فرارو- یک استاد دانشگاه درباره راه درمان اقتصاد بیمار ایران گفت: «اولین گامی که باید انجام شود اصلاح نظام بانکی است و باید بر نظام بانکی نظارت شود. ما حدود 1000 بانک و موسسه اعتباری خصوصی داریم و باید دید عملکرد اینها در دو سال گذشته چگونه بوده است. دولت باید مشخص کند نسبت این بانک ها و موسسات اعتباری با تولید چه بوده است.»
دکتر عباس شاکری استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با فرارو گفت: «بیماری هلندی یک مفهوم گسترده است و به کشورهایی که از منابع طبیعی فراوان برخوردار هستند و این منابع را به کشورهای دیگر صادر کرده و درآمدهای ارزی فراوان بدست می آورند اشاره دارد که باید مراقبت کنند که چطور این درآمدها را مدیریت و خرج کنند.»
وی ادامه داد: «اگر این مراقبت انجام نشود این درآمد صرف واردات شده و در بودجه می نشیند و در ترازنامه بانک مرکزی و رفتار و کردار عوامل اقتصای تاثیر می گذارد.»
شاکری اظهار کرد: «متاسفانه در کشور ما هم مانند بسیاری از کشورهای دیگر وجه دوم اتفاق افتاده است. یعنی با آنکه در ابتدا قرار بود درآمدهای نفتی صرف فعالیت های عمرانی شود و در بودجه وارد نشود، اما بعد از افزایش قیمت نفت (1352 به بعد) درآمدهای نفتی وارد بودجه شد.»
وی ادامه کرد: «تا پیش از این نفت در بودجه حضور داشت اما خیلی محدود بود؛ چون اساسا قرار بود درآمد نفتی در برنامه های عمرانی به کار گرفته شود.»
وی افزود: «اما اگر به آمارهای مربوط به حساب ملی مراجعه شود می بینیم از سال 1352 به بعد درآمد نفتی فورا خود را در تورم و رشد نقدینگی نشان داده است؛ چون دولت ارز ناشی از فروش نفت را وارد بودجه می کرد و جامعه هم هنوز کشش جذب آن همه ارز را نداشت و لذا واردات صورت می گرفت و با آنکه واردات تشویق می شد اما همه واردات معادل ارزهای فراوان نفتی نبود و بنابراین ذخیره ارزی بانک مرکزی افزایش پیدا می کرد و به دنبال آن پایه پولی افزایش پیدا کرده و تورم رخ می داد.»
وی خاطرنشان کرد: «اگرچه خود واردات کالا تا حدودی از بروز تورم شتابان جلوگیری می کرد، اما به هر حال ملاحظه می شود تورم در دهه 50 نسبت به دهه 60 بسیار بالاتر بود.»
این استاد دانشگاه گفت: «استفاده اینگونه از درآمد نفت به دولت این مجال را می دهد به دنبال مالیات ستانی صحیح نباشد و نظام اطلاعات و آماری مربوط به مالیات ستانی را پیگیری نکند و از درآمدهای نفت در جهت تحکیم خود استفاده کند و در نتیجه پاسخگو و مسئولیت پذیر نباشد.»
وی ادامه داد: «از آن طرف برای مردم هم این مجال ایجاد می شود که بدون آنکه بهره وری و دانش فنی آنها افزایش پیدا کند و بدون ایجاد تولید انبوه در جامعه، مصرف صنعتی و مدرن داشته باشند و در واقع یک عدم تعادل عمیق و واگرا میان مصارف کالا و تولید کالا ایجاد می شود.»
وی افزود: «چنانکه اکنون اگر نفت را به اقتصاد اضافه کنیم تعادل ایجاد می شود و اگر از اقتصاد خارج کنیم ملاحظه می شود کالاهای موردنیاز و مصرفی متناسب با کالاهای تولیدی نخواهد بود.»
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: «این مسئله باعث شده زمانی تصمیم بگیریم کالای مصرفی وارد کنیم و بعد به این فکر افتادیم که جایگزینی واردات را برای تولید همان کالاهای مصرفی اعمال کنیم که آنگاه به مواد اولیه و کالاهای واسطه ای و سرمایه ای وابسته شدیم.»
وی تصریح کرد: «لذا اکنون تولید ما به ازر وابسته شده و اگر ارز کم باشد (همچون دو سال اخیر) نهاده های تولید و کالاهای واسطه ای و سرمایه ای گران می شود و تولیدکنندگان به شدت از ناحیه هزینه ها در فشار قرار می گیرند. اما اگر درآمدهای ارزی فراوان شود آنگاه ارز بسیاری در بودجه قرار می گیرد و واردات افزایش پیدا کرده و تولید داخلی تحت فشار قرار می گیرد.»
وی خاطرنشان کرد: «لذا می بینیم چه در هنگام وفور و چه در هنگام کمبود درآمدهای ارزی، تولید از ناحیه ارز تحت فشار است و بودجه دولت نیز با همین مشکل از ناحیه ارز مواجه است و اینها نمودهایی از بیماری هلندی از منظر اقتصاد کلان است.»
شاکری درباره دیگر بیماری هایی که اقتصاد ایران از آن رنج می برد گفت: «بیماری هلندی یک عارضه مبنایی است. اکنون در اقتصاد ما بخش نامولد حرف اول را می زند.»
وی خاطرنشان کرد: «در دنیای پیشرفته با آنکه انقلاب بهره وری را پشت سر گذاشته اند و تولید انبوه را بیش از 100 سال است که پشت سر گذاشته اند، اما هنگامی که بازارهای مالی بر طبل استقلال می زنند و جدای از مقتضیات تولید، خود را گسترش می دهند، اقتصاد آنها با مشکل مواجه می شود.»
وی ادامه داد: «حال در کشور ما شما سود بانک های خصوصی و حجم رو به گسترش آنها را در سال های اخیر ببینید؛ کار این بانک ها اکنون این است که اگر ارز کم شد وارد خرید و فروش شوند و یک مشکل را به یک بحران تبدیل کنند.»
وی افزود: «اینها در زمین و مسکن به صورت مستقیم وارد می شوند به طوری که آپارتمانی که متری 6 میلیون است، سال بعد متری 12 میلیون می شود. لذا ما اکنون یک بخش نامولد گسترده داریم که درآمدهای فراوانی دارد.»
این استاد دانشگاه اظهار کرد: «شما می بینید در حالی که گفته می شود رشد اقتصادی صفر یا منفی است اما این موسسات مالی سودهای بسیار کلان می برند. لذا اینها در حال فشردن گلوی تولید هستند.»
شاکری با بیان اینکه عارضه بعدی که بدترین عارضه است ترجیح منافع شخصی بر منافع ملی است گفت: «امروز برخی عنوان می کنند "تفکرات منسوخ شده دهه 60 در مورد تولید را دوباره احیاء نکنید؛ اینقدر از تولید صحبت نکنید و به تجارت هم بهاء بدهید." در حالی که تجارت، واسطه گری و بازاریابی در حد معقول خود از خدمات مولد و مکمل تولید است؛ اما نه به این شکل گسترده که در حال انجام است و به جای آنکه مکمل تولید باشد محدودکننده تولید است.»
شاکری درباره راه درمان اقتصاد بیمار ایران گفت: «من معتقدم اصلاح ساختار، ماهیت میان مدت و بلند مدت دارد و گاه باید از کوتاه مدت شروع شود.»
وی ادامه داد: «اولین گامی که باید انجام شود اصلاح نظام بانکی است و باید بر نظام بانکی نظارت شود. ما حدود 1000 بانک و موسسه اعتباری خصوصی داریم و باید دید عملکرد اینها در دو سال گذشته چگونه بوده است. دولت باید مشخص کند نسبت این بانک ها و موسسات اعتباری با تولید چه بوده است.»
وی ادامه داد: «بنابراین باید اینها را از فعالیت های سوداگرانه در بخش های مسکن، ارز و سکه بازداشت؛ چرا که اساسا نظام بانکی باید در خدمت تولید باشد.»
این استاد دانشگاه گفت: «از سوی دیگر مقام پولی باید کل جریان پولی را مانیتور کند و تحت کنترل خود بگیرد و وام های معوق را بازبینی کند تا مشخص شود چه مقدار از این وام ها برای تولید و خدمات بوده و چه مقدار سوءاستفاده شده است و اینها را احیاء کند.»
وی ادامه داد: «مسئله دیگر مربوط به بودجه دولت است که باید شفاف و منضبط شود و عملکرد موسسات وابسته به دولت همچون صندوق های بازنشستگی و تامین اجتماعی اصلاح و شفاف شود.»
وی تاکید کرد: «لذا به نظر من تا بودجه منضبط و شفاف نشود و رابطه نظام بانکی با تولید را مشخص نکنیم، وضعیت به همین منوال خواهد بود؛ ضمن اینکه ما در این شرایط نباید هیچ گونه شوک درمانی انجام دهیم.»
وی افزود: «یعنی ابتدا باید این اقدامات را انجام دهیم و آنگاه اگر خواستیم، اصلاحات قیمتی انجام دهیم. چون تصحیح قیمت ها نیازمند مقدمات ساختاری و نهادی است که اگر صورت نگیرد بر مشکلات اضافه خواهد شد.»
فقط می خواهم اشاره کنم به مصاحبه اخیر برنده جایزه نوبل در اقتصاد که گفته بود شما تا مالیات هست چرا باید به درآمد های نفتی وابسته باشید؟