"اشتراکات-اختلافات" ایران و آمریکا در خاورمیانه

فرارو- نیروهای آمریکایی که در عراق به نیروهای امنیتی این کشور مشاوره می‌دهند، در پایگاهی در استان انبار شرکایی غیرمنتظره دارند: گروه های مورد حمایت ایران که زمانی علیه آمریکا می‌جنگیدند. حال هر دو در حال جنگ با داعش هستند.

 
به گزارش فرارو به نقل از نیویورک تایمز، در بغداد اما، تهران و واشنگتن در دو جبهۀ متقابل قرار دارند. ایالات متحده به دولت عمدتاً شیعی عراق فشار می‌آورد که نیروهای سنی بیشتری را برای جنگ علیه داعش بسیج کند.
 
این دوگانگی، پیچیدگی‌های رابطۀ میان ایالات متحده و ایران را در جاهایی همچون عراق که در آنها هم منافع مشترک دارند و هم تضاد منافع، نشان می‌دهد. حال که توافق هسته‌ای با ایران، هفتۀ گذشته از بزرگترین سدی که در کنگره در برابر خود می‌دید عبور کرده است، آمریکا برای یافتن راه خود در هزارتوی پیچیدۀ منطقه‌، باید ایرانی که حال با مشروعیت بین‌المللی تازه‌ای که کسب کرده و از تحریم‌ها رهایی یافته قدرتمندتر شده را هم در محاسبات خود بگنجاند.
 
علاوه بر این، نشانه‌ها حاکی از آن است که تماس‌هایی که در جریان مذاکرات هسته‌ای میان دو کشور برقرار شد، در حال نشان دادن ثمرات خود در قالب همکاری‌های محدود در عراق، افغانستان و تا حد کمتری در یمن است و بدین ترتیب بر پیچیدگی‌های روابط این دو افزوده است.
 
اما اگرچه ایالات متحده و ایران در داخل با فشار رو به رو هستند که مبادا ارتباط نزدیکتری با هم برقرار کنند، برخی از تحلیلگران بر این باورند که رابطه‌ای همگرایانه‌تر میان دو کشور، متعاقب مذاکراتی که به توافق ختم شد، امری اجتناب ناپذیر است. هر چند که رهبران دو طرف اصرار دارند که این توافق تنها به برنامۀ هسته‌ای ایران محدود است.
 
جیمز دابینز، کارشناس موسسه پژوهشی RAND می‌گوید: "دولتهای ایران و آمریکا در زمینۀ گسترش حوزۀ تعاملات خود احتیاط زیادی دارند. اما با این وجود همچنان شاهد افزایش تدریجی حداقل در زمینۀ ارتباط میان دو دولت در حوزه‌هایی فراتر از مسئلۀ هسته‌ای خواهیم بود." آقای دابینز همچنین یکی از مقامهای ارشد وزارت خارجه بود که پس از اشغال افغانستان توسط آمریکا در سال 2001، به طور مستقیم با دیپلماتهای ایرانی برای استقرار دولت تازه در کابل رایزنی کرده بود.
 
بدین ترتیب آمریکایی‌ها در جایگاهی حساس برای برخورد با رفتار ایران در قبال متحدان آمریکا در منطقه قرار می‌گیرد. مایکل استفانس، تحلیلگر موسسه سلطنتی "یونایتند سرویسز" در این باره می‌گوید: "آیا اگر ایران به حماس یا حزب الله سلاح بفرستد، آمریکا زیر توافق هسته‌ای خواهد زد؟ شک نکنید که نه."
 
او می‌افزاید: "به همین خاطر ایرانی‌ها می‌دانند که این بلیط بازگشتشان به بازی بزرگ است."
 
خط مشترک در افغانستان
افغانستان شاید جایی باشد که ایران و آمریکا واضح‌ترین اشتراک منافع و متعاقباً بیشترین پناسیل برای همکاری را در آن دارند. وقتی که در سال گذشته، گفتگوهای هسته‌ای به نقطۀ عطف خود نزدیک می‌شد، دیپلماتهای ایرانی به طور موازی با جان کری به دنبال توافقی در کابل بودند تا بن بست انتخاباتی رفع شود و دولت جدید افغانستان تشکیل شود. ایرانی‌ها نقش حمایت‌کننده‌ای را که در کنار دیپلماتهای آمریکایی در سال 2001 ایفا کردند، در این ماجرا تکرار کردند.
 
آقای دابینز، دیپلمات سابق، می‌گوید: "ایالات متحده و ایران سالهاست که معمولاً خط مشترکی را در افغانستان دنبال کرده‌اند. در نتیجه اگر همکاری علنی میان این دو در افغانستان صورت بگیرد، تنها اتفاقی که افتاده این است که نمایشی علنی‌تر از آنچه که همین حالا در حال رخ دادن است را شاهد خواهیم."
 
هر دو طرف خواهان ممانعت از بازگشت طالبان و جلوگیری از شکل‌گیری دوبارۀ حیات خلوت برای القاعده هستند.
 
مایکل کوگلمن، پژوهشگر مسائل جنوب آسیا در مرکز وودرو ویلسون واشنگتن، معتقد است که تهران همچنین شدیداً نگران جریان سنگین ورود تریاک و پناهجو از افغانستان به ایران هم است. او می‌گوید: "ایران و آمریکا بیش از آنچه که دوست دارند قبول کنند، در افغانستان اشتراک منافع دارند."

ارتباط دیپلماتیک در یمن
در همین حال، اقدام موازنه‌ای آمریکا در ارتباطش با ایران در یمن نیز قابل مشاهده است.
 
ایالات متحده از دخالت نظامی به رهبری عربستان سعودی در یمن که بهانۀ افتادن یمن به دست حوثی‌ها صورت گرفت، حمایت کرده است. اما در عین حال خود را از ادعاهای عربستان که مدعی است ایران حوثی‌ها را کنترل می‌کند، دور نگاه داشته است.
 
سعودی‌ها گفته‌اند که برای ممانعت از تسلط ایران بر همسایۀ جنوبی خود، دست به دخالت در یمن زده است. اما آپریل اَلی، پژوهشگر گروه بحران بین‌الملل می‌گوید که شواهد اندکی وجود دارد که ایران حمایت نظامی چشمگیری از حوثی‌ها به عمل آورده باشد یا اینکه اختیار این گروه را در دست داشته باشد. گروهی که خود دارای تجارب نظامی و سلاحهای داخلی است.
 
باراک اوباما گفته است که ایالات متحده بر این باور است که در پاییز گذشته ایران نه تنها به حوثی‌ها دستور پیشروی به سوی پایتخت، صنعا، را نداده بلکه در ابتدا سعی داشته تا آنها را از این اقدام برحذر دارد. او اخیراً در یک کنفرانس خبری که به منظور دفاع از توافق هسته‌ای با ایران برگزار شده بود، گفت: "ما سیر تحولات را دنبال کردیم. لحظاتی بود که ایران در واقع خواستار خویشتنداری حوثی‌ها می‌شد."
 
اوباما در ادامه مدعی شد: "می‌پرسید که پس از سقوط صنعا ایرانی‌ها به دنبال رساندن سلاح به حوثی‌ها و مشکل‌تراشی برای سعودی‌‎ها بودند؟ بله! اما با این دید جلو نرفتند که آسمان به زمین هم بیاید باید سلاحها را به دستشان برسانند."
 
بعدتر، وقتی که واشنگتن از حرکت یک کاروان کشتی از ایران به یمن مطلع شد، جان کری شخصاً با همتای ایرانی خود، محمد جواد ظریف تماس گرفت. مکالمه‌ای که پیش از آغاز مذاکرات، به کلی غیرقابل تصور می‌بود.
 
آقای کری اخیراً در یک سخنرانی در شورای روابط بین‌الملل گفته است: "من بلافاصله با همتای خودم تماس تلفنی برقرار کردم و کاملاً واضح به او گفتم که این اتفاق می‌تواند به یک رویارویی بزرگ تبدیل شود و ما حاضر به تحمل آن نیستیم. او خیلی زود با من تماس گرفت و گفت: "آنها پهلو نخواهند گرفت، آنها چیزی تخلیه نخواهند کرد، آنها از آبهای بین‌المللی خارج نخواهند شد" و سپس کشتی‌ها به ایران بازگشتند."
 
مواجهه خونین در عراق
عراق خونین‌ترین صحنۀ دشمنی میان ایران و آمریکا بوده است. نیویورک تایمز مدعی است که در طول مدت طولانی اشغال عراق توسط آمریکا، گروه‌های مورد حمایت ایران از جمله حزب الله عراق – که در حال حاضر در پایگاهی در استان انبار به صورت مشترک با نیروهای آمریکایی حضور دارد- بیش از یک هزار سرباز آمریکایی را کشته‌اند.
 
اما حالا امریکایی‌ها به واسطۀ یک مقام نظامی عراق با ایرانی‌ها ارتباط برقرار کرده‌اند تا اطمینان حاصل کنند که حملات هوایی به رهبری آمریکا به گروه های مورد حمایت ایران که با داعش می‌جنگند، آسیب نزند.
 
با این وجود، هنوز هم پذیرش رسمی این موضوع که گروه های مورد حمایت ایران در جنگ با داعش نقشی ضروری دارند، برای مقامات آمریکایی شرایطی نامطلوب را رقم می‌زند. در عین حال آمریکایی‌ها نگرانند که این گروهها شبه‌نظامی به خصوص در استان انبار در حال جمع‌آوری اطلاعات از آنها به نیابت از ایران هستند و تلاشهایشان برای متقاعد کردن عراق به خارج کردن حزب الله عراق از پایگاه مشترک تاکنون ناموفق بوده است.
 
موفق الربیعی، مشاور سابق امنیت ملی عراق و نمایندۀ مجلس شیعه، می‌گوید که توافق هسته‌ای امیدها را میان مسئولان عراقی نسبت به همکاری‌های نزدیکتر میان این دو رقیب دیرینه افزایش داده است.
 
او می‌گوید: "در فاز بعدی آنها باید به شکلی رسمی‌تر با هم هماهنگی کنند. من باور دارم که سفرای این دو کشور در بغداد، چندان از ملاقات با هم فاصله ندارند."
 
پول هرگز عامل تعیین کننده نبوده است
بر اساس تخمین‌های مقامات خزانه‌داری ایالات متحده، ایران در پی برداشته شدن تحریم به 50 میلیارد دلار از دارایی‌هایش دسترسی خواهد یافت. میزان دارایی‌های ضبط شدۀ ایران به واسطۀ تحریم‌ها بیشتر از اینهاست، اما در مورد مابقی این دارایی‌ها یا تعهداتی صورت گرفته یا این که قابل استفاده نیستند.
 
اما تحلیلگران می‌گویند که ظاهراً پول هرگز عامل تعیین کننده در سیاستهای منطقه‌ای ایران نبوده است؛ ظاهراً تهران فارغ از هزینه‌ها خود را متعهد به حمایت از بشار اسد در سوریه و مقابله با داعش در عراق به عنوان ضرورتهای استراتژیک کرده است، و در عین حال توانسته با سرمایه‌گذاری نسبتاً کم و هزینه‌های اندک در یمن و جاهای دیگر به اهداف خود برسد.
 
امیل هوکایم، پژوهشگر موسسۀ بین‌المللی مطالعات استراتژیک می‌گوید: "این که توافق مسئول اتفاقات خوب یا مقصر اتفاقات بد بدانیم دشوار است. در سوریه، عراق، یمن و لبنان محرکهای مناقشه محلی و منطقه‌ای هستند و ربطی به توافق ندارند."
 
نیاز به ایران
کنستانتینوس وارداکیس، یک دیپلمات یونانی که مسئول ارشد اتحادیۀ اروپا مستقر در بغداد است، گفته است که امیدوار است تا توافق هسته‌ای به گفتگوهای فراگیرتر در مورد آیندۀ عراق و سوریه منجر شود. او می‌گوید: "ما برای بازگرداندن شرایط به وضع عادی به ایرانی‌ها نیاز داریم و درها برای رسیدگی به سایر مسائل باز است."
 
اما گروههای طرفدار ایران در لبنان و عراق می‌گویند که چنین راهکارهایی را متصور نیستند. همۀ این گروهها توافق را به عنوان پیروزی‌ای برای ایران می‌ستایند و تاکید می‌کنند که از دشمنی‌شان با آمریکا کاسته نشده است.
 
نعیم العبودی، سخنگوی گروه اصحاب الحق، که از یک گروه شبه‌نظامی مورد حمایت ایران در عراق است، می‌گوید که آمریکا داعش را ایجاد کرده و واقعاً علاقه‌ای به شکست دادن آن ندارد.
 
العبودی در یک مصاحبه گفته است: "توافق هسته‌ای یک امر دیپلماتیک است و ما در آن نقشی نداریم. ما مدتهای مدیدی است که با آمریکا مشکل داشته‌ایم."