لجن هم مافیا دارد؟

پسماندهای نفتی صد هزار برابر خطرناک‌تر از زباله‌های خانگی است. براساس شواهد طی چند دهه اخیر پسماندهای ویژه و خطرناک به‌راحتی در دریا، دشت، کوه و بیابان رها شده است.

به گزارش قانون، حدود 15 تا 20 درصد از پسماندهای ویژه مربوط به پسماندهای نفتی است که هیچ قدمی برای امحا ی آن برداشته نشده است.

نفت طلای سیاه است. کمتر کسی است که در جهان امروز این جمله را به زبان های مختلف نشنیده باشد. جنگ بر سر نفت شاید از مهم ترین بخش های تاریخ خاورمیانه بوده است، جدالی که البته همچنان نیز ادامه دارد و گویا انتهایی برای آن قابل تصور نیست. در جهانی که انرژی از مهم ترین مسائل پیرامون صنعت و تکنولوژی و کشاورزی محسوب می شود با همه ادعاها و جایگزینی انرژی های دیگر همچون خورشیدی و هسته ای ، همچنان نفت در ردیف نخست قرار دارد. اما این طلای سیاه مشهور که گاه ارزش طلا را نیز می تواند تغییر دهد و تعیین کند غیر از حاشیه هایی چون جنگ و اکتشاف و جدال بر سر منابعش ، حواشی دیگری را نیز با خود دارد. یکی از این حاشیه ها پسماندهای نفتی هستند که از اهمیت آن نمی توان فارغ شد. اهمیتی دوسویه . از یک سو گردش مالی گسترده ای که دارد و از سوی دیگر جدالی که بر سر خلاص شدن از این پسماندها وجود دارد. یک دهه پیش از این بود که ماجرای پسماندهای نفتی دولت فرانسه را دچار چالشی جدی کرد آنگاه که افشا شد این دولت پسماندهای خود را راهی کشورهای آفریقایی می کند و البته کمی بعدتر مشخص شد آمریکایی ها هم دست به کار شده اند تا قبل از اینکه بار آبروریزی ریختن پسماندها در آب های آزاد بر دوش شان قرار بگیرد تصفیه خانه های جدیدی را احداث کنند.

حال به نظر می رسد بعد از طرح جدی این مساله که ایران دیگر قصد خام فروشی نفت خود را ندارد، فارغ از شعارهایی که داده می شود بحرانی جدی گریبانگیر کشور شده و بیش از این نیز خواهد شد:پسماندهای نفتی را چه خواهیم کرد؟

طلای سیاه و گردش مالی پسماند آن
پسماندهای نفتی اکنون صاحب مافیای قدرتمندی با گردش مالی حداقل هزارمیلیاردتومان شده است.اما بخش دیگر ماجرا رها شدن پسماندهای نفتی در طبیعت است و در این‌میان مسئولان نیز چشم‌های خود را روی آسیب جدی بسته‌اند و از دیگر سو شاهداعتراضی هر چند اندک حتی از سوی سازمان های محیط‌زیستی هم نبوده‌ایم. موضوعی كه برای مردم ایران دو سرباخت است؛ یك‌طرف بیت‌المال است كه حیف و میل می‌شود و طرف دیگر محیط‌زیستی است كه برای صدها سال آینده نیز توان بازسازی آن وجود ندارد.

چالش تازه
پسماندها چالش دنیای امروز هستند،بیشتر مردم از پسماند تنها زباله‌های خانگی را می‌شناسندو آن را طلای كثیف می‌نامنداما پسماندی كه طی چند دهه اخیر در سایه زباله‌های خانگی پنهان مانده است و توجه افكار عمومی را به‌خود جلب نكرده، پسماندهای ویژه و خطرناك است که یکی از انواع آن پسماندهای نفتی است.

پسماندهایی كه دیگر طلای كثیف خوانده نمی‌شوندبلكه به‌دلیل خطرناك بودن؛ویژه نامگذاری وكدگذاری شده‌اند. پسماندهای نفت جزو پسماندهای ویژه محسوب می‌شوند كه براساس شواهد طی چند دهه اخیر به‌راحتی در دریا، دشت،كوه و بیابان رها شده اند. دراین میان نكته اما این است كه از سازمان محیط‌زیست كه از صدها شهرداری و نهادهای دیگر برای نبود مدیریت صحیح پسماند شكایت كرده تاكنون موردی از اعتراض به مدیریت پسماند نفتی شنیده نشده است. حتی مسئولان این سازمان از كوچك‌ترین مسائل این حوزه مانند میزان آمار پسماندسالانه این وزارتخانه ابراز بی‌اطلاعی می‌كنند.این درحالی است كه پسماندهای نفتی صدهزاربرابر خطرناك‌تر از زباله‌های خانگی است.

4 میلیون تن پسماند ویژه و خطرناك در طبیعت رها می‌شوند
براساس شواهد سالانه بیش از 4 میلیون تن پسماندویژه، صنعتی و خطرناك در ایران تولیدمی‌شود كه حدود 15 الی 20 درصدآن مربوط به پسماندهای نفتی است كه هیچ قدمی برای امحای آن برداشته نشده است.

احمد نبوی مدیرکل پیشین دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات سازمان حفاظت محیط‌زیست دراین‌باره گفت: طبق قانون مدیریت پسماند، وزارت نفت باید پسماند‌های خود را كدگذاری وطبقه‌بندی كرده وسپس میزان آن را اعلام كند و بگوید این پسماندها چگونه و توسط چه شركت‌هایی امحا می‌شود.هنگامی‌كه بحث پسماندهای نفتی مطرح می‌شود؛ داریم از مسموم‌ترین و خطرناك‌ترین پسماندهای دنیا صحبت می‌كنیم.

او افزود: پسماندها به‌ دو نوع پسماند عادی و ویژه (‌شیمیایی، پزشكی، صنعتی، نفتی، پالایشگاهی و گازی) تقسیم می‌شوند. سالانه 11 میلیون تن پسماند عادی و 4 میلیون تن پسماند ویژه دركشور تولید می‌شود. 11 میلیون تن مربوط به تولید زباله‌های هشهری و خانگی است كه از این میزان 7 میلیون تن دفن و 4 میلیون تن بازیافت می‌شود اما سوی دیگر ماجرا؛ 4 میلیون تن پسماند ویژه كه صدها هزار برابر از پسماندهای عادی خطرناك‌تر هستند، بدون هیچ گونه مدیریتی روی آن در طبیعت رها می‌شوند.

پسماندهای ویژه كدگذاری می‌شوند
نبوی با اشاره به‌وجود قوانین خاص و كامل در پروسه امحای پسماندهای ویژه عنوان كرد: در قانون مدیریت پسماند گفته می‌شود كه تمامی پسماندهای صنعتی و خطرناك غیر از پسماندهای عادی باید كدگذاری شوند. در آن كدگذاری برای هر كد توسط قانون مدیریت پسماند یك مجموعه حمل و نقل خاص مشخص شده است. همچنین در فرمی ویژه تمامی اطلاعات مانند مشخصات تولیدكننده و امحاكننده در آن باید ثبت شود.

وی در رابطه با تفاوت پسماندها گفت: در بحث پسماندهای ویژه شركت تولیدكننده پسماند برای امحا به شركت مربوط پولی را پرداخت می‌كند اما در پسماند خانگی این‌گونه نیست؛ پسماند خانگی طلای كثیف خوانده می‌شود و بازیافت آن بسیار سودآور است و شركت‌های بازیافت پسماند به متولی پسماند پول پرداخت می‌كنند.

ما یك كشور تولیدكننده نفت هستیم كه بعد از انقلاب تمایل به عدم خام‌فروشی و تولید فرآورده‌ها داشتیم؛در خام‌فروشی تنها با پسماندهای غیرپیچیده و شیمیایی مواجه می‌شدیم. ولی امروز از خام‌فروشی دست برداشته و سال‌هاست در حوزه فرآورده‌های نفتی كار می‌كنیم. امروز نسبت به قبل از انقلاب بسیار در پتروشیمی رشد كرده‌ایم؛ هنگامی‌كه فرآورده‌ها افزایش یابد پسماند نیز افزایش می‌یابد.

نبوی درباره نحوه امحای پسماندهای نفتی گفت: شواهدی در دست است كه پسماندهای نفتی به‌راحتی در دشت، بیابان و كوه رها می‌شوند.حال پرسش این است كه زمین‌های اطراف پتروشیمی جم و عسلویه تا چه اندازه ظرفیت قبول این پسماندها را دارند. مافیایی كه این كار را انجام می‌دهد یا مسئولانی كه مدیریتی روی پسماندهای نفتی ندارند؛ تا چند هزار سال دیگر این خاك را فراموش كرده‌اند. براساس نظر كارشناسان بیش از یك هزار سال این خاك‌ها دیگر قابلیت بازیافت ندارد و امكان كشت روی آن از بین می‌رود؛ این همه نابودی به چه بهایی انجام می‌شود.

نبوی گفت:«طبق قانون، وزارت نفت باید پسماندها را كدگذاری و از پروسه‌ای كه سازمان محیط‌زیست تعیین ‌كرده امحا كند، هنگامی كه این روال طی نمی‌شود باید سازمان محیط‌زیست به‌عنوان متولی ورود پیدا كرده و اقدامات قانونی كه جریمه جزو آن است را انجام دهد. بنده تاكنون نشنیده‌ام كه سازمان وزارت نفت را جریمه كرده باشد.آمار تولید لجن پالایشگاهی به شدت زیاد است .اگر 800 هزار تن را باور كنیم وزارت نفت باید پاسخ دهد كه این پسماند كجاست؟ براساس شواهد اینها در دریا، كوه، دشت و بیابان رهاسازی می‌شود.»

او با اشاره به فجایع زیست محیطی پسماندهای نفت گفت:«مرجان‌های دریایی در تمام مرزهای آبی ما نابود شده؛ آب‌های ساحلی درحال تبدیل شدن به مرداب است. زمانی كه به وسیله لوله پسماندها به دریا پمپاژ می شود این فجایع رخ می‌دهد؛ یك گروه غواص آزاد می‌توانند بروند بررسی كنند لوله‌های پسماند در زیر دریا چه بلایی بر سر خیلج‌فارس آورده است. شاهد تغییرات بسیار در اكوسیستم دریا بوده‌ایم، تغییر ژنتیكی آبزیان را داشته‌ایم. به‌عنوان مثال یك كارشناس غذایی به ما بگوید كه میگوها در 20 سال گذشته چه تغییر ژنتیكی ای كردند. »

نبوی گفت: «اگر به اسناد مالی مراجعه كنید درمی‌یابید كه برای امحای پسماندها مبالغ هنگفتی پرداخت شده است. آن اسناد مالی از نظر من باطل است چون مركز امحا وجود ندارد و پسماند در آب رها شده و اسناد مالی هم برایش صادر كرده‌اند. این چرخه مالی به این معناست كه از یك سو به بیت‌المال بابت پولی كه برای امحا دریافت كرده‌اند خسارت زده‌اند وازسوی دیگر به‌دلیل رها سازی پسماند در طبیعت،فجایع زیست‌محیطی را به‌بار آورده‌اند.این مافیای پسماند باید پاسخگوی این آسیب‌ها باشد.به‌تازگی پتروشیمی‌ها با توجیه کودکانه‌ای ده‌ها هزار تن از پسماندهای صنعتی خود را به‌عنوان پسماند عادی دفن می‌كنند.»

سونامی سرطان 10 سال دیگر شروع می‌شود
نبوی درباره شیوه امحای پسماندهای نفت عنوان كرد: «برای امحای پسماندهای نفت چندین روش وجوددارد؛سوزاندن، خنثی‌سازی و دپو كردن؛برای اینكه اثرات خود را در طول زمان از دست بدهد.یك روش خنثی سازی است،یك روش لندفیل، دراین روش دریاچه‌های بزرگی درست وكف آن را عایق بندی محكم می‌كنند كه نفوذنكند.همچنین تكنولوژی وماشین آلاتی هستندكه پسماندها رامی‌سوزانندوكمترین آسیب را به هوا می‌زنند. بی‌اثرسازی در بعضی نقاط با خنثی‌سازی متفاوت است.مسئله این است كه مجموعه‌هایی دراطراف تولید كننده‌های نفت برای اینكه پسماند را مدیریت كنند، وجود ندارد.

یك مافیا این كار را انجام می‌دهد كه می‌تواند داخل یا خارج شركت نفت باشدامادرهرصورت هرچه كه هست،بیت‌المال،محیط‌زیست و در نهایت سلامت مردم ایران را نشانه رفته است. بسیاری از كارشناسان بهداشت می‌گویند سونامی سرطان در كشور شروع شده اما به اعتقاد من شروع نشده بلكه 10سال دیگر شروع می‌شود؛ زمانی كه پیامدهای رهاسازی و نبود مدیریت روی پسماندهای ویژه را به‌نظاره بنشینیم.