پدران نیازمند مرخصی زایمان

بارداری پدران در کشورهای توسعه‌یافته اصطلاح به‌ظاهرعجیب، ولی اصطلاحی است با تاکید اینکه پدرها هم به اندازه مادرها در فرآیند رشد کودکانشان از دوره جنینی نقش دارند؛ نقشی که در فرهنگ سنتی به نان‌آوری و تشرهای تربیتی به کودک خلاصه می‌شود و مهر، تنها از جانب مادر سزاوار است.

بر اساس قوانین حقوقی ایران، تنها پدر مالک جان کودک است و مادر در این امر نقشی ندارد، اما در عرف اجتماعی و در فرآیند زایش و پرورش، این مادر است که یکه‌تاز میدان به‌شمار می‌رود و پدر حداقل برای چندماهه نخست زندگی فرزندش، می‌تواند همچنان نقشی برای خودش قایل نباشد و مثل گذشته به زندگی‌اش ادامه دهد. اما پدرهای امروزی هم از نقش سنتی‌شان چندان رضایت ندارند و ترجیح می‌دهند بیشتر در دل کوچک کودکشان جا باز کنند.

شاید همین نیاز در کنار سیاست‌های افزایش جمعیت، درست یک‌سال پیش مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا در کنار افزایش مرخصی زایمان برای زنان، دو هفته‌ای نیز مرخصی اجباری و تشویقی برای پدرها درنظر بگیرد تا پدر نیز در روزهای نخست تولد فرزندش، کنار خانواده و کمک‌حال مادر باشد؛ طرحی که بعد از گذشت یک‌سال، از اجرای آن خبری نشد.

یک‌سال پیش از تصویب این طرح در مجلس، شورای شهر وقت تهران نیز در این خصوص اقداماتی انجام داد و معصومه آباد، عضو آن دوره شورای اسلامی شهر تهران، از تصویب یک‌ماهه مرخصی برای مردانی که زنانشان زایمان می‌کنند، در مجمع مشورتی بانوان شوراهای اسلامی کلانشهرها و مراکز استان‌های کشور خبر داد. اما در این میان کسی اجرای آن را تضمین و پیگیری نکرد.

تعداد مصوبه‌هایی که طی سال، هیچ‌گاه، به هیچ سازمانی ابلاغ نمی‌شوند کم نیست و طرح مرخصی زایمان برای مردان هم یکی از همین موارد بود. با پیگیری‌هایی که از سازمان تامین‌اجتماعی انجام شد، هیچ‌ ابلاغیه‌ای درخصوص اجرای این قانون به بخش مربوطه داده نشده است و این یعنی اینکه مرخصی تشویقی‌ای در کار نیست و پدرها همچون گذشته باید با جعبه شیرینی، کارفرما را برای دادن مرخصی راضی کنند.

شاهرخ عیوضی، کارشناس امور بیمه، در این خصوص می‌گوید: «ماهانه به‌طور متوسط 120هزار زادوولد در کشور ثبت می‌شود و با استناد به آمار مرکز آمار ایران که ۱۱‌درصد زنان ایرانی را شاغل و بیش از ۸۰‌ درصد آنها را خانه‌دار دانسته است، می‌توان برآورد کرد که در هر ماه کمتر از پنج‌هزار مادر ایرانی از مرخصی زایمان استفاده می‌کنند. این در حالی است که آمار برای مردان کمی متفاوت است. به طوری که از 120‌هزار زادوولد بیش از 80‌ درصد پدران شاغل بوده و ماهانه تقاضای مردان برای مرخصی زایمان از صد‌هزار مورد افزون می‌شود. همچنین علاوه بر مخالفت اغلب کارفرمایان با این موضوع، خطری چون ازدست‌دادن شغل نیز خانواده‌ها را تهدید می‌کند. از سوی دیگر هزینه این امر برای سازمان‌های بیمه‌گر اجرای آن را به‌نظر غیرممکن کرده است.»

وقتی نخستین تصویر‌ها از نوه ملکه انگلستان که مشغول شیردادن به سبک خاصی به کودک تازه‌متولدشده‌اش بود منتشر شد، شاید این مساله بیشتر از همه برای ایرانی‌ها عجیب بود. شیشه شیر با بند اوریب، طوری دور شانه و کمر پرنس جوان بسته شده بود که گویی فرزند از سینه مادر شیر می‌خورد. این حرکت شاید به‌نظر یک اقدام شخصی باشد؛ پدری که احتمالا در غیاب چندساعته مادر کودکش، نقش او را برای نوزاد ایفا می‌کند، اما به نوعی الگوسازی برای سایر پدران کشورش نیز هست؛ «پدری که به اندازه مادر متعهد است و در رشد کودکش نقش دارد.» این در حالی است که در انگلستان نیز پدرها می‌توانند از دوهفته مرخصی زایمان استفاده کنند، البته با این تفاوت که این مرخصی در آن کشورها قابلیت استفاده دارد و تنها در حد تصویب، مقطوع نمی‌شود.

کشورهای مختلف اروپایی درباره مرخصی زایمان پدران وضعیت‌های متفاوتی دارند و بسته به سیاست‌هایشان درخصوص افزایش جمعیت، طرح‌های تشویقی متفاوتی برای پدر و مادرها اجرا می‌کنند. مثلا در سوئد پدر و مادرها می‌توانند از ۱۶ماه مرخصی زایمان همراه با حقوق استفاده کنند که هزینه آن را دولت و کارفرما پرداخت می‌کنند یا در استونی مادرها و پدرها می‌توانند از ۱۸ماه مرخصی استفاده کنند و این مرخصی با حقوق تنها به یکی از والدین تعلق می‌گیرد. در نروژ 56 هفته مرخصی همراه با حقوق برای پدر و مادر در نظر گرفته می‌شود. پدرها حق استفاده از 18ماه مرخصی را پس از ماه سوم تولد نوزاد دارند. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته نیز به همین نسبت مرخصی‌هایی برای پدران خانواده چه به صورت تشویقی یا اجباری درنظر گرفته شده است.

گذشته از اینکه سرعت کند زادوولد در کشورهای مختلف چقدر سبب درنظرگرفتن چنین سیاست‌های تشویقی‌ای برای فرزندآوری بوده است، نقش پدر در سلامت روانی کودک نیز مورد مهمی است که روانشناسان همواره بر آن تاکید دارند و بر حضور موثر پدر در فرآیند رشد کودک اشاره می‌کنند.

مریم‌السادات شمس‌الدین، روانشناس کودک، با اشاره به اینکه نوزاد در ماه‌های نخست زندگی با حضور و نوازش و صدای مادرش آرام می‌شود، می‌گوید: «واقعیت این است که در این دوره نبود مادر برای بچه ایجاد اختلال می‌کند. همین موضوع حتی سبب شده که همواره روانشناسان بر شیرخوردن کودک از سینه مادر تاکید کنند چرا که کودک بخشی از ارتباطش را با جهان اطراف از همین طریق، یعنی مکیدن دریافت می‌کند.»

گرچه این نقشی نیست که پدرها قادر به انجام آن باشند، اما زنی که زایمان می‌کند، به دلیل یکسری تغییرات فیزیولوژیکی، از لحاظ روحی و جسمی به‌شدت آسیب‌پذیر است. شمس‌الدین می‌گوید: «زنان در دوره پس از زایمان مستعد بروز اختلالات روانی‌ای همچون اضطراب و افسردگی هستند. اینجاست که نقش همسر بسیار مهم می‌شود و آرامش و احساس امنیت و حمایتی که پدر خانواده می‌تواند به همسرش دهد، تاثیر مستقیمی بر فرزند خواهد داشت.»

پدری که در کنار فرزندش در مراقبت از کودک در روزهای پس از تولد نقش موثر داشته، در روند رشد کودکش نیز بهتر می‌تواند موثر باشد و در سنین نوپایی و نوجوانی ارتباط موثرتری نیز با فرزندش برقرار می‌کند. او به دلیل همین عوامل مرخصی همزمان پدر و مادر را در زمان تولد نوزادان مفید و لازم می‌داند و می‌گوید: «تولد و نگهداری از کودک در جامعه مدرن امروز، دیگر فرآیندی نیست که تنها از سوی مادران انجام شود. آنها از شوهرانشان توقع کمک و محبت افزون‌تر دارند و اگر به هر دلیلی این توقع برآورده نشود، ممکن است دچار چالش شوند و بعضا مهر و محبتی که تا پیش از تولد نوزادان بین زن و شوهر حاکم بود رو به افول بگذارد و زن به دلیل عدم دریافت محبت لازم از سوی شوهر، همه عواطفش را صرف کودک کند، که این وابستگی زیاد مادر به کودک، خود موجب سلب استقلال از کودک در آینده خواهد شد. ضمن اینکه می‌تواند نقش پدر را به مرور زمان در تربیت کودک کمرنگ کند. به همین دلیل اجرای این طرح و درنظرگرفتن مرخصی برای پدر خانواده در زمان تولد و مراقبت از فرزند، بسیار مناسب و پیشرو خواهد بود.»

این روانشناس کودک در ادامه می‌گوید: «این نقش جدید به نظر برای پدران جوان نیز جذاب‌تر است، اغلب آنها دیگر دوست ندارند، تنها نقش پلیس بد را بازی کنند، آنها می‌خواهند با فرزندانشان دوست باشند و اقتدار پدرانه را ملایم‌تر به فرزندانشان نشان دهند.» این را گاهی در ارایه مشاوره به آنها می‌توان دید. آنها دغدغه کودکانشان را دارند و دوست دارند زمان بیشتری را با آنها سپری کنند.