مد و مدگرایی پدیده ای است که کمابیش در میان همه اقشار جامعه وجود دارد، اما در این میان، جوانان و نوجوانان بیش از دیگران به "مد" اهمیت می دهند و "مدگرا" هستند.
امروزه جوانان با گسترش وسایل ارتباط جمعی و فناوری های جدید رایانه ای، ارتباطات گسترده ای با جوامع و فرهنگ های گوناگون یافته اند و موقعیت آنها در شناخت و فهم ارزش ها، باورها و انتخاب هنجارهای مطلوب، پیچیده تر و مشکل تر شده است و چه بسا زمینه های موجود، باعث شده تا جوانان و نوجوانان به رفتارها و هنجارهای متضاد با ارزش های جامعه خویش رو آورند.
یکی از نیازهایی که به شکل مستقیم با سن جوانی ارتباط دارد که هیچ گریزی از آن نیست، نیاز به آراستگی است به‌طوری که کلیه جامعه شناسان و روانشناسان براین باورند که جوانان در سن خاصی نیاز به پوشیدن انواع خاصی از لباس و آرایش مو دارند تا بتوانند خودنمایی کنند و از طرفی لباس هایی که می پوشند دارای رنگ های شاد و جذاب باشد. ما جوانانی را مشاهده می‌کنیم که به شدت مدگرا هستند به طوری که هر لباسی که مد می‌شود، تا آن را نخرند آرام و قرار ندارند و وقتی که خریدند، بی‌صبرانه منتظر موقعیتی هستند که آن لباس را بپوشند و دیگران آنها را ببینند.
این افراد وقتی وسایل خانه و مدل مو و آرایش صورت به خصوص لباسشان، مطابق مد باشد احساس خوبی می کنند و اگر به دلایلی نتوانند از مد برخوردار شوند احساس غمگینی می‌کنند، آنها حاضرند به هر ترفندی که ممکن است پول تهیه کنند، بعد به سراغ لباس و کفش و هرچیز دیگری که مطابق مد تولید شده بروند. توجه بیش اندازه به مد سبب می شود آنها نتوانند در بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی شرکت کنند. اما زمانی، این مسئله نگران کننده می‌شود و حتی در بسیاری از موارد شکل بیماری به خود می‌گیرد که فرد از حالت عادی خارج شده و تمام فکر و ذهنش را به خود معطوف کند به‌نحوی که در بسیاری از مواقع باعث بروز انواع بیماری و ناهنجاری می‌شود.
یک روز مانتوهای بلند و روز دیگر مانتوهای کوتاه، یک روز آرایش موی سر به سبک های مختلف و روز دیگر موهای بلند و اصلاح نشده، زمانی شلوارهای با پاچه گشاد که روی زمین کشیده می شود و زمانی دیگر، شلوارهای تنگ و کوتاه، مد می شوند. اگر از این همه افرادی که عادت کرده اند رفتار و نوع و سبک لباسشان را طبق آخرین مدهای رایج تنظیم می کنند، بپرسیم که به چه علت این کار را کرده اند، یا مثلاً این آرم و کلمه روی لباس آنها چه کارکردی دارد، به سختی می توان پاسخ متقاعدکننده ای شنید، جز آنکه، «خب، قشنگه!» و «برای اینکه مده!» …
تنوع طلبی و نوگرایی، همانندسازی رقابت، چشم و همچشمی با دیگران، التزام ناشی از دوستی و جلب توجه دیگران از دلایلی هستند که باعث می شود فرد از مد پیروی کند، البته زینت و زیباسازی را نباید با مد و مدگرایی اشتباه گرفت، زینت با چارچوب خاص مورد تأیید و توصیه اسلام است.
سید فاطمه شفیعی، کارشناس روانشناسی خاطرنشان کرد: علاوه بر زیرساخت های تاریخی و اجتماعی، مدگرایی در بین جوانان از یک سری اصول و سازه های روان شناختی نیز پیروی می کند و با انگیزه ها و نیازهای متعددی در ارتباط است.
وی افزود: مدگرایی نمود بیرونی استقلال طلبی، تنوّع دوستی، هیجان خواهی، نقد گذشته و نوگرایی است که موجب شکستن قالب های موجود، فاصله گرفتن از هنجارهای پیشین و رسیدن به هویتی متمایز از کسانی که پیش از او بوده اند و همچنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین می شود.
شفیعی با بیان اینکه همانندسازی فرایندی است که افراد ویژگی های فرد مورد قبول و دارای قدرت و کفایت را برای خود سرمشق قرار می دهد، ادامه داد: والدین منبع اصلی همانندسازی در دوران کودکی فرزندان هستند اما در دوران نوجوانی که فرد از والدینش فاصله می گیرد این شخصیت‌ها می توانند شخصیت های معروف گذشته، هنرپیشه های سینما، نوازندگان و خوانندگان و یا گروه های مختلف دیگر باشند و فرد، خود را از نظر ظاهری شبیه آنها ساخته و در شیوهی لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانندسازی کند.
این کارشناس روانشناسی، انگیزه رقابت و چشم و همچشمی با دیگران را از دیگر عوامل پیروی از مد در بین جوانان و نوجوانان دانست و بیان کرد: رقابت می‌تواند در زمینه های مثبت جهت داده شود که باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوی فردی می شود یا در زمینه های منفی و امور مادّی و مدپرستی باشد که سرانجام خوبی نخواهد داشت.
وی ادامه داد: ترس و نگرانی از مجازات های غیر رسمی خصوصاً از سوی دوستان همچون تحقیر و تمسخر، پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان یکی دیگر از عوامل پیروی جوانان و نوجوانان از مدهای رایج است.
شفیعی گفت: در این میان افرادی هستند که با تعویض و تغییر هر روزهی لباس و آرایش خود و خریدن لباس های گران قیمت و مد روز، استفاده از لباس های چسبناک و برّاق و رنگارنگ، استفاده از جوراب هایی شبیه تور ماهیگری، کفش هایی با پاشنه های خیلی بلند و آرایش تند با رنگ های غیرطبیعی در صدد جلب توجه دیگران هستند.
این کارشناس روانشناسی، برتری جویی و تشخّص طلبی را از دیگر عوامل پیدایش مد در بین جوانان دانست و یادآور شد: افرادی که خود را برتر از دیگران و مربوط به قشر مرفّه جامعه می دانند، سعی می کنند این برتری را در گویش، لباس پوشیدن، محیط آرایی و سبک آرایش و زیورآلات خود نشان دهند و لذا مدهای جدید را مطرح می کنند.
وی، ارتقای سطح بینش جوانان را یکی از راهکارهای مقابله با مدگرایی دانست و افزود: یعنی جوان باید علاوه بر اطلاع از ماهیت و علل گرایش به مد، حد معقول و متعادل آن را با توجه به فرهنگ جامعه اسلامی خود بشناسد و اهداف فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی بیگانگان و ابزارها و شیوه های گوناگون آنان را در زمینه ترویج مدگرایی به خوبی تشخیص دهد.
شفیعی، پی ریزی بینش صحیح و تقویت باورهای دینی و ارزش های اجتماعی و چگونگی رعایت آن ها و وجود الگوهای مناسبی که با فرهنگ و ارزش های پذیرفته شده جامعه سازگاری دارند را از دیگر راهکارهای مناسب در این زمینه برشمرد و گفت: ابداع مدهای جدید با حفظ اصول اسلامی و فرهنگ دینی، عملی و ارائه زیبایی های پنهان در مقوله‌های اسلامی و ملی و دینی می تواند در این زمینه موثر واقع شود.
این کارشناس روانشناسی، پرکردن خلاء فرهنگی جامعه سنتی با حفظ اصول و طرح زیبایی‌های ایرانی-اسلامی، پذیرش معیارها، عوامل و ابزار زندگی معاصر و فضاهای جدید رسانه ای و ارتباطی در جهت ترویج و تبلیغ مبانی مورد تأیید نظام ارزشی جامعه، تلاش خانواده برای تربیت و پرورش فرزندان و بالا بردن سطح آگاهی خود و نظارت صحیح بر اوقات فراغت و معاشرت آنان، آگاه سازی و آموزش استفاده صحیح از وسایل ارتباطی (ویدئو، ماهواره، کامپیوتر، اینترنت و...) توسط رسانه های جمعی، تحول در آموزش و پرورش و درک شرایط موجود جامعه و اهمیت به خواست ها و نیازهای قشر نوجوان، فرهنگ سازی درست و شناساندن هویت اجتماعی به فرزندان و برخورد منطقی سازمان های متولی فرهنگ جامعه با مدهای وارداتی و پالایش و آماده سازی آنهایی که با فرهنگ جامعه سازگاری دارند با احترام به آزادیها، تأمین نیازها و ایجاد فضایی توأم با امنیت و آرامش را از دیگر راهکارهخای موثر در این زمینه بشمرد.
