پشت پرده محاکمه دانشمندان کشاورزی

نیراعظم خوش‎خلق‎سیما  متخصص ایمنی زیستی و محقق پژوهشکده  بیوتکنولوژی کشاورزی

درشرایطی که دولت گذشته در رسانه‌ها شایعه سرطان‌زابودن محصولات غذایی تراریخته را گسترش و پروبال می‌داد، سالانه ٣ تا ٥‌میلیارد دلار کالای تراریخته به کشور وارد می‌کرد. این تناقض یک پشت پرده بیشتر نداشت. هم‌سویی منافع دولت با واردکنندگان موادغذایی و مافیای سموم کشاورزی باعث شده بود که تولید دانش‌بنیان محصولات کشاورزی در ایران ازسوی دولت مورد هجمه واقع شود و این دانش‌ستیزی تا به آنجا برسد که دانشمندان مهندسی ژنتیک کشور از کار برکنار شده و مورد محاکمه واقع شوند. اما واقعیت تراریخته‌ها چه بود و در این فرآیند دقیقا چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ تولید «بذر غلات که آب کمتری مصرف می‌کند»، «چغندر مقاوم نسبت به سرمازدگی»، «گندم مقاوم به آفت سن» و ... اخباری است که گاهی در رسانه‌ها منتشر می‌شود. در این فرآیند برای تولید غذای بیشتر و سالم‌تر گیاه از نظر ژنتیکی اصلاح می‌شود.


به ‌عنوان مثال، یک ژن مقاوم از بذر گیاه جو به گندم منتقل می‌شود که این کار مقاومت گیاه گندم را در برابر نوعی آفت افزایش می‌دهد. نتیجه این کار آن است که گیاه سم کمتری مصرف می‌کند و تولید آن به اندازه قابل توجهی بیشتر می‌شود. به این فرآیند در اصلاح «تولید محصولات تراریخته می‌گویند. برای روشن شدن موضوع چند مثال دقیق‌تر می‌آورم. در سوئد نوعی برنج تراریخته تولید شده است که زیان کمتری برای محیط‌زیست دارد. مزارع برنج یکی از بزرگترین منابع تولید گاز متان به شمار می‌روند و متان در میان گازهای گلخانه‌ای از دی‌اکسیدکربن نیز قوی‌تر است.

سوئدی‌ها با توجه به این موضوع ژنی از گیاه جو را به برنج منتقل کرده‌اند که باعث می‌شود گیاه برنج متان کمتری تولید کند. آزمایش‌ها نشان داد در بذر جدید برنج میزان انتشار گاز متان از مزارع برنج تا ١٠‌درصد کمتر شده است و نکته جالب این‌که میزان بازدهی مزرعه برنج ٤٣‌درصد افزایش پیدا کرد. مثال دیگر تولید نوعی سیب‌زمینی تراریخته در هلند و بلژیک است که نسبت به یک بیماری قارچی موسوم به بادزدگی مقاوم است. در این نوع سیب‌زمینی سه ژن طبیعی به گیاه سیب‌زمینی منتقل شد که همین فرآیند باعث افزایش مقاومت گیاه نسبت به نوعی قارچ مهاجم با عنوان Phytophtora شد. اهمیت این فرآیند در این است که موجب می‌شود، گیاه نسبت به سموم مورد نیاز برای دفع قارچ مهاجم گفته شده، بی نیاز شود که این مسأله سلامت بیشتر محصول و افزایش تولید آن را به دنبال دارد. با این توضیحات به راحتی متوجه می‌شوید که محصولات تراریخته به دنبال راه‌هایی برای کاهش مصرف سموم شیمیایی، کاهش مصرف آب و زیان‌های وارده به محیط‌زیست هستند.

این دانش مهم درحوزه کشاورزی در دولت گذشته به دلیل منافع شخصی برخی افراد مورد تاخت‌وتاز قرار گرفت و تراریخته‌ها را محصولاتی سرطان‌زا معرفی کردند. این موضوع درحالی رخ می‌داد که براساس اظهارات صریح منابع علمی و بین‌المللی معتبر تاکنون هیچ مورد گزارشی مبنی بر سرطان‌زایی محصولات تراریخته درجهان اثبات نشده است. جالب است که بدانید دولت‌های نهم و دهم با وجود آن‌که طبل شایعه‌پراکنی درباره محصولات تراریخته را به دست گرفته بود، محصولات تراریخته را با حجم سالانه ٣ تا ٥‌میلیارد دلار از سایر کشورها به ایران وارد می‌کرد، اما با وجود پیشتازبودن دانشمندان کشورمان درعرصه مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته به‌ویژه برنج و پنبه تراریخته از تولید این محصولات درکشور جلوگیری به عمل آورد و دانشمندان پیشکسوت کشورمان مورد محاکمه قرار گرفتند تا راه واردات همچنان باز و منافع شرکت‎های چند ملیتی مانند «مونسانتو» همچنان تامین باشد و ازسوی دیگر منافع مافیای سم کشاورزی مورد تهدید واقع نشود. این درحالی است که با انتصاب دوباره محمود حجتی به سمت وزارت جهاد کشاورزی، طی دو‌سال اخیر، واردات گندم به کمتر از یک‌سوم کاهش پیدا کرد، کشت آزمایشی برنج تراریخته برای احیای بذور از دست‎رفته آغاز شد، از پنبه تراریخته رونمایی شد، از پیشکسوتان تولید محصولات تراریخته اعاده حیثیت شد و «فناوری هراسان» از مصدر امور برکنار شدند.

برهمین اساس شخص رئیس‌جمهوری نیز با ارسال پیامی به همایش بیوتکنولوژی بر حمایت از تولید محصولات تراریخته در کشور تأکید و اعلام کرد: درصورت غفلت از این موضوع مورد شماتت نسل‎های آینده قرار خواهیم گرفت که این سخنان نقطه عطفی در توجه به این فناوری مهم و سرنوشت‎ساز بود. علاوه بر این وزارت کشاورزی با دعوت از بنیانگذار مهندسی ژنتیک جهان دکتر «ون مونتاگو» به ایران و اعطای جایزه مدال طلا به او ثابت کرد که در حمایت از فعالیت‌های دانش‌بنیان در کشاورزی مصمم است که با لغو آیین‎نامه بازدارنده قانون ایمنی زیستی ازسوی شورای ملی ایمنی زیستی به ریاست جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری و حمایت بی‎دریغ سورنا ستاری معاون علمی رئیس‌جمهوری، فرهادی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و‌ هاشمی وزیر بهداشت و آموزش پزشکی از توسعه بیوتکنولوژی امیدهای تازه‌ای در محافل علمی و کشاورزی ایجاد شد.

اگرچه به‌طور همزمان و با پیشرفت‎های روزافزون در این زمینه و نزدیک‌ترشدن دانشمندان کشورمان به تولید ملی و تجاری محصولات تراریخته و غذای سالم، همچنان تحرکات دانش‌هراسانه و علم‌ستیزانه ادامه دارد، اما امید است که رسانه‌ها با اطلاع‌رسانی درست و شفاف به مردم مانع از واسپاری میدان به افرادی شوند که منافع خود را در ممانعت از پیشرفت تولید داخلی می‌بینند.