سال‌های پس از جنگ جهانی
دوم با انقلاب در بازار مواد غذایی اروپایی‌ها مصادف بود. درست در همین
سال‌ها بود که استفاده از سموم و مواد شیمیایی در تولید محصولات کشاورزی و
دستکاری ژنی و هورمونی برای تولید گوشت و مواد پروتیینی آنها را نگران کرده
و به سمت تولید ارگانیک یا مواد غذایی کاملا طبیعی سوق داد. این رویکرد با
گذشت زمان تقویت شد به‌طوری که درحال حاضر بیشتر از ٥٠درصد بازار
موادغذایی کشورهای پیشرفته مملو از کالاهایی است که با شیوه‌ای کاملا طبیعی
و بدون هرگونه آلودگی شیمیایی تولید شده‌اند.
در ایران ماجرا کاملا متفاوت است. به گفته سعید سلیمانی مدیر زراعت سازمان
جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، هر ایرانی سالانه حدود نیم کیلوگرم سم
کشاورزی مصرف می‌کند. این در شرایطی است که گذشت زمان نه‌تنها میزان سموم
مصرفی در تولید محصولات کشاورزی را کاهش نداده است که در ١٠سال گذشته مصرف
کودهای شیمیایی از ٢/٥ به ٦/٥ میلیون تن افزایش داشته است. درعین حال
حسن‌هاشمی وزیر بهداشت خبر می‌دهد که ٥٠درصد ازسمومی که در مزارع ایران
مورد استفاده قرار می‌گیرد از راه قاچاق تأمین می‌شود و سموم قاچاق کیفیت
بسیار پایین و آلایندگی‌های خطرناک‌تری دارد. بهزاد عین‌اللهی عضو هیأت
علمی دانشگاه بقیه‌الله نیز دراین‌باره می‌گوید: مصرف بی‌رویه اوره و فسفات
باعث قلیایی شدن خاک کشور و تخریب آن شده است به گونه‌ای که درحال حاضر
تنها ١٨درصد از خاک کشاورزی ایران درحد ایده‌آل باقی مانده است.
در این میان چند سالی است که بحث تولید ارگانیک در ایران مطرح و کالاهایی
با این برچسب به بازار وارد شده است اما به گفته فعالان این عرصه نه‌تنها
مشتریان ایرانی که حتی مدیران رده بالای کشوری مفهوم ارگانیک را به درستی
نمی‌دانند. غیراز این ضعف نظارت بر بازار ارگانیک ایران باعث شده است که
کالاهای تقلبی توجیه اقتصادی تولید ارگانیک در کشور را از بین ببرند.
تولید محصول کاملا طبیعی در ایران زیر ٠٣/٠ درصد
تولید ارگانیک پروسه‌ای طولانی دارد. در این شیوه تولید، خاک مزرعه مورد
آزمایش قرار می‌گیرد تا عاری از هرگونه کود و ماده شیمیایی باشد. پس از آن
در فرآیند تولید و نگهداری محصول نیز نباید از هیچ ماده شیمیایی استفاده
شود. برای تولید گوشت و مواد پروتیینی فرآیند تولید ارگانیک پیچیده‌تر و
سخت‌تر است. در این فرآیند علاوه بر این‌که حیوان نباید از هیچ دارو و
هورمونی استفاده کند، تغذیه آن با علوفه و مواد غذایی آلوده به مواد
شیمیایی نیز ممنوع است.
به گفته رضا نورانی دبیر انجمن ارگانیک ایران،
درصد تولید محصولات ارگانیک در ایران زیر سه صدم‌درصد است اما مسئولان با
برداشت اشتباه از محصول ارگانیک به غلط این میزان را ٣٠درصد عنوان می‌کنند.
این میزان اندک تولید ارگانیک در ایران نیز مورد بی اعتنایی مشتریان است و
حجم غالب آن به کشورهای خارجی صادر می‌شود.
بنا به اعلام انجمن ارگانیک ایران بازار فرانسه سالانه ١/٩ بیلیون پوند از
محل فروش محصولات ارگانیک گردش مالی دارد در ایتالیا این رقم ٨ بیلیون پوند
و در انگلیس ٢/٦ بیلیون پوند است. اسپانیا، سوئد و هلند هرکدام ٦ بیلیون
پوند در بازار محصولات ارگانیک گردش مالی دارند. این رقم برای آلمان ٥/٢
بیلیون پوند است. این در شرایطی است که میزان رشد سالانه بازار محصولات
ارگانیک در کشورهای اروپایی قابل توجه است و این کشورها را تبدیل به اهداف
اقتصادی بسیاری از تولیدکنندگان محصولات ارگانیک در جهان کرده است.
پرستیژ میوه درشت سمی برای مشتری ایرانی در سرتاسر ایران تنها
١٨ فروشگاه مجاز وجود دارد که محصولات ارگانیک مورد تأیید انجمن ارگانیک
ایران را به فروش می‌رسانند. بیشتر این فروشگاه‌ها علاوه بر عرضه محصولات
غذایی ارگانیک محصولات غیرارگانیک نیز می‌فروشند. خودشان می‌گویند اگر بنا
باشد تنها محصولات ارگانیک بفروشند به‌زودی ورشکست می‌شوند! صاحب یک
فروشگاه ارگانیک در سعادت‌آباد تهران به «شهروند» می‌گوید: مشتریان ایرانی
تنها به ظاهر مواد غذایی توجه می‌کنند و به هیچ عنوان اطلاعات حرفه‌ای
کالا را مطالعه نمی‌کنند. آنها میوه‌ای می‌خواهند که درشت‌تر باشد بدون
آن‌که بدانند میوه به زور اوره درشت شده است و سراغ مرغ‌های چاق و چرب را
می‌گیرند با این‌که رسانه‌ها مدام اعلام می‌کنند این مرغ‌ها هورمونی هستند.
درواقع یک فرهنگ غلط بین ایرانی‌ها جا افتاده است که هرچه کالای خوراکی درشت‌تر باشد نشان‌دهنده تمول و پرستیژ مشتری است!
این فروشنده اضافه می‌کند: میوه‌های ارگانیک به دلیل رشد در شرایط طبیعی
اندازه کوچکتری دارند اما طعم و عطر فوق‌العاده خود را حفظ کرده‌اند. مرغ
ارگانیک وزنی حدود ١ تا ٥/١ کیلوگرم دارد زیرا پرنده پیش از رسیدن به سن
مصرف دارو به کشتارگاه فرستاده شده است و چای ارگانیک به دلیل نداشتن اسانس
شیمیایی دیردم است. همین مسائل باعث می‌شود که مشتری ایرانی به محصولات
ارگانیک توجه نکند و سلامتی خود را در اولویت آخر قرار دهد.
این در شرایطی است که سیمین خاکپور نماینده یک شرکت بین‌المللی محصولات
ارگانیک و ساکن آلمان می‌گوید: بازار محصولات ارگانیک در آلمان رشد قابل
توجهی دارد. بیشتر از ٥٠درصد مشتریان آلمانی از فروشگاه‌ها سراغ محصولاتی
را می‌گیرند که به صورت طبیعی و بدون مواد شیمیایی تولیدشده‌اند. آن‌جا حتی
یک دانشجوی فقیر با کمترین میزان درآمد به دنبال خرید میوه‌های ارگانیک
است که قیمت بالاتری نسبت به سایر میوه‌ها دارد.
جولان تقلبی‌ها در بازار ارگانیک ایران
صرف‌نظر از فرهنگ ناچیز مشتریان ایرانی درباره محصولات ارگانیک، جولان
کالاهای ارگانیک تقلبی در کشور باعث شده است که تولید اینگونه محصولات در
کشور از مزیت خارج شود. این حجم از تقلب به اندازه‌ای است که یک کارخانه
بسته‌بندی مرغ و ماهی در مشهد برند ارگانیک را برای خود انتخاب کرده و با
ظاهری کاملا قانونی اقدام به گران‌فروشی محصولات خود در قالب کالای
فراسودمند می‌کرد.
علاوه بر این تولیدکنندگان مرغ سبز و مرغ ٤٢ روزه با
سوءاستفاده از عنوان ارگانیک محصولات خود را به راحتی و با این عنوان به
بازار مصرف وارد می‌کنند. این در شرایطی است که محسن مشکات معاون بهداشتی
سازمان دامپزشکی به «شهروند» می‌گوید: مرغ ٤٢ روزه و مرغ سبز درواقع مرغ
بدون آنتی‌بیوتیک به شمار می‌آیند اما آنها با معیارهای ارگانیک مطابقت
ندارند و هیچ تولیدکننده‌ای مجاز نیست عنوان ارگانیک را روی این محصولات
درج کند.
مشکات تأکید می‌کند: هیچ قانون مشخصی برای تولید و نظارت بر بازار ارگانیک
ایران وجود ندارد و تاکنون دستوری به این سازمان به‌عنوان متولی نظارت بر
بازار گوشت و فرآورده‌های پروتیینی برای نظارت بر کالاهای ارگانیک ابلاغ
نشده است.
محمود چاوشی تولیدکننده مرغ نیز به «شهروند» می‌گوید: هزینه تولید کالاهای
ارگانیک به‌طور میانگین ٤٠ تا ٥٠درصد بالاتر از تولید معمولی است این در
شرایطی است که قوانین مصوب انجمن ارگانیک ایران به تولیدکننده اجازه
می‌دهد محصول خود را تنها با ٣٠درصد سود بفروشد. وقتی تولیدکننده‌ای با
بی‌کیفیت‌ترین مواد اولیه محصول خود را با ٣٠درصد سود می‌فروشد و
تولیدکننده ارگانیک هم قرار است با همین میزان سود بفروشد مسلم است که کسی
ترغیب به تولید ارگانیک نمی‌شود.
این تولیدکننده ادامه می‌دهد: علاوه بر این متقلبان بازار ارگانیک به
راحتی بی‌کیفیت‌ترین کالای ممکن را به نام ارگانیک و با سود بالا در بازار
به فروش می‌رسانند همین مسأله به تنهایی کافی است که تولید ارگانیک واقعی
در ایران با چالش بزرگی مواجه شود و توجیه اقتصادی خود را از دست بدهد. به
همین دلیل عمده تولیدکنندگان ارگانیک در کشور محصولات خود را با هدف
بازارهای صادراتی تولید می‌کنند و نه بازار داخلی. و حالا در شرایطی که
استانداردهای تولید مواد غذایی در کشور و قانون‌شکنی‌های آن مدام زیر سوال
می‌رود تولید محصولات سالم و فراسودمند نیز به‌دلیل بی‌توجهی مشتریان و
فرهنگ پایین مصرف و مشکلات نظارتی به چالش کشیده شده است.
