کوچ سالانه ٢ میلیون پرنده مهاجر به ایران

براساس سرشماری‌های سالانه و زمستانی در سواحل دریاها و تالاب‌های کشور هر سال در حدود دو میلیون پرنده مهاجر به ایران می‌آیند. این آمار را صادق صادقی‌زادگان، رئیس گروه پرندگان دفتر تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، در گفت‌وگو با «شرق» اعلام می‌کند.

روز گذشته و امروز- ١٩ و ٢٠ اردیبهشت- به نام روز جهانی پرندگان مهاجر شناخته می‌شود، این روز مناسبتی است که از سال ٢٠٠٦ توسط دو نهاد بین‌المللی فعال در زمینه حیات‌وحش- کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی (CMS) و تفاهم‌نامه همکاری حفاظت از پرندگان مهاجر آبی آفریقا و اوراسیا (AEWA) - و با هدف جلب توجه همگان به موضوع حفاظت پرندگان مهاجر و زیست‌گاه‌های‌شان ترتیب داده شده است. برای روز جهانی پرندگان مهاجر در سال‌جاری شعار «انرژی- سازگار با حمایت پرندگان» انتخاب شده است تا به آسیب‌های ناشی از تأسیسات انرژی به پرندگان مهاجر و زیست‌گاه‌های‌شان توجه شود.

ایران از گذشته‌های دور به دلیل تنوع آب‌وهوایی و داشتن سواحل طولانی با دریاهای خلیج‌فارس، عمان و دریای خزر و همچنین تعداد بسیار زیاد دریاچه‌ها و تالاب‌ها و رودخانه‌ها یکی از اصلی‌ترین مناطق پذیرای پرندگان مهاجر بوده است. بااین‌حال در سال‌های اخیر به دلیل پدیده خشک‌سالی و بحران آب و کاهش آب این زیست‌گاه‌ها حضور پرندگان مهاجر در کشورمان با مشکلاتی همراه بوده است.
طبق گفته رئیس گروه پرندگان دفتر تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «شرق»، «بیشتر محل فرود، اقامت و زادآوری پرندگان مهاجری که به ایران سفر می‌کنند در سال‌های اخیر سواحل دریای خزر و همچنین جزایر و سواحل خلیج‌فارس و دریای عمان است. علاوه بر این، پیش از اینکه تالاب‌های مرکزی کشور به دلیل بحران کم‌آبی و خشک‌سالی گرفتار مشکلاتی شوند، این تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز بخش مهمی از محل مهاجرت این پرندگان بوده‌اند، اما هم‌اکنون پرندگان مهاجر بیشتر وابسته به دریاهای ایران شده‌اند».

او همچنین می‌گوید: «بخش عمده‌ای از پرندگانی که در زمستان‌ها به ایران مهاجرت می‌کنند از اروپا، روسیه و سیبری و کشورهای آسیای میانه برای زمستان‌گذرانی به ایران سفر می‌کنند. در تابستان نیز پرندگانی از آفریقا به سمت ایران می‌آیند که بخش زیادی از آنها در سواحل و جزایر خلیج‌فارس اقدام به زادآوری می‌کنند».

سال‌های گذشته پیش از اینکه دریاچه ارومیه، دریاچه پریشان و همچنین تالاب‌های مهم استان فارس و اصفهان مانند مهارلو و پریشان و گاوخونی و... به بلای خشک‌سالی و کم‌آبی مبتلا شوند، این مناطق بخش مهمی از پناهگاه و زیست‌گاه پرندگان مهاجری بود که همه‌ساله در زمستان و تابستان به ایران می‌آمدند. بااین‌حال، حالا مدتی است بخش زیادی از این تالاب‌ها و دریاچه‌ها یا به صورت کامل یا بخش وسیعی از آنها خشک شده‌اند. همین مسئله باعث شده است پرندگان مهاجر مسیر کوچ خود از ایران را تغییر دهند و رهسپار نقاطی دیگر شوند.

براساس آمارهای سازمان حفاظت محیط زیست ٥٣٥ گونه پرنده‌ای که در ایران دیده می‌شوند، حدود یک‌سوم از پرنده‌های کل دنیا را شامل می‌شوند، بخش بزرگی از پرندگانی که در ایران وجود دارند مهاجر هستند، این پرندگان به چند گروه تقسیم می‌شوند؛ گروهی که بومی ایران محسوب می‌شوند و همین‌جا زاد و ولد می‌کنند، گروه دیگر پرندگان مهاجر زمستانه هستند و گروه دیگر، را پرندگانی تشکیل می‌دهند که بهار و تابستان به این سرزمین سفر می‌کنند، البته گروه دیگری نیز هستند که پرندگان مهاجر عبوری هستند و تنها برای حدود چند هفته میهمان تالاب‌های کشورمان می‌شوند.

 عمده پرندگان مهاجر کشور گروهی هستند که پاییز و زمستان‌گذران هستند و از سیبری غربی و اروپای غربی به ایران مهاجرت کرده و بیشتر در استان‌های شمالی کشور دیده می‌شوند. حدود ٦٥ درصد از پرندگان مهاجر را قو، غاز، اردک، آبچلیک و کاکایی‌ها تشکیل می‌دهند. پرنده‌هایی مانند طاووسک، فلامینگو، اردک سرسبز، اردک سرسفید و زاغ بور در همه فصول در کشورمان دیده می‌شوند، اما گونه‌هایی نظیر خوتکا، قوی گنگ و غاز و پلیکان خاکستری زمستان‌ها در ایران دیده می‌شوند.

گونه‌های‌ دیگری نیز مانند سلیم طوقی کوچک، حواصیل ارغوانی و زرد و گلاریول بال‌سرخ در بهار و تابستان قابل رؤیت هستند، افزون بر این، پرنده‌ای مانند آبچلیک نیز جزء گونه‌های مهاجر عبوری به حساب می‌آید.