دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته؟

 در هفته‌های گذشته با طرح مجلس برای اضافه کردن یک روز تعطیل جدید به تقویم، مساله ساماندهی تعطیلات مجددا به‌عنوان یکی از موضوعات قابل بحث در فضای کارشناسی کشور مطرح شد.

بررسی‌های «دنیای اقتصاد» حاکی از این است که بسیاری از کشورهای اسلامی نیز مشابه اکثر کشورهای جهان، در سال‌های گذشته با ساماندهی روزهای تعطیل، تعداد تعطیلات آخر هفته خود را به دو روز افزایش داده‌اند و تنها کشورهای معدودی مثل ایران و پاکستان، تنها یک روز تعطیل در هفته دارند. به‌عنوان مثال، از بین 114 کشور مورد بررسی که کشورهای اروپایی و کشورهای با اکثریت مسلمان نیز در بین آنها قرار دارد، سه کشور فقط یک روز تعطیل یعنی جمعه و 9 کشور فقط یک روز تعطیل یعنی یکشنبه را داشته‌اند و سایرین، دو روز در هفته را به‌عنوان تعطیلی رسمی اعلام کرده‌اند.

طبق این بررسی‌ها، با توجه به ساختار خاص اقتصادی ایران، افزایش تعطیلات آخر هفته به دو روز، زیان‌های اقتصادی مستقیمی نخواهد داشت ولی هم از لحاظ صرفه‌جویی در هزینه‌ها و هم از لحاظ افزایش بهره‌وری سایر روزهای کاری، می‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند. با این حال و به دلیل تعداد بالای تعطیلات مناسبتی در طول سال، افزایش تعطیلات آخر هفته نیازمند کاهش برخی از مناسبت‌های تعطیل در روزهای دیگر سال است.

ساماندهی روزهای تعطیل
یکی از تفاوت‌های اصلی روزهای کاری هفتگی در ایران با اغلب کشورها در این است که هفته‌های کاری در ایران تنها یک روز تعطیل یعنی جمعه را دارد ولی در بسیاری از کشورها، دو روز آخر هفته و اغلب روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل است. با وجود اینکه در ایران فقط یک روز تعطیل در هفته وجود دارد، تعداد روزهای تعطیل مناسبتی در کشور نسبتا زیاد است و این روزها، توزیع پراکنده‌ای در تقویم سالانه دارند و اغلب هم به دلیل اینکه مبنای آنها مذهبی و بر اساس تقویم قمری است، در تقویم رسمی کشور یعنی تقویم شمسی به‌صورت پیوسته در حال تغییر هستند. چنین مسائلی، باعث شده که در سال‌های گذشته مساله «ساماندهی تعطیلات» به تدریج به‌عنوان یکی از مسائل مهم و قابل بحث، به سطح سیاست‌گذاری وارد شود. کارشناسان مختلفی نیز با رویکردهای متفاوت، دیدگاه‌های خود را نسبت به آن ارائه کرده‌اند.به‌عنوان مثال، برخی از زاویه «نسبت بین تعداد روزهای کاری و تولید ناخالص داخلی» به این بحث ورود کرده‌ و گفته‌اند که با افزایش تعطیلات آخر هفته، به تولید ناخالص داخلی کشور زیان وارد می‌شود. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان خسارت وارد شده به تولید در ازای هر روز تعطیل، بستگی به ساختار اقتصادی هر کشور دارد. برای مثال در اندونزی که اقتصادی مبتنی بر توریسم دارد؛ در هر روز تعطیلی حدود 6/ 0 درصد به تولید ناخالص داخلی افزوده می‌شود.

دو روی افزایش تعطیلات
برخی از کارشناسان با اشاره به ساختار اقتصادی خاص ایران، اظهار می‌کنند که افزایش تعطیلات آخر هفته حتی به‌صورت مستقیم هم زیان چندانی به تولید ناخالص داخلی وارد نمی‌کند. در این تحلیل، گفته می‌شود که حدود 20 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران را نفت و کشاورزی تشکیل می‌دهند که می‌توان گفت مجزا از تعطیلات کار می‌کنند. حدود 13 درصد از تولید ناخالص داخلی هم مربوط به هتلداری و گردشگری و رستوران‌داری است که مشابه مورد اندونزی، در صورت افزایش تعطیلات این بخش می‌تواند فعال‌تر شود و سهم بیشتری از تولید کسب کند. خصوصا اینکه با توجه به چشم‌انداز اقتصاد بدون نفت و ظرفیت‌های کشور در بخش گردشگری، تقویت این بخش ضرورت بیشتری پیدا کرده است. فعالیت‌های ساختمانی نیز با سهم 6 تا 7 درصدی خود از کل تولید، تقریبا مستقل از تعطیلات رسمی عمل می‌کنند. در بخش خدمات نیز، حمل‌ونقل، انبارداری و ارتباطات با سهم 16 درصدی و خدمات شخصی و عمومی با سهم 9 درصدی خود مستقل از تعطیلات عمل می‌کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که بیش از 60 درصد از بخش‌های اقتصادی، کاملا یا تقریبا مستقل از تعطیلات رسمی فعالیت می‌کنند. در بخش‌های دیگر نیز با زمان‌‌بندی صحیح شیفت‌های کاری به منظور افزایش بهره‌وری و استفاده حداکثری از زمان کاری، می‌توان این تاثیر را تا حدود زیادی تعدیل کرد.

از سوی دیگر، افزایش تعطیلات می‌تواند در برخی موارد از هزینه‌های اضافی بکاهد و در بسیاری از موارد نیز، با افزایش بهره‌وری نیروی کار در سایر روزهای هفته، میزان کارآیی روزهای دیگر را بالا ببرد. به‌عنوان مثال، برآورد شده است که تعطیلی یک روز بدون احتساب تعطیلی بخش‌های صنعتی می‌تواند تا 40 درصد مصرف انرژی در آن روز را کاهش دهد و از برخی هزینه‌های غیرمستقیم مثل آلودگی در کلان‌شهرها نیز بکاهد.

شنبه یا پنج‌شنبه؟
از بین 114 کشور مورد بررسی که کشورهای اروپایی و کشورهای با اکثریت مسلمان نیز در بین آنها قرار دارد، تنها سه کشور افغانستان، جیبوتی و ایران دارای فقط یک روز تعطیلی جمعه در تقویم خود بوده‌اند. کشورهای اوگاندا، پاکستان، کره‌ شمالی، مکزیک، هند، هنگ‌کنگ، گینه استوایی، کاستاریکا و کلمبیا هم فقط یک روز تعطیل یعنی روز یکشنبه را در تقویم خود داشته‌اند. 102 کشور باقی‌مانده، دو روز تعطیلی هفتگی در تقویم رسمی خود داشته‌اند که برای اکثر کشورهای اروپایی، روزهای شنبه و یکشنبه و برای اکثر کشورهای مسلمان، روزهای جمعه و شنبه بوده است.

بنابراین فارغ از «تعداد» روزهای تعطیل، خود این روزها هم باید مورد بحث قرار بگیرد و با توجه به ساختار هر کشور و الگوهای مورد استفاده در سایر کشورها، تصمیم بهینه‌ای برای آن گرفته شود. به نظر می‌رسد به دلیل اینکه اغلب کشورها تحت تاثیر الگوی اروپایی تعطیلی روز یکشنبه بوده‌اند، هنگام افزایش تعطیلات هفتگی خود به دو روز نیز روز شنبه را به‌عنوان مکمل روز یکشنبه برگزیده‌اند.

ولی با توجه به اهمیت روز جمعه در کشورهای با جمعیت غالب مسلمان، در همه این کشورها به جز لبنان و پاکستان جمعه روز تعطیل محسوب می‌شود. در لبنان روزهای شنبه و یکشنبه تعطیلات هفتگی را تشکیل می‌دهند و در پاکستان، هر هفته تنها یک روز تعطیل یعنی روز یکشنبه را دارد. پاکستان و ایران تنها کشورهایی در بین کشورهای مسلمان هستند که تنها یک روز تعطیل در هفته دارند. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اکثر قریب به اتفاق کشورهای مسلمان، روزهای تعطیل شامل روزهای جمعه و شنبه است. این در حالی است که به نظر می‌رسد در سال‌های گذشته مسیر تصمیم‌گیری در کشور به گونه‌ای بوده که روز «پنج‌شنبه» در کنار جمعه، به‌عنوان دومین روز تعطیل در هفته تعیین شود. امری که در مغایرت با مسیر طی شده در اغلب کشورهای مسلمان نیز قرار دارد.

از منظر اقتصادی نیز، به نظر می‌رسد تعطیل بودن روز شنبه ترجیح بسیار بیشتری در مقایسه با تعطیل بودن روز پنج‌شنبه داشته باشد. چرا که در صورت تعطیلی روز پنج‌شنبه، بسیاری از مراودات بین‌المللی کشور در هفته طی چهار روز متوالی، تقریبا تعطیل خواهند شد و پنج‌شنبه و جمعه را به دلیل تعطیلات داخلی و شنبه و یکشنبه را به دلیل تعطیلات بین‌المللی از دست خواهند داد. به دلیل چنین مسائلی، بسیاری از کشورهای عربی نیز در سال 2012 روزهای تعطیل خود را از پنج‌شنبه و جمعه به شنبه و جمعه تغییر دادند.

یافته‌های OECD (سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه) در رابطه با نحوه توزیع تعطیلات در بین کشورهای اروپایی در سال 2014 نیز حاکی از این بوده که در میان کشور‌هایی که بیشترین حجم از مبادلات را دارند یکسان‌سازی تعطیلات تقویم سبب صرفه‌جویی در هزینه تعطیلات خواهد شد.

تجربه عربستان
در نشست سران کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در سال 2010 مقرر شد که این کشورها با یک روز تغییر، تعطیلات پایان هفته خود را به دو روز افزایش دهند. پس از عمان، در آغاز ماه جولای 2013، عربستان آخرین کشور عربی بود که این تغییرات را در تقویم کاری خود اعمال کرد. در کنار تطبیق با تقویم جهانی، یکی از مهم‌ترین دلایل مقامات سعودی و کشورهای حوزه خلیج فارس برای تغییر زمان تعطیلات پایان هفته ایجاد سهولت برای سرمایه‌گذاران در بازار چند هزار میلیارد دلاری این کشورها بود. به نوشته اکونومیست، ابلاغ این حکم در زمان مناسبی از سال 2013در کشور عربستان (پیش از تعطیلات ماه رمضان) باعث شد اصطکاک ناشی از عدم تطابق سریع جامعه با این امر به حداقل برسد.