فرجام رستاخیز چیست؟

نمایش چهره حضرت ابوالفضل(ع)، تامین هزینه‌های میلیاردی فیلم یا پرداختن به مهم‌ترین قیام اعتراضی شیعه در طول تاریخ 1400ساله آن و شاید هم همه اینها، باعث شده تا تازه‌ترین ساخته احمدرضا درویش بعد از نخستین نمایشش در سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر با واکنش‌هایی همراه شود؛ انتقادهایی که برخلاف تصور، بیشتر حول محور مضمون فیلم می‌گذرد تا ساختار آن.

واکنش‌هایی که البته بعد از اهدای دو سیمرغ بلورین اصلی جشنواره یعنی سیمرغ بلورین کارگردانی و بهترین فیلم - در شبی که احمدرضا درویش، غایب مراسم بود- شدت گرفت؛ اما وزیر فرهنگ‌وارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه جشنواره در سخنرانی خود از این فیلم دفاع کرد و آن را فیلم مهمی دانست. او روز چهارشنبه در حاشیه جلسه هفتگی دولت با خبرنگاران نیز بار دیگر از «رستاخیز» حمایت کرد و گفت: «بنده فیلم را دیده بودم و از 9سال پیش در جریان ساخت آن قرار داشتم. این فیلمنامه در رابطه با حماسه عاشورا ساخته شده بود و در این زمینه نظر بسیاری از علما و شخصیت‌های حوزوی را گرفته بود و از نظر تاریخی مشکلی نداشته و منطبق با تاریخ صحیح عاشورا تدوین شده است.»

علی جنتی همچنین درباره برخی انتقادها گفته بود: «در متن فیلم هیچ تحریفی صورت نگرفته است.» البته بخشی از صحبت‌های وزیر فرهنگ‌وارشاد اسلامی در برخی از سایت‌ها که به مشاوره گروه سازنده فیلم با آیت‌الله سیستانی مربوط می‌شد توسط بابک دُربیکی، رییس روابط‌عمومی وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی در سایت رسمی این وزارتخانه تکذیب شد. این موضوع البته توسط «موسسه فرهنگی تماشا» که تهیه‌کنندگی «رستاخیز» را برعهده داشت نیز رد شد.

موسسه تماشا در این بیانیه‌ای که در دسترس همه رسانه‌ها قرار گرفت، آورده است: «مطالب منتشرشده در سایت‌های خبری در مورد فیلم سینمایی رستاخیز، به این وسیله اعلام می‌گردد: 1ـ هیچ‌یک از مراجع بزرگوار تقلید، به‌ویژه حضرت آیت‌الله سیستانی در جریان این فیلمنامه قرار نداشته‌اند. 2ـ فیلمنامه فیلم «رستاخیز» از سال 1372 تا شروع تولید این فیلم در سال 1388 و در طول فرآیند پژوهش و نگارش، از سوی کارشناسان، علما، نخبگان و مورخین مورد بررسی قرار می‌گرفت و نظرات ایشان در نگارش نسخه‌های بعدی اعمال می‌شد که این روند تا پایان ساخت فیلم ادامه داشته است. 3ـ سرمایه‌گذاری انجام‌شده در این فیلم توسط جمعی از شیعیان علاقه‌مند و ارادتمند به ساحت سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) در ایران و کشورهای مختلف انجام شده است. در پایان سازندگان فیلم رستاخیز که با هدف ترویج فرهنگ اهل‌بیت علیهم‌‌السلام در جهان، اقدام به ساخت این فیلم کرده‌اند، امید دارند حاصل این کار گامی در جهت نشر این معارف نورانی باشد.»

 اما شرکت تماشا و گروه سازنده فیلم «رستاخیز» تنها به این بیانیه بسنده کردند و توضیحات بیشتری نسبت به وضعیت فیلم و اعتراضاتی که به فیلم شده بود، ندادند. به‌نظر می‌رسد که عوامل این فیلم، سیاست سکوت را پیشه و هرگونه پاسخی را به روزهای آینده موکول کرده‌اند. فیلم رستاخیز با نام «روز رستاخیز» از 9سال پیش در مرحله پیش‌تولید آغاز شد و در نهایت نیز با همکاری هنرمندان داخلی و خارجی به مرحله تولید رسید. فیلمبرداری این فیلم از 16بهمن 1388 همزمان با اربعین‌حسینی در شهرستان بم آغاز  شد.

 این فیلم به سه زبان و با سه نام متفاوت به نمایش درخواهد آمد؛ «رستاخیز» نام فارسی فیلم است، «القربان» هم نام عربی و نام انگلیسی آن «حسین(ع) آنکه گفت نه».  تمام مراحل فنی فیلم «رستاخیز» پس از فیلمبرداری طبق قرارداد با شرکت انگلیسی «مولینر» طی یک‌سال‌ونیم در استودیویی در لندن تحت نظارت احمدرضا درویش به سرانجام رسید. «طارق انوار» تدوینگر معروف و نامزد دریافت «اسکار» برای فیلم «سخنرانی پادشاه»، «رستاخیز» را تدوین کرده و «استفن واربک» آهنگساز برجسته و برنده اسکار نیز برای آن موسیقی ساخته است.

این فیلم ماجرای قیام عاشورا را بر محور شخصیت بکیر بن‌حر یزیدریاحی بازسازی کرده است. در این فیلم برای نخستین‌بار تصویر حضرت ابوالفضل‌العباس ( ع) بدون هیچ هاله‌ای از نور به نمایش درآمد. بازیگر نقش ایشان نیز بهادر زمانی، پسرعموی مصطفی زمانی است که با فیلم یوسف پیامبر به سینما شناسانده شد. اما این موضوعی است که شاید مهم‌ترین چالش سازندگان فیلم رستاخیز در حال حاضر باشد.

نخستین اعتراض به نمایش چهره حضرت ابوالفضل(ع) از سوی تهیه‌کننده مجموعه مختارنامه، درست ساعتی بعد از اکران در جشنواره صورت گرفت. مجموعه مختارنامه نخستین مجموعه‌ای بود که قصد داشت صورت سردار کربلا را بدون نقاب به نمایش بگذارد. اما حجم انتقادهایی که در آن زمان رخ داد باعث حذف قسمت‌های مربوط به ایشان شد. در آن زمان برخی از مراجع دینی در استفتاهایی که از ایشان شد این را امری حرام دانستند و اجازه چنین کاری را ندادند. آیت‌الله مکارم‌شیرازی نمایش چهره حضرت ابوالفضل(ع) را به مصلحت ندانسته بود. اما برخلاف فیلم مختارنامه تصویر حضرت ابوالفضل در رستاخیز در چند سکانس محدود نشده است و بخش مهمی از این فیلم را در برمی‌گیرد.

 بیشترین اعتراض نیز از سوی استادان حوزوی و البته مراجع بود. در روزهای بعد از نمایش فیلم مراجعی چون آیت‌الله علوی‌‌گرگانی و آیت‌الله مقتدایی به این فیلم اعتراض کرده و آن را توهین به مقدسات دانسته‌اند.آیت‌الله‌العظمی علوی‌گرگانی در بیانیه‌ای ضمن محکوم‌کردن این موضوع آورده است: «عدم‌توجه به نصایح علما موجب کمرنگ‌شدن اعتماد قشر متدین به دستگاه‌های فرهنگی‌ شده و کمرنگ‌شدن عظمت امامزادگان، موجب توبیخ و بلکه عقاب الهی در قیامت خواهد شد و همه مسوولان باید خود را برای جوابگویی در روز حساب آماده کنند.»

«آیت‌الله مرتضی‌مقتدایی» نیز با تاکید بر اینکه نمایش چهره ذوات مقدسه بی‌اشکال نیست گفت: «این بزرگواران قداست بالایی در بین شیعیان و افراد متدین دارند، بنابراین نباید چهره آنان به صورت شفاف نشان داده شود.» مقتدایی در ادامه گفته است: «آنچه در فیلم رستاخیز رخ داده است کار خوبی نیست و ما باید حرمت اهل‌بیت(ع) را نگه داریم. اگر خودمان به دست خودمان حرمت اهل‌بیت(ع) و فرزندانشان را حفظ نکنیم؛ چه توقعی از تکفیریون و سلفیون خواهیم داشت؟!»

«آیت‌الله عباس‌کعبی»  عضو مجلس خبرگان رهبری در واکنش به اکران این فیلم با اعتراض به نمایش صورت حضرت ابوالفضل(ع) اعلام کرد: «مراجع عظام تقلید، حوزه‌های علمیه و جامعه روحانیت در مقابل هتک‌حرمت به مقدسات بی‌تفاوت و ساکت نخواهند نشست. حفظ موازین اسلامی و قداست‌های مذهبی خط قرمز نظام جمهوری اسلامی است و در حوزه فرهنگ و هنر و خصوصا در ساخت فیلم‏ها و سریال‏ها، باید حریم دین و قداست‌های دینی حفظ شود.»

 این اعتراض همچنین به صحن مجلس نیز رسید و حجت‌الله سالک، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، در واکنش به نمایش چهره حضرت‌عباس(ع) و فرزندان امام‌حسین(ع) در فیلم سینمایی «رستاخیز» گفت: «حفظ ارزش‌ها و قداست چهره‌های الهی و اهل‌بیتی خط‌قرمز ماست و نباید اجازه دهیم تقدس‌زدایی صورت گیرد. در ارتباط با فیلم «رستاخیز» هم به‌طور جدی در مورد آن بررسی به عمل خواهیم آورد و بر اساس حکم اصلی و مهم- یعنی جلوگیری از تقدس‌زدایی- تصمیم‌گیری خواهیم کرد.» این واکنش فراتر از حوزه‌ علمیه رفت و سیدمجید بنی‌فاطمه، از مداحان مشهور کشور، نسبت به این فیلم واکنش نشان داد.

این مداح که نوحه «عمو عباس» او مشهور است، در یادداشتی، با حمله به درویش نوشته: «وقتی نمی‌توانیم اثری در خور شأن واقعه عاشورا بسازیم، بیاییم و برای امام‌حسین(ع) فیلم نسازیم! چه اصراری داریم تصورات مردمی که از کودکی با امام‌حسین(ع) خو گرفته‌اند را با تخیلات خود تخریب کنیم؟ چطور جرات کردید تصویر حضرت‌عباس(ع)، حضرت‌علی‌اکبر(ع) و... را در فیلم خود نشان دهید؟ بالاتر از همه اینها چطور این حق را به خود دادید که صدای حضرت‌زینب(س) را شبیه‌سازی کنید؟ گستاخی تا کجا؟»

حالا باید به انتظار روزهای آینده ماند تا مشخص شود این حجم انتقاد از «رستاخیز» باعث تغییر در ساختار فیلم خواهد شد یا یکی از فیلم‌های تاریخ سینمای ایران را به محاق می‌برد. هرچند که با توجه به حجم تصاویر حضرت‌عباس(ع) در این فیلم به‌نظر می‌رسد تغییر در ساختار فیلم غیرممکن باشد.