وابستگان پیشین القاعده؛ دوستان تازه ترکیه

فرارو- پس از نقل مکان اعضای گروه هیئت تحریر الشام از استان ادلب در شمال غربی سوریه به عفرین، ترکیه در حال پیشروی در داخل خاک سوریه است.

به گزارش فرارو نقل از المانیتور، با معطوف شدن توجه جهان به سوی اوکراین، یک تحول دگرگون کننده در شمال سوریه تا حد زیادی مورد توجه قرار نگرفته است. در تاریخ ۱۳ اکتبر گروه هیئت تحریر الشام یک گروه جهادی که پیش‌تر وابسته به القاعده بوده و استان ادلب در شمال غربی سوریه را اداره می‌کند و با اختلاف قوی‌ترین گروه شورشی سنی در سوریه محسوب می‌شود، به عفرین منطقه تحت محاصره کرد‌ها نقل مکان کرد. منطقه‌ای که در سال ۲۰۱۸ میلادی توسط ترکیه اشغال شد.

ترکیه این کار را با هزینه گروه‌های شورشی که زیر چتر گروه موسوم به ارتش ملی سوریه، فعالیت می‌کنند و با همکاری سایر گروه‌های متحد با ارتش آزاد سوریه انجام داد؛ از جمله لشکر سلطان سلیمان شاه، لشکر حمزه و احرار الشام که همگی روابط نزدیکی با آنکارا دارند.

طرح این پرسش که ترکیه در کجای این قبضه قدرت قرار دارد از نظر توازن قوا در شمال سوریه اهمیت حیاتی دارد. هیئت تحریر شام توسط ترکیه و هم چنین ایالات متحده، یک گروه تروریستی شناخته شده است. با این وجود، این یک راز آشکار است که ترکیه و هیئت تحریر شام در حوزه میدانی سوریه با یکدیگر همکاری می‌کنند و هیئت تحریر شام استقرار نیرو‌های ترکیه در ادلب را تسهیل می‌کند.

آیا آنکارا بی‌سر و صدا با فعالیت هیئت تحریر شام موافقت کرده یا نتوانسته مانع از نفوذ آن گروه شود؟

بنابر گزارش‌ها تا روز شنبه هیئت تحریر شام برخی از نیرو‌های خود را از عفرین خارج کرده بود. هم چنین، گفته می‌شود که آنکارا هیئت تحریر شام را متقاعد کرده که به اعزاز یک شهر لجستیکی حساس در مرز ترکیه که نیرو‌های شورشی سنی آنجا را هدف قرار داده بودند، حرکت نکند. با این وجود، امروز گزارش‌هایی مبنی بر درگیری‌های مجدد با هیئت تحریر شام به دنبال پیشروی مجدد در اعزاز منتشر شد.

ترکیه هزاران نیرو در شمال سوریه دارد و مسیری حیاتی برای ارسال کمک‌ها و کالا‌های تجاری به آن منطقه به ویژه به سوی ادلب را در اختیار داشته است. بسیاری می‌گویند بعید است که هیئت تحریر شام بتواند بدون دست کم دریافت یک چراغ سبز از آنکارا اقدامی انجام دهد.

«چارلز لیستر» یکی از اعضای ارشد انستیتو خاورمیانه که از نزدیک تحولات شمال غرب سوریه را رصد می‌کند، می‌گوید: «زمانی که هیئت تحریر شام پیش‌تر به عفرین حمله کرد، از تنش‌های درون ارتش آزاد سوریه به نفع خود استفاده کرده بود.»

اکنون چه چیزی تغییر کرده است؟

منابع آگاه در آنکارا می‌گویند که ترکیه انگیزه‌های متعددی برای اجازه دادن به هیئت تحریر شام و رهبر باهوش آن «ابومحمد الجولانی» دارد تا کنترل خود را تثبیت کند. برای مثال، هیئت تحریر شام تنها نیرویی است که می‌تواند مجری هر نوع بازی‌ای در قبال نیرو‌های دموکراتیک سوریه (SDF)، گروه تحت حمایت ایالات متحده و تحت رهبری کرد‌ها باشد.

نیرو‌های دموکراتیک سوریه، شمال شرق آن کشور را کنترل می‌کنند. ترکیه حملات متعددی را علیه آن گروه انجام داده است به این دلیل که آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود قلمداد می‌کند. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به صراحت اعلام کرده است قصد دارد برای مهار نیروهای سوریه، کمربندی امنیتی به عمق ۳۰ کیلومتر در داخل سوریه ایجاد کند.

«صالح مسلم» از رهبران کرد سوریه می‌گوید: «ترکیه قطعا حامی هیئت تحریر شام در پشت صحنه است». او گفته: «اطلاعاتی در دست دارد که نشان می‌دهد مقام‌های سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه (MIT) طی چهار ماه گذشته با جولانی جلساتی برگزار کرده‌اند تا در مورد تحت کنترل قرار دادن جناح‌های مخالف و از بین بردن گروه‌هایی که حاضر به تسلیم نبوده‌اند، با یکدیگر گفتگو کنند.»

او می‌افزاید: «درون هیئت تحریر شام جنگجویان سرسخت زیادی وجود دارند؛ اعم از افرادی که پیش‌تر با القاعده و داعش و گروه‌های مشابه همکاری داشته‌اند و ما معتقدیم که آنان برای نبرد آماده می‌شود و در تلاش برای خلاص شدن از شر افراد بی‌انضباط هستند تا در نتیجه آن یک جنگ را آغاز نمایند».

مسلم به «المانیتور» می‌گوید: «طرح ترکیه برای استقرار هیئت تحریر شام در منطقه سپر فرات با هدف تصرف شهر منبج تحت کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه، در راستای تهدید‌های طولانی مدت اردوغان برای حمله مجدد به شمال شرق سوریه است».

اگر این استدلال درست باشد یک چرخش ۱۸۰ درجه‌ای را نشان می‌دهد. چرا که تا همین اواخر طبق دستور کار نشست آستانه که با توافق ایران و روسیه حاصل شده بود، وظیفه ترکیه این بود که «میانه‌روها» را از صفوف هیئت تحریر شام و دیگر گروه‌های افراطی جذب کرده و آنان را در چتر ارتش آزاد سوریه بگنجاند. قرار بود با گذشت زمان این امر باعث تضعیف و به حاشیه راندن گروه‌های افراطی مخالف حکومت اسد شود.

با این وجود، اکنون به نظر می‌رسد انگیزه دیگر ترکیه ایجاد ثبات در مناطق تحت کنترل نیرو‌های دموکراتیک سوریه است. عفرین به طور خاص با بی‌قانونی، فساد و انبوهی از نقض حقوق از اخاذی گرفته تا تجاوز به عنف مواجه شده است. در مقابل، در ادلب جایی که دولت تحت رهبری جولانی تشکیل شده، ثبات نسبی البته از طریق مشت آهنین فراهم شده و بیش‌ترین فشار ناشی از آن را زنان متحمل شده‌اند.

ثبات در مناطق تحت کنترل ترکیه دست کم از لحاظ نظری، اسکان مجدد میلیون‌ها پناهجوی سوری را که اردوغان وعده داده تحت «شرایط انسانی» به کشورشان بازگرداند، تسهیل می‌کند. احساسات ضد پناهجویان در بحبوحه تورم سرسام‌آور روز به روز در حال افزایش است و اردوغان و حزب حاکم عدالت و توسعه او در سال آینده مجددا انتخاب خواهند شد. او باید پیش از انتخابات اقدامی را برای نمایش پایبندی به تعهدش به رای دهندگان انجام دهد.

با توجه به قرار گرفتن گروه هیئت تحریر شام در فهرست سازمان‌های تروریستی، همکاری با آن گروه باعث نگرانی گسترده و عمیقی در دستگاه دولتی ترکیه شده است. با این وجود، سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه سیاستی مبتنی بر این حقیقت ساده اتخاذ کرده که هیئت تحریر شام نقش مهمی در حفظ ثبات ادلب در دو سال اخیر داشته است. «لیستر» می‌گوید: «ترکیه در مقابل یک نتیجه محتمل اجتناب ناپذیر تسلیم شده است. هیئت تحریر شام در حال گسترش حکومت یک‌جانبه خود است».

یک هیئت تحریر شام قوی‌تر در مقایسه با مجموعه جنگ سالاران ضعیف، ناکارآمد و دائما متخاصم، اهرم قوی‌تری را در مذاکرات آینده با حکومت سوریه به ترکیه می‌بخشد.

هم چنین، اگر «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه به حصول توافقی با کرد‌های آن کشور بیاندیشد؛ شبیه معامله‌ای که «حافظ اسد» پدرش با کرد‌ها علیه ترکیه انجام داد، آن‌وقت آنکارا می‌تواند در اقدام متقابل و تلافی جویانه هیئت تحریر شام را علیه اسد تقویت کند.

با این وجود، اردوغان در چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای تمایل خود را برای گفتگو با اسد ابراز داشته و به نقل از منابع آگاه، جولانی علاقمند است که بخشی از این گفتگو باشد.

در واقع، تصور آن که اسد با نیرو‌های افراطی مسلح پای میز مذاکره بنشیند دشوار است. او پیش‌تر اعلام کرده بود تا زمانی که ترک‌ها از کشورش خارج نشوند پای میز مذاکره نخواهد نشست. اسد و متحدان روس او به دنبال باز پس گیری کنترل ادلب با توسل به زور و قوه قهریه هستند.

عملگرایی جولانی از مدتی پیش مشهود بوده است. او قاطعانه به دنبال فاصله گرفتن از ریشه‌های خود در القاعده بوده؛ تغییری که باعث شده او کت و شلواری به سبک غربی بپوشد، اجازه دهد مسیحیان در امنیت در ادلب زندگی کنند و رقبای کوچک‌تر مرتبط با القاعده و داعش را مورد مجازات قرار دهد. به نظر می‌رسد که آنکارا در حال بازی است و در این بازی هیئت تحریر شام نقشی کلیدی ایفا می‌کند.

"صالح مسلم" می گوید: «هنگامی که طالبان در ماه آگوست 2021 میلادی بر افغانستان مسلط شد، هیئت تحریر شام این مناسبت را یک پیروزی بزرگ برای جهاد جهانی قلمداد کرد و ماهیت واقعی خود را نشان داد». او می گوید: «اکنون هیئت تحریر شام مشغول ایجاد یک امارت اسلامی است».

دولت بایدن آشکارا تحت تاثیر چرخش های جولانی قرار نگرفته و تمایلی برای حذف گروه هیئت تحریر شام از فهرست تروریستی از خود نشان نداده است. ترکیه نیز آن گروه را از فهرست خارج نکرده است. این احتمالا بدان خاطر است تا از آن نامگذاری به عنوان اهرم فشاری بر هیئت تحریر شام استفاده کند.

لیستر معتقد است هرگونه دستاورد بیش تر برای هیئت تحریر شام یک "فاجعه مطلق" برای مخالفان حکومت سوریه است.