«حدود 650 کتاب که در دوره قبل
غیرمجاز شناخته یا تکلیفشان نامشخص بوده است در چندماه گذشته تکلیفشان مشخص
شده است.» این خبری است که علی شجاعی‌صایین در تایید صحبت‌های وزیر ارشاد
درباره بازبینی کتاب‌های بلاتکلیف شش سال گذشته به «شرق» می‌گوید. وضعیت
ممیزی کتاب در دو دوره قبلی به‌ویژه در حدود سال‌های 89 تا 91 با
افت‌و‌خیزهای بسیاری روبه‌رو بود. ممیزی‌های سلیقه‌ای و غیرکارشناسی، نگاه
امنیتی به آثار و نویسندگان و وجود لیست سیاه نانوشته‌ای در وزارت ارشاد
باعث شده بود تعداد زیادی کتاب به همراه خالقان و ناشرانشان در بلاتکلیفی
بمانند. بخشی از این کتاب‌ها آثاری بودند که باید تجدید چاپ می‌شدند و بار
دیگر بررسی شده بودند.
نکته قابل توجه اینکه این آثار کتاب‌هایی بودند که
در دولت نهم مجوز گرفته بودند. برخی از کتاب‌ها بیش از یک‌سال در ایستگاه
اداره کتاب باقی مانده بودند و سرنوشتشان مشخص نبود. این موضوع وضعیت چاپ و
نشر را به سمتی برد که موضوع ممیزی، بخشی از شعارهای تبلیغاتی نامزدهای
انتخاباتی یازدهمین دوره ریاست‌جمهوری و بعد از آن شد. دامنه این بحث حتی
به صحبت‌های حسن روحانی رییس دولت هم رسید و او در یکی از گفت‌وگوهای خود
از فهرست ممنوع‌القلم‌ها نام برد و از سریع‌القلم‌کردن آنها صحبت کرد.
این
موضوع یکی از چالش‌های علی جنتی وزیر ارشاد و تیم فرهنگی همراه او نیز بود.
جنتی با تایید لیست سیاه نویسندگان، وعده بررسی کتاب‌های فراوانی را داد
که در دولت قبلی ممنوع‌الانتشار شده بودند. هر چند این میزان کتاب در
مقایسه با تعداد کتاب‌هایی که تکلیفشان مشخص نشده بسیار اندک است، با این
همه «علی شجاعی‌صایین» رییس اداره کتاب در گفت‌وگو با «شرق» با تایید بررسی
این کتاب‌ها می‌گوید: «همان‌طور که آقای جنتی گفتند کتاب‌هایی که در دوره
قبلی غیرمجاز شناخته شدند بار دیگر بررسی شده و می‌شوند. زمانی که دولت
یازدهم روی کار آمد و از زمانی که من وارد دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی
شدم متوجه وجود چالش‌هایی در این دفتر شدم. از جمله این چالش‌ها می‌توان به
مواجهه با اعتراضات ناشران و نویسندگانی اشاره کرد که آثارشان در دوره
قبل، بنا به دلایلی مشروط شده بود (حدود 650 اثر). رسیدگی به این اعتراض‌ها
یک چالش بزرگ است که ما مسوول پاسخگویی به آنها هستیم. این آثار اکنون در
دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی در حال بازبینی هستند.»
بر اساس قانون اگر یک کتاب دو بار غیرمجاز تشخیص داده شود پرونده‌اش
بایگانی و درخواست تجدیدنظر نیز درباره آن اعمال نمی‌شود. اما برخی از
کتاب‌هایی که توانستند در این بررسی دوباره مجوز بگیرند شامل این قانون
هستند و دو بار یا بیشتر غیرمجاز شناخته شده‌اند. شجاعی درباره نحوه بررسی
این آثار اضافه می‌کند: «ما برای این بررسی روال خاصی را تعریف نکردیم. به
این معنا که بخواهیم کتاب‌های خاصی را بازبینی کنیم و به‌تبع آن برخی
کتاب‌ها هم بازبینی نشود. اولویت ما بازبینی آن دسته از آثاری است که ناشر
یا پدید‌آورنده محترم نسبت به رای قبلی ما معترض هستند. اگر اعتراضی به ما
برسد آن اثر را در مسیر بازبینی تجدید نظر قرار می‌دهیم.»
به‌گفته رییس اداره کتاب، آثار بعد از دریافت درخواست به کمیته‌های تخصصی
ارجاع داده می‌شوند: «این کمیته‌ها بازبینی را انجام می‌دهند و نظرشان را
درباره کتاب می‌دهند. در حال حاضر بیشتر کارشناسان در کمیته‌های تخصصی
تغییر کرده‌اند و بازبین‌های تازه‌ای کتاب‌ها را بررسی می‌کنند. این
بررس‌های جدید با توجه به متن اثر و پرونده‌ای که کمیته و شورای بررسی
ارایه داده، مطالعه روی اثر را آغاز می‌کنند و آن را از ابتدا تا انتها
میخوانند و نتیجه کارشناسی‌شان را اعلام می‌کنند. در صورت تشخیص مجوز به
آن کتاب می‌دهند و در صورتی که متوجه شوند که کتاب مذکور احتیاج به اصلاحات
دارد آن را به نویسنده اعلام می‌کنند. در حال حاضر بخشی از این کتاب‌ها
بررسی شده‌اند و کمیته‌ها در برخی موارد رای به چاپ کتاب داده‌اند. درباره
برخی کتاب‌ها هم رای به تعدیل آرا دادند و برخی هم تایید آرای قبلی بوده
است. این نتیجه به ناشران ابلاغ می‌شود.»
حدود 650 اثر در چندماه گذشته بررسی شده و آنچنان که شجاعی‌صایین می‌گوید:
«تقریبا دو‌سوم این کتاب‌ها از دید اداره کتاب تعیین‌تکلیف شده‌اند و
تعداد دیگری از این آثار هم در حال بازبینی است.» یکی از سوالاتی که مطرح
می‌شود این است که از میان این کتاب‌ها چنددرصد توانستند مجوز انتشار را به
دست بیاورند و حکم قبلی را نقض کنند. شجاعی‌صایین می‌گوید: «تقریبا در هر
سه بخش سهم کتاب‌هایی که مجوز گرفته یا نگرفته‌اند برابر بوده است. الان
آمار دقیقی ندارم اما اگر بخواهم متکی به حافظه صحبت کنم باید بگویم هر سه
شکلی که در مورد کتاب هست یعنی تایید، تعدیل و نقض آرای قبلی سهمشان برابر
است.»
رییس اداره کتاب به آن‌دسته از نویسندگانی که آثارشان وضعیت نامعلوم
یا غیرمجاز دارند این توصیه را می‌کند: «چنانچه نویسندگان یا ناشرانی هستند
که به حکم غیرقابل‌انتشاربودن یا مجوزنگرفتن کتابشان در دوره قبل اعتراض
دارند باید درخواست رسیدگی‌شان را به‌صورت کتبی اعلام کنند. پدید‌آورنده
اثر- شامل نویسنده، مترجم، مصحح و حتی سرویراستار- یا ناشر آن راسا باید به
اداره کتاب مراجعه کند و پرونده کتاب را به جریان بیندازد. ما هم این
کتاب‌ها را در مسیر تجدیدنظر به روال اداری بررسی می‌کنیم.» او همچنین از
کاهش زمان رسیدگی به تقاضای مجوز کتاب خبر می‌دهد و می‌گوید: «این زمان
الان از حدود یک‌ماه‌ونیم به کمتر از یک‌ماه رسیده است. البته این میانگین
زمان رسیدگی به کتاب‌هاست. بعضی از کتاب‌ها در زمان کوتاه‌تری از این یعنی
حتی در عرض یک هفته هم جوابشان را گرفتند. برخی از کتاب‌ها هم احتیاج به
بررسی بیشتری داشتند و تا 40 روز جواب گرفتند.»
