر از پول رايج كشور حذف شود.

اين درحالي است كه طرح صفرها از پول ملي سال‌هاست كه در دستور كار دولت قرار داشته اما هر بار به دليل پرهزينه بودن، از دستور كار دولت خارج شده است. ريال از سال ١٣٠٨ واحد پول ايران شد اما هميشه تومان و قران در محاورات روزمره مورد استفاده قرار مي‌گرفت. اگر مصوبه هيات دولت به تصويب مجلس هم برسد يك صفر از واحد پول ايران كاسته مي‌شود و در محاسبات كشوري نيز تومان جايگزين ريال مي‌شود.
 
تغيير واحد پولي در واقع يكي از ٢٠٥ ماده لايحه بانكداري است كه بررسي ابعاد آن در هيات دولت آغاز شده است. اصلاح قانون بانكداري ٣٠ سال است در مرحله اصلاح متوقف شده و با وجود آنكه پنج سال پس از تصويب اين قانون در سال ١٣٦٢ بنا بود اصلاحيه آن ارايه شود، ولي تمام دولت‌ها با تعلل و اهمال همان قانون آزمايشي سال ٦٢ را اجرا كردند.

محمود احمدي‌نژاد در سال نخست رياست‌جمهوري دستور تدوين لايحه اصلاحيه را صادر كرد. لوايحي با نام‌هاي بانكداري و بانك مركزي در دستور تدوين قرار گرفت اما هيچ اصلاحيه‌اي از دل دولت نهم بيرون نيامد و همچنان بانكداري هماني ماند كه بود.
 
در ابتداي سال جاري، مجلس هشتم در آخرين روزهاي عمرش قصد داشت لايحه جديد بانكداري اسلامي را تصويب كند. نمايندگان معتقد بودند بانك مركزي نسبت به اين موضوع برخورد منفعلانه مي‌كند و به همين دليل خود براي اين كار پيشقدم شدند و در اين رابطه طرحي هم تصويب شد اما بانك مركزي از مجلسي‌ها خواست دست نگه دارند و فرصتي يك‌ماهه طلب كرد تا لايحه اصلاحيه را بانكداران با نظر شوراي فقهي تهيه كنند.
 
در واقع سياستگذار پولي كشور اعتقاد داشت طرح نمايندگان مجلس با اصول، قواعد و نيازهاي نظام بانكي خوانايي ندارد. مسوولان پولي هر چند با تاخير، سرانجام لايحه‌ را براي تصويب به هيات دولت فرستادند؛ لايحه‌اي كه حالا يك بند آن هم به تصويب رسيده است اما تا زمان اتمام بررسي ٢٠٥ ماده و ارايه آن به مجلس مشخص نيست چه مدت زماني سپري مي‌شود و آيا بالاخره اين اصلاحيه به مجلس مي‌رسد يا باز در نيمه‌هاي راه متوقف مي‌شود؟
 
حذف يك صفر به جاي چند صفر
حذف صفرها از واحد پول ملي، طرح جديدي نيست؛ بيش از يك دهه است كه درباره آن بحث مي‌شود. هربار هم تجربه كشورهايي كه دست به اين كار زدند و موفق شدند، مطرح مي‌شود. كشورهایي مثل آلمان، فرانسه و ايتاليا و نزديك‌تر هم تركيه. مي‌گويند، در آلمان هشت صفر و در سه كشور ديگر ٦ صفر از واحد پولي حذف شد؛ تجربه‌اي بي‌نظير كه يك‌بار براي هميشه اقتصاد اين كشورها نفس كشيد.
 
بحث حذف صفر از واحد پولي ايران و تبديل ريال به يك واحد ديگر نيز بحثي مسبوق به سابقه است.

نخستين بار در سال ١٣٧٢ بانك مركزي دست به مطالعاتي وسيع در اين رابطه زد كه بي‌نتيجه ماند. در دوران محمود احمدي‌نژاد اين بحث به شكلي جدي پيگير شد و كار به جايي رسيد كه تصور مي‌شد پيش از پايان دولت دهم اين طرح اجرايي شود؛ البته با بحران اقتصادي كه از سال ١٣٩٠ به شكلي وسيع در كشور خودنمايي كرد، طبيعي بود كه چنين امكاني وجود ندارد و اين طرح كنار گذاشته شد.
 
از اواخر تا دهه ٨٠ تاكنون همواره بحث بر سر حذف سه يا چهار صفر از واحد پول بود و حتي اخيرا معاون وزير اقتصاد و معاون اقتصادي رييس كل بانك مركزي از حذف سه صفر صحبت مي‌كردند. هر چند پيمان قرباني، معاون رييس كل بانك مركزي، اجراي اين طرح را در آينده‌اي نه چندان دور وعده داده بود. حال با تصويب اين بند در هيات وزيران به نظر مي‌رسد كه قوه مجريه به حذف يك صفر تن مي‌دهد.
 
در كشورهاي مختلف مهم‌ترين دليلي كه براي حذف صفر از واحد پول بيان مي‌كنند، ساده كردن عمليات حسابداري و محاسبات روزمره و كاهش هزينه چاپ اسكناس است. حال اگر تنها يك صفر از واحد پولي حذف شود، اين اهداف محقق نخواهند شد؛ چرا كه كماكان اعداد بزرگ در مناسبات اقتصادي حكمراني مي‌كنند. در حال حاضر بودجه‌ كشور با تريليون محاسبه مي‌شود و دستمزد، اجاره‌بها و حتي شهريه دانشگاه آزاد به ميليون پرداخت مي‌شود.
 
درنتيجه اجراي اين طرح هيچ‌كدام از اهداف پيش‌بيني شده براي حذف صفر را محقق نخواهد كرد و در آن صورت باز هم بايد طرحي براي حذف تعداد صفر ديگر تصويب شود. پرواضح است كه اجراي هر كدام از اين طرح‌ها هزينه‌بر است و براساس آن‌چه كارشناسان مي‌گويند اگر قرار است كه واحد پولي در كشور تغيير كند، بهتر است سه يا چهار صفر حذف شوند وگرنه هيچ سودي ندارد.
 
تاريخچه ريال
ريال از طريق اسپانيايي‌ها و پرتغالي‌ها وارد زبان فارسي شد. معناي آن در زبان فارسي هم به معني «شاهي» است و هم نام يكي از سكه‌هاي رايج اين دو سرزمين است. اين كلمه از زمان حضور اسپانيايي‌ها و پرتغالي‌ها در خليج فارس و مراوداتي كه ميان ايشان و تجار ايراني بود وارد زبان فارسي شد. ريال نخستين‌بار در سال ۱۷۹۸ ميلادي معروف شد و آن سكه‌اي جهاني بود كه ۱۲۵۰ دينار يا يك‌هشتم تومان ارزش داشت. واحد پول ايران از سده هفتم هجري تا زمان اوايل حكومت پهلوي دينار بود. يك تومان واحد شمارش براي دينار و برابر ده قران يا ده‌هزار دينار بود.
 
در سال ۱۳۰۸ ناگهان واحد پول «تومان» كنار گذاشته شد و واحد «ريال»، كه ريشه اسپانيايي و پرتغالي دارد و سابقه تاريخي در ايران نداشت، به عنوان واحد رسمي پول برگزيده شد. ريال در ميان مردم مقبوليت و رواج نيافت و مردم ايران ۱۰ ريال را يك تومان فرض كردند و در ميان مردم، واژگان تومان و قران كاربرد داشته و دارد و واحدهاي رسمي ريال و دينار در محاورات مردم استفاده نمي‌شود.