دریاچه چیتگر علیه پارک چیتگر

منطقه ٢٢ تهران را به‌عنوان شُش‌های تهران در نظر گرفته بودند و قرار بود به‌عنوان پهنه ویژه‌ای در کرانه شهری تهران با کاربری تفرج و گردشگری و البته خدماتی باشد؛ اما اکنون با تراکمی چند برابر نه‌تنها برای تأمین نیازهای خود دچار مشکلات اساسی است، بلکه حتی در تأمین آب موردنیاز هم مانده و نمی‌تواند به سایر نقاط تهران کمکی کند. طرح شهرداری تهران برای تحول عظیم در این منطقه بعد از کمتر از پنج سال نه‌تنها نتوانسته آب مورد نیاز برای ساکنان و دریاچه زیبا و چشمگیر خلیج‌فارس را تأمین کند، از آب مورد نیاز برای درختان پارک جنگلی چیتگر هم زده و حالا این پهنه سبز نیز در خطر نابودی است.

محمدباقر قالیباف مهرماه ١٣٨٩ در مراسم کلنگ‌زنی دریاچه چیتگر در پاسخ به سؤال خبرنگاران درباره تأمین آب این دریاچه از سوی شرکت آب منطقه‌ای، درحالی‌که ارتباط خوبی بین شهرداری و دولت وجود ندارد، تصریح کرده بود: «یکی از دلایل زمان‌برشدن این پروژه، مطالعات دقیق اجرائی و موضوع نحوه انتقال آب به این دریاچه بود و تاکنون هماهنگی‌های لازم با شرکت آب منطقه‌ای و وزارت نیرو برای میزان آب مورد نیاز این دریاچه و سد صورت گرفته است. دراین‌باره توافق‌نامه‌های مشترک بین شهرداری و شرکت آب منطقه‌ای، مراحل نهایی تکمیل بررسی را گذرانده‌اند». شهردار تهران این دریاچه را در آستانه انتخابات ٩٢ آماده کرد اما در نهایت در روزهای پایانی دولت دهم تکمیل شد و آب‌گیری نهایی آن در سال اول دولت یازدهم بود. نبود تعامل و همکاری مستمر و مفید شهردار تهران با دولت‌های نهم و دهم و رئیس آن، به دولت‌هاي یازدهم هم تسری یافت و برای اینکه دریاچه چیتگر با حداقل ٨٠٠ ميلیارد تومان اعتبار تأمین زمین و اجرا، خالی نماند و آبروی شهرداری هم حفظ شود، پر شد.

همان زمان بسیاری از کارشناسان، ایجاد این دریاچه را به دلیل مشکلات بسیار در تأمین آب به چالش کشیدند اما ازآنجایی‌که شهردار تهران وقتی دست روی کاری می‌گذارد حتما باید انجام شود و درعین‌حال زمین‌های اطراف دریاچه هم از همان زمان تقسیم‌بندی شده بود، این پروژه با امید به خدا برای تأمین آب شروع شد. در همان سال اول آب موجود در دریاچه چیتگر که در ادامه به خلیج‌فارس تغییر نام داد، بوی تعفن گرفت چراکه جریان آب در آن لحاظ نشده بود؛ به‌این‌ترتیب پس از مدتی اصلاحاتی را در کف دریاچه در نظر گرفتند. بعد از آن سطح و اطراف دریاچه با حشراتی مواجه شد که باز هم به دلیل نبود جریان آب جمع می‌شدند و برای بازدیدکنندگان مشکل ایجاد می‌کردند؛ به‌این‌ترتیب شهرداری تهران در گام بعدی این حشرات را باید دفع می‌کرد.

درختانی که فدای دریاچه شدند
پس از همه اعتراض‌ها به برداشت‌های غیرقانونی شهرداری تهران از منابع آب زیرزمینی، معاون وزیر نیرو هم به شهردار تهران نامه می‌نویسد. معاون وزیر نیرو با اشاره به مشکلاتی که در ابتدای فصل تابستان در رابطه با این مسئله به وجود آمده بود، می‌گوید: مجبور شدیم در یک نامه رسمی از شهردار تهران بخواهیم این مسئله را رعایت کنند، اما با اینکه این مسئله را پایش نکردیم، هنوز هم شاهدیم توجه چندانی به این موضوع نشده است. او با اشاره به اینکه باید الگوی مصرف برای آبیاری فضای سبز متناسب با زیست‌بوم منطقه‌ باشد، تصریح می‌کند: در تمام مناطقی که در کمربند خشک و کم‌آب قرار دارند، فضای سبز متفاوت از فضای سبز مناطق پرآب است، اما چمنی که در پارک‌ها و فضای سبز ایران کاشته می‌شود، نیازمند آب فراوانی است و درست در فصل کم‌آبی، باید بارها آبیاری شود.

اینکه از گیاهانی مانند چمن استفاده کنیم که برای مناطق مرطوب هستند، منطقی نیست؛ درحالی‌که باید از گیاهانی که شکل بومی داشته و کمتر نیاز به آبیاری دارند، بهره گرفت یا باید معماری فضا کرد و از نماهایی مانند سنگ‌چین‌ استفاده کرد. ما بارها این مسائل را در قالب توصیه به شهرداری‌ها اعلام کرده‌ایم، اما توجه چندانی به آنها نشده است.

محمد پرورش، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران با اشاره به برداشت‌های شهرداری‌ها از آب‌های زیرزمینی، اعلام کرد ٧٠‌ میلیون مترمکعب از برداشت‌های شهرداری‌ها از منابع آب سفره‌های زیرزمینی غیرمجاز است. براساس اعلام وزارت نیرو، شهرداری تهران درحال‌حاضر ٢٠٠‌ میلیون مترمکعب از منابع آب سفره‌های آب زیرزمینی استفاده می‌کند که ١٣٠‌میلیون مترمکعب از این مصارف مجاز و بیش از ٧٠‌ میلیون مترمکعب برداشت‌های شهرداری از منابع آب سفره‌های زیرزمینی غیرمجاز است. این در حالی است که به گفته علیرضا دایمی، معاون وزیر نیرو، بارها برای چنین عملکردی از سوی شهرداری‌ها، به آنها اخطار داده شده است.

در این اخطارها، موضوع کل بي‌توجهی‌های شهرداری تهران به منابع آب است و منطقه ٢٢ یکی از این موارد است. اتفاقی که کمتر از یک ماه قبل در مرگ چند‌هزار درخت از درختان پارک جنگلی چیتگر رخ داد حاصل همین اختلاف‌ها و بی‌توجهی به آبیاری درست این پهنه مهم و قدیمی سبز بود. به عبارتی درحالی‌که شهرداری تهران برای پرکردن و آب‌رساندن به دریاچه مصنوعی خلیج‌فارس مشغول بود، چند‌هزار درخت در پارک چیتگر یعنی در فاصله چندصدمتری از آب، خشک شدند. اختلاف نظر آب منطقه‌ای با شهرداری تهران و اختلاف در نوع آب‌رسانی به این درختان، جان آنها را گرفت و شهردار منطقه در پاسخ یک بار گفت قبلا درختان سرمازده شده بودند، یک بار گفت قدیمی و خشک بودند، یک بار گفت بدهی داشتیم آب را قطع کردند و... .

درهرصورت درختانی که در این مدت جانشان فدای دریاچه خلیج‌فارس و پروژه فراملی شهردار تهران شد، اولین و آخرین فداییان این پروژه نیستند و به نظر می‌رسد این شرایط ادامه دارد؛ چراکه اختلاف‌ها همچنان ادامه دارند، ترکش‌های این اختلاف هر روز به یک جا می‌خورد. تاکنون این درختان پارک جنگلی چیتگر و باغ‌های قدیمی این منطقه بودند كه هدف حمله قرار گرفته بودند حالا مدتی است که باغ گیاه‌شناسی که اتفاقا یکی از فضاهای سبز قدیمی تهران است، هدف قرار گرفته ‌‌است و براساس تجربه هر جا که درختان و باغ‌ها سوخته و خشک شده‌اند، چه چیزی به جایشان سبز شده است؟ برنامه‌ریزی مستقیم و غیرمستقیم و شاید غیرهدفمندی که فضای سبز منطقه ٢٢ را نشانه رفته است، خیلی خوب و مستقیم پیش می‌رود. یعنی از یک طرف برج‌ها بالا می‌روند و از طرف دیگر درختان و باغ‌ها و پارک‌ها از دست می‌روند. باغ گیاه‌شناسی که حالا یکی، دو سالی است شهروندان به این نام آن را می‌شناسند، از سال ١٣٤٧ شکل گرفته و اگر تاکنون به آن سری زده باشید، می‌توانید قدمت و کیفیت گیاهان و پوشش سبز آن را تخمین بزنید. چندی‌قبل عادل جلیلی، مدیر باغ گیاه‌شناسی از بی‌مهری مدیریت شهری و شهردار تهران به باغ گیاه‌شناسی گلایه کرد و گفت: دو بار شخصا از قالیباف درخواست کرده‌ام برای بازدید از باغ گیاه‌شناسی به این مکان بیاید اما تاکنون به این باغ نیامده است. مدیر باغ گیاه‌شناسی با اشاره به اهمیت این باغ و کمک مسئولان شهری به حل مشکلات آن به بازدیدنکردن قالیباف شهردار تهران از این مجموعه اشاره کرد و گفت: دو بار شخصا برای دعوت وی برای بازدید از این مجموعه اقدام کرده‌ام، اما متأسفانه با اینکه بارها قول داده است که از این باغ دیدن کند، اما این مهم محقق نشد.

بی‌آبی علاوه بر درختان شهروندان را هم تهدید می‌کند
اما در یکی، دو سال گذشته که دریاچه خلیج‌فارس تبدیل به یک جاذبه گردشگری شده است، موضوع اختلاف شرکت آب منطقه‌ای با شهرداری تهران درباره تأمین آب برای این دریاچه، تأمین آب فضاهای اطراف آن و به‌خصوص بارگذاری‌ میلیونی انواع برج‌ها که در اطراف آن در نظر گرفته شده، همچنان باقی بوده و هست. افزایش تراکم منطقه ٢٢ از ٢٠٠ تا ٤٠٠‌ هزار نفری که در طرح‌های جامع و تفصیلی تأکید شده بود، به حداقل ١,٥ میلیون نفر، شوخی‌بردار نبود. از آنجایی که قرار نیست شهرداری آب موردنیاز خانه‌هایی که شهرداری پول پروانه صادرشده‌اش را گرفته، تأمین کند، پس این مجموعه حق دارد درباره این بارگذاری چندبرابری و برداشت‌های حداکثری و غیرقانونی هشدار دهد.

شهردار و اعضای شورایاری منطقه ٢٢ بارها در این مدت درباره کمبود منابع آب در این منطقه اعتراض کرده‌اند. آنها در آخرین حضورشان در شورای شهر تهران هم این موضوع را به رخ اعضای شورا و نماینده حاضر در شهرداری تهران در جلسه کشیدند. اصغر قدیمی، دبیر دبیران شورایاری منطقه ٢٢، نبود آب شرب در بسیاری از محلات منطقه ٢٢ را یکی از مشکلات اساسی عنوان کرد و افزود: یک‌پنجم ساخت‌وسازها در شهر تهران، در منطقه ٢٢ صورت گرفته است، درحالی‌که حمل‌ونقل عمومی در این منطقه وضعیت بدی دارد. وی با اشاره به مشکلات شهرک‌های منطقه ٢٢ تصریح کرد: افت فشار آب، نبود فاضلاب، نبود روشنایی مناسب در معابر و نبود مترو از جمله مسائل و مشکلات پیش‌روی این منطقه است.

آنچه در‌حال‌حاضر در منطقه ٢٢ در حال وقوع است، به اعتراف اعضای شورای شهر تهران و رئیس آن و کارشناسان دخیل یک فاجعه است که تبعات آن سال‌ها بعد، یعنی سال‌هایی که دیگر این شهردار و مدیران شهری حضور ندارند و پاسخ‌گویی هم نخواهند داشت، آشکار خواهد شد. همین امروز هم وقتی اثرات تصمیمات اشتباه درباره افزایش بارگذاری‌های مسکونی در منطقه ٢٢، هجوم به سمت آب‌های زیرزمینی و انشعاب چاه‌های غیرقانونی را مسئولان متذکر می‌شوند، به در بسته می‌خورند و حتی اعتراضات مردمی هم واکنشی در پی ندارد. به نظر می‌رسد درباره منطقه ٢٢ و بمب جمعیتی که امروز در آن هنوز جاگیر نشده، باید بیش از اینها حساسیت‌زایی کرد.