تاکتیک نظامی ایران تغییر می‌کند؟

فرارو- پایگاه اینترنتی نشنال اینترست نوزدهم شهریور ( نهم سپتامبر 2016 ) گزارشی تحت عنوان "آمادگی قوای مسلح ایران برای اجرای برخی تغییرات اساسی " به قلم "متیو مک لینس " کارشناس ارشد موسسه مطالعاتی امریکن اینترپرایز  منتشر کرد.

به گزارش سرویس بین الملل فرارو، وی در ابتدای این گزارش به بازدید مقام معظم رهبری از نمایشگاه تجهیزات نظامی ایران اشاره کرده و  نوشته است:

"آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم ایران روز اول سپتامبر اظهارات قابل توجهی بیان کرد. وی در سخنرانی در یک نمایشگاه تجهیزات نظامی ایران تاکید کرد که توسعه توانمندی های دفاعی و تهاجمی ایران، حق مسلم و واضح این کشور است" اظهاراتی که بعدها از سوی برخی روحانیون بلندپایه دیگر و نیز خروجی رسانه های گروهی دولتی در ایران بارها تکرار شد.

مقامات ایرانی تقریبا همواره قوای مسلح خود را دارای ماهیتی  به شدت دفاعی توصیف می کنند و آن را مایه مباهات اخلاقی و غرور و افتخار سیاسی می دانند.  کاربرد واژه "تهاجمی"در سخنان مقامات ایرانی در صحبت از نیروهای مسلح کشور، به ندرت اتفاق می افتد.

آمریکا و متحدانش به طور پیوسته درباره تهدیدات تروریستی ایران و اقدامات تهران در جهت بر هم زدن ثبات منطقه ای، از طریق افزایش قدرت  گروه های نیابتی وابسته به سپاه پاسداران یا حتی تشدید بالقوه تنش ها در خلیج فارس از سوی قایق های تندروی کوچک سپاه احساس نگرانی می کنند،‌ بنابراین گاهی به سختی بتوان باور کرد که نیروی مسلح ایران ماهیتی دفاعی دارد.  با این همه پنتاگون دکترین نظامی تهران را دارای ماهیتی دفاعی طبقه بندی کرده است و برای این کار دلایل منطقی دارد.

نیروهای مسلح ایران در مجموع فاقد انواعی از تسلیحات مورد نیاز  یا دکترینی هستند تا بتوانند ابتدا به ساکن عملیات موفقیت آمیزی را برای اشغال یا تصرف اراضی خارجی به اجرا در بیاورند یا درصدد نابودی زیرساختهای نظامی یا تجهیزات حیاتی نظامی دیگر کشورها برآیند. اگر خیلی با صراحت بخواهیم سخن بگوییم، باید گفت ایران از آن نوع ارتش طبیعی یا نیروی هوایی یا دریایی نرمال که بتواند تحقق اینگونه از اهداف را آنگونه که آمریکا، اسراییل، ترکیه یا پاکستان انجام می دهند ، محقق سازد. ولی پرسش اینجاست که چرا نیروهای مسلح ایران اینگونه به نظر می آید؟‌

نخست آنکه ایران از زمان انقلاب سال 1979 میلادی به منابع و فناوری لازم برای ساختن و حفظ چنین نیرویی دسترسی نداشته است. ثانیا محافظت و صیانت از یک وجهه انقلابی برای ایران مستلزم آن است که نیروهای مسلح جمهوری اسلامی با نیروهای مسلح یک قدرت امپریالیستی مانند شاه (‌معدوم) ‌ایران تفاوت داشته باشد. مقامات ایرانی عاشق این هستند که ادعا کنند که ایران در طول دویست و پنجاه سال گذشته  از تاریخچه خود هرگز به کشور دیگر حمله نظامی نکرده است که البته این ادعا به لحاظ فنی و در قالب اقدامات متعارف نظامی ادعایی درست است.

ثالثا مقامات ارشد ایرانی به بخشی از ارتش کشور که به طور طبیعی از سامانه های کلاسیک تهاجمی برخوردار است یعنی همان ارتش شاه سابق، بی اعتماد و بدبین هستند و به طور نسبی از تجهیز آن چشم پوشی می کنند.

به همین علت بود که آیت الله روح الله خمینی بنیانگذار انقلاب اسلامی / ره/ برای محافظت و پاسداری از انقلاب خود،‌ در نخستین گام نیروی وفادار و غیر متعارف سپاه پاسداران را تشکیل داد. رابعا و از همه مهم تر، تهران در واکنش به تهدیدات واشنگتن ساختار نظامی خود را شکل داده است. ایران از آنجایی که نمی تواند با قدرت متعارف آمریکا رقابت کند، قوای مسلح و نیروی امنیتی خود را به صورت آمیزه ای از توانمندی های غیر متعارف و توانمندی های  سنتی تر شکل داده است تا قادر باشد با هدف قرار دادن نقاط ضعف آمریکا، هر گونه اقدامات آمریکا و متحدانش را از بیم اقدامات تلافی جویانه خونبار موشکی یا تروریستی خنثی سازد. به عبارت دیگر بخش اعظم قوای مسلح و نیروی نظامی ایران با این منطق و بر اساس تعهدات ایدئولوژیکی ایران در مخالفت با تنها ابرقدرت جهانی شکل گرفته است.

در هر حال دستیابی به توافق هسته ای با قدرت های جهانی و نیز دور جدید مبارزات جمهوری اسلامی در منطقه موجب بروز تغییراتی در صحنه شده است. به عنوان مثال امضای توفق هسته ای یا برجام با پیامدهایی مانند ایجاد منابع مهم مالی جدید برای ایران، کاهش محدودیتها در زمینه فناوری و دسترسی به تسلیحات و در عین حال محو شدن چشم انداز حمله نظامی احتمالی آمریکا یا اسرائیل به این کشور همراه بوده است. از سوی دیگر درگیری های نظامی سپاه پاسداران در سوریه و عراق نشان داده است که ارتش های نیابتی تحت امر آنان و نیز نیروی موشکی بالستیک ایران، برای آن نوع از درگیری هایی که تهران احتمالا طی سالیان آینده با آنها روبرو خواهد بود، کافی نخواهد بود. یعنی اگر ایران امیدوار است هر بار که منافع ملی و حیاتی این کشور در معرض خطر قرار می گیرد، از وابستگی به روسیه یا قدرت هوایی آمریکا بی نیاز باشد، باید به چیز جدیدی دست پیدا کند.

نشان های این تغییر رویکرد از هم اکنون پدیدار شده است. در طول یکسال گذشته سپاه پاسداران کار ادغام یگان های ارتش و کاربرد تسلیحات به مراتب متعارف تر را در خطوط شبه نظامیانی که در خط مقدم نبرد برای محافظت از بشار اسد در سوریه می جنگند، آغاز کرده است. در ماه جولای، ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران، که مسئولیت هماهنگی و نظارت هم بر عملکرد سپاه و هم ارتش را بر عهده دارد، بزرگترین عملیات بازسازی و ترمیم پرسنل خود را از زمان جنگ ایران و عراق انجام داد که این به نوبه خود نشانه ای از حرکت به سمت حرفه ای گری، افزایش قابلیت تعامل و همکاری عملیاتی و طراحی موثر قدرت به شمار می رود و هم اکنون تازه ترین سخنان  آیت الله خامنه ای ظاهرا بر این نکته دلالت دارد که جمهوری اسلامی به سمت فراتر از برخی ملاحظات سیاسی و ایدئولوژیکی خود که تا پیش از این موجب بروز محدودیت هایی در سیر تحول قوای مسلح این کشور می شد، گام بر می دارد. اگر رهبر معظم ایران از لزوم سرمایه گذاری در توانمندی های تهاجمی کشور سخن می گوید، پس این پرسش مطرح می شود که ما به زودی شاهد تحولات در چه بخشهایی از قوای مسلح ایران خواهیم بود؟‌

نویسنده سپس به برخی  تحولات در  حوزه تجهیزات نظامی  کشورمان پرداخته است:

● نیروی موشک های هدایت شونده: موشکهای بالستیک و کروز ایران نمی توانند فراتر از بخش ارعاب آفرینی روانی، تاثیرات چشمگیر نظامی ایجاد کنند مگر آنکه در بهبود ضریب دقت آنها در هدف قرار دادن مواضع تغییرات مهمی به وجود بیاید.

● قدرت هوایی دوربرد و توانمندی های پشتیبانی نزدیک هوایی:‌ نبرد با داعش و مخالفان سوری نشان داده است که ایران بدون این توانمندی برای شکست دادن دشمنان غیر متعارف خارج از مرزهای خود، هیچ شیوه موثر و کارآمدی در اختیار ندارد. تهران همچنین اگر امیدوار است تا توانمندی های هوایی یا پدافند هوایی و نیز نظارت و جاسوسی و کنترل و فرماندهی دشمنان منطقه ای خود را در معرض تهدید مشروع قرار دهد و  قوای موشکی کروز و بالستیک خود را تکمیل کند، لازم است تا توانایی حملات دوربرد خود را تقویت کند.

● دستیابی به توانمندی هدف گیری دقیق:‌ ایران به منظور اجرای هر گونه عملیات تهاجمی نظامی، به بهبود سامانه های اطلاعاتی و جاسوسی، نظارتی و شناسایی، رادارهای فوق افق، رهگیری اهداف و نیز توانمندی کنترل آتش نیاز دارد.

● ظرفیت نیروی دریایی در دسترسی به آبهای آزاد:‌ سردار محمد باقری فرمانده جدید ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران پیشتر اعلام کرده بود ایران باید در قدرت نمایی در آبهای اقیانوس هند سرمایه گذاری کند. تصور می رود زیر دریایی ها بخش مهمی در این حوزه به شمار می روند که توجه مقامات نیروی دریایی ایران را به خود معطوف داشته اند.

● تانکها و بالگردها:‌ جنگ در عراق و سوریه موجب انتقال بالگردها از نیروی هوایی سپاه پاسداران به نیروی زمینی سپاه شده است تا یک یگان مستقل تحت عنوان «‌یگان حملات هوایی» تشکیل شود. ایران همچنین در زمینه  استقرار شمار بیشتری از تانکهای پیشرفته، اقدامات وسیعی انجام داده است.

" مک لینس" در ادامه می افزاید: تحقق همه این برنامه ها مستلزم صرف هزینه های هنگفت و تخصیص جدی منابع مالی خواهد بود. حتی پس از برجام ایران قادر به تامین همه منابع لازم برای امروزی سازی و مدرن کردن نیروی هوایی، دریایی، زمینی و موشکی خود به منظور رقابت با رقبای منطقه ای نخواهد بود.

تا زمانی که ایران آمریکا را تهدیدی بر ضد موجودیت خود قلمداد می کند،‌ درصدد کسب قدرت بازدارنده از طریق توسل به نیروهای نیابتی، تسلیحات غیر متعارف، یا هر ابزار امکان پذیر دیگر  بر خواهد آمد که بتواند از این کشور محافظت کند. در هر حال روشن است که مناقشات منطقه ای کنونی،‌ قوای مسلح ایران را ترغیب کرده است تا میان توانمندی های متعارف و غیر متعارف خود به نوعی موازنه بیشتر برقرار سازد. اینکه آیا آمریکا می تواند یا باید ایران را از توسل به قدرت بازدارنده یا دکترین های نامتقارن - اعم از جو ارعاب آفرینی یا نیروهای نیابتی و کاربرد موشکهای بالستیک غیر دقیق و غیره - بازدارد و به سمت یک رویکرد متعارف تر سوق دهد، پرسش بزرگتری است که سیاست سازان باید به آن پاسخ دهند.  پیش بینی و بازدارندگی یک ارتش سنتی تر به لحاظ تئوری ساده تر است و از این طریق آمریکا می تواند اطمینان پیدا کند که در رقابت های تسلیحاتی دراز مدت دست بالاتر را خواهد داشت. با این حال از سوی دیگر،  برخورداری از توانمندی های تهاجمی موثر، کار ایران را برای تصمیم گیری در مورد توسل به زور در گام نخست و ابتدا به ساکن، به ویژه علیه متحدان آمریکا آسان تر خواهد ساخت.