مرگ ده‌ها هزار ماهی در «هورالعظیم»

در پی مسدود شدن 20 دریچه ورودی آب به تالاب هورالعظیم توسط شرکت نفت در چند روز گذشته، حالا گزارش خبرنگار «ایران» از تالاب هورالعظیم حاکی است تلفات گسترده آبزیان به دلایل نامعلومی که هنوز علت دقیق آن مشخص نیست، در بخش‌هایی از تالاب شدت گرفته است.

به گزارش ایران، مرگ و میر شدید آبزیان در بخش مخزن شماره 3 تالاب که میدان نفتی یاران شمالی در آن واقع شده در حالی از هفته گذشته آغاز شده که از سمت جاده «شط علی» - حدفاصل مخزن شماره 2 و 3 تالاب هورالظعیم- به سمت جنوب تالاب، تا چشم کار می‌کند لاشه ده‌ها هزار ماهی مرده بر روی آب پراکنده شده است. ماهی‌های مرده به قدری زیاد هستند که در برخی نواحی بوی تعفن و گندیدگی کاملاً به مشام می‌رسد با این حال برخی افراد محلی از جمع‌آوری ماهی‌های مرده بزرگتر توسط صیادان متخلف خبر می‌دهند و مدعی هستند از دو سه هفته گذشته که تلفات شدت گرفته برخی صیادان بومی متخلف، ماهی‌های مرده و یا در حال مرگ از نوع «بنی» را که روی آب آمده‌اند جمع‌آوری کرده و چون این ماهی، بومی منطقه بوده و در خوزستان ارزش زیادی دارد در بازارهای شهر «بستان» و «سوسنگرد» برای مصرف مردم به فروش می‌رسانند.

در همین حال، تلاش خبرنگار «ایران» برای کسب اطلاعات بیشتر درباره علت دقیق مرگ و میر آبزیان هورالعظیم تاکنون بی‌نتیجه مانده چرا که مدیران ستادی و استانی سازمان محیط زیست به رغم تماس‌های متعدد حاضر به گفت‌و‌گو نشدند. احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل محیط زیست استان خوزستان نیز بعد از تماس‌های مکرر خبرنگار «ایران»، وقتی موضوع مورد پرسش را متوجه شد، گفت: من الان در مرخصی‌ام ودر آذربایجان هستم و بعداً تماس بگیرید. معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست استان خوزستان نیز از بروز تلفات آبزیان در هورالعظیم ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت: باید کارشناسان را به منطقه بفرستم و اگر چنین چیزی صحت دارد علت را بررسی کنند.

سید عادل مولا، که سه ماه قبل آلودگی نفتی شرکت‌های فعال در هورالعظیم، از جمله تأسیسات میدان نفتی یاران شمالی را تهدید بزرگی برای تالاب عنوان کرده بود و از تخلیه گل حفاری آلوده به مواد نفتی توسط این شرکت در بخش مخزن شماره 3 تالاب به شدت انتقاد کرده بود روز گذشته به «ایران» گفت: ما به عنوان محیط زیست به شدت مخالف تکه تکه کردن تالاب هستیم اینکه شرکت نفت تالاب را بخش‌بندی کرده و یکپارچگی اکوسیستم را به هم زده و برای هر بخش یک اسم عنوان می‌کند مورد تأیید نیست اما اگر تلفات آبزیان مورد ادعای شما در بخش 3 رخ داده علل مختلفی می‌تواند داشته باشد. این مقام همچنین ورود زهاب نیشکر و زمین‌های کشاورزی را به تالاب به عنوان حقابه آن در بخش مخزن شماره 3 رد کرد و گفت: بخش‌های شماره یک، دو و سه تالاب با آب کرخه آبگیری شدند و بخش 4 و 5 است که در آن پساب کشاورزی وارد می‌شود. بنابراین نمی‌توان گفت که ورود پساب‌های کشاورزی عامل مرگ و میر آبزیان باشد. این مقام افزود: اما انسداد دریچه‌ها توسط شرکت نفت و کاهش سطح آب می‌تواند موجب ایجاد گنداب شود چون اگر گردش آب در تالاب برقرار نباشد و حجم آب نیز به دلیل تبخیر کاهش یابد قطعاً گنداب ایجاد می‌شود و این امر موجب افزایش نیترات و فسفات و مرگ و میر آبزیان می‌شود ولی باز هم می‌گویم که باید ابتدا این موضوع تأیید و بعد آزمایش شود تا علت معلوم گردد.

اینکه علت مرگ و میر آبزیان هورالعظیم چیست هنوز مشخص نیست اما حسن آقا شیرمحمدی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان خوزستان با تأیید تلفات بالای ماهیان در تالاب به «ایران» می‌گوید: تلفات ماهیان امسال بسیار زیاد بود و هنوز هم شاهدیم علتش هم به اعتقاد من خفگی ماهی‌ها ناشی از کمبود اکسیژن در آب است. چون دراثر فعالیت‌های شرکت نفت تالاب تکه تکه شده و اجازه نمی‌دهند آب درست وارد تالاب شود. گرمای هوا نیز مزید بر علت شده تا آب موجود تبخیر شود و حجم آب کاهش یابد در نتیجه ماهی‌ها در حجم پایین آب باقی‌مانده ،محصور می‌شوند و می‌میرند.

آقا شیرمحمدی می‌گوید: هورالعظیم در حال حاضر با بحران کم آبی مواجه است و با وجود تلاش‌های اداره محیط زیست استان و خانم ابتکارهنوز هم حقابه تالاب را به درستی نداده‌اند. یک مشکل ما این است که حقابه سازمان آب و برق خوزستان را از کرخه کاهش داده‌اند و به تبع آن آب کمتری هم به تالاب داده می‌شود و یک علت دیگر هم این است که الان برنج کاری در بالادست تالاب آغاز شده و برای این کشت و کار، برداشت بی‌رویه و غیرمجاز از سرشاخه‌ها هم زیاد می‌شود و نهایتاً آب تالاب کمتر می‌شود امامسأله مهمتر فعالیت شرکت نفت است که هیچ کس نمی‌تواند جلویشان را بگیرد و هرکاری دلشان بخواهد انجام می‌دهند و ما تاکنون چندین پرونده قضایی علیه آنها در محاکم قضایی داشته‌ایم و حتی با تلاش بچه‌ها کارشان را متوقف کردیم ولی بعد می‌روند با وکیل و از راه‌های دیگر کار خودشان را راه می‌اندازند و اصلاً هم به محیط زیست توجهی نمی‌کنند. این مقام مسئول می‌گوید: متأسفانه همان مقدار ناچیز آبی که وارد تالاب می‌شود یک بخشی‌ از آن را شرکت نفت لطف می‌کند و بدون هماهنگی مسدود می‌کند، جاده‌های متعدد می‌زنند و ارتباط آبی طرفین تالاب را قطع می‌کنند. به همین دلیل می‌توانم بگویم مجموعه‌ای از این عوامل باعث این وضعیت موجود شده است.

سلب مسئولیت از وزارت نفت
عملیات شبانه شرکت نفت برای خشکاندن هورالعظیم که با بتون کردن دریچه‌های ورودی آب به تالاب در چند روز گذشته همراه بود نه تنها مورد اعتراض سازمان محیط زیست بوده بلکه واکنش تند سازمان آب منطقه‌ای خوزستان را هم به دنبال داشت به طوری که معاون طرح و توسعه شبکه‌های آبیاری این سازمان، شرکت نفت را عامل اصلی خشک شدن هورالعظیم عنوان کرد و مدعی شد شرکت نفت حتی در برهه‌ای از زمان آب تالاب را تخلیه کرده و اخیراً نیز جلو ورود آب را به تالاب گرفته است. با این حال وزیر نفت خطاب به محیط زیست دو هفته قبل گفت: تالاب هورالعظیم را من نباید احیا کنم، شما باید یقه کسی را بگیرید که این تالاب را خشک کرد. بیژن زنگنه که امسال نیز جایزه ملی محیط زیست را از سازمان محیط زیست دریافت کرده حالا معتقد است حتی آلودگی‌های پتروشیمی‌ها هم به او و مجموعه تحت امرش مربوط نمی‌شود و می‌افزاید: آلودگی ناشی از پتروشیمی‌ها در خوزستان به وزارت نفت مربوط نمی‌شود و محیط زیست که یک دستگاه حاکمیتی است خود باید پیگیر این مسائل باشد!

آغاز فعالیت نفتی در هورالعظیم
تالاب هورالعظیم یا هورالهویزه، هورالحمار و هورالمرکزی سه بخش عمده مجموعه تالاب‌های بین النهرین در حدفاصل بین دو کشور ایران و عراق است که بخش ایرانی آن به نام هورالعظیم 125 هزار هکتار وسعت دارد. اما پای نفتی‌ها از ابتدای دهه 80 و با چراغ سبز سازمان محیط زیست به بهانه تنها اکتشاف نفت به این تالاب باز شد و امروز میدان نفتی آزادگان شمالی، آزادگان جنوبی و یاران شمالی سه میدان نفتی بزرگ ایران در تالاب به شمار می‌رود. در دولت نهم نیز حدود 7600 هکتار از هورالعظیم با مصوبه شورای عالی اقتصاد به وزارت نفت به مدت 30 سال واگذار شد و عملاً گستره فعالیت نفتی‌ها را در این تالاب بیشتر کرد.

ساخت جاده‌های متعدد، خشکاندن تالاب برای ایجاد تأسیسات نفتی، تخلیه گل حفاری آلوده به مواد نفتی و فلزات سنگین در حاشیه و داخل تالاب و مسدود کردن دریاچه‌های ورودی آب توسط شرکت نفت و نیز  تخصیص نیافتن کامل حقابه تالاب هورالعظیم از جمله دلایل خشکیدگی هورالعظیم و تبدیل آن به کانون ریزگردهاست. در همین حال کاهش حقابه استان خوزستان از رودخانه کرخه، باعث شده بخشی از زهاب کشاورزی نیشکر خوزستان از تالاب منصوری خرمشهر و نیز پساب‌های کشاورزی سوسنگرد و هویزه نیز به عنوان حقابه با درصد آلودگی و شوری بالا وارد هورالعظیم شود. با این حال هنوز علت دقیق مرگ و میر ماهیان مشخص نیست.