چگونه اربعین هویت مشترک بین عراقی‌ها و شیعیان بریتانیا را تقویت می‌کند؟

فرارو- در اوایل سپتامبر، در پس زمینه تلاش‌های به بن بست رسیده برای تشکیل دولت و ناآرامی‌های مدنی دوره‌ای در عراق، مسلمانان شیعه بریتانیایی به شهرهای جنوبی عراق یعنی نجف، کربلا و سامرا سفر کردند و به میلیون‌ها نفر شیعه دیگر از سراسر جهان پیوستند تا اربعین را گرامی بدارند.

به گزارش فرارو به نقل از میدل ایست آی، این مناسبت مذهبی، چهلمین روز عزاداری سالروز عاشورا است روزی که در آن حسین بن علی امام سوم شیعیان و نوه پیامبر اسلام نزدیک به ۱۴۰۰ سال پیش در نبرد کربلا جانباختند.

از زمان سقوط «صدام حسین» رئیس جمهور سابق عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی مراسم عزاداری شیعیان که پیش‌تر محدود شده بود، گسترده‌تر شده است. کربلا، نجف و سامرا به طور پیوسته تعداد بازدید کنندگان زیادی را به خود جذب کرده‌اند و اکنون میزبان بزرگ‌ترین زیارت سالانه اسلام هستند که در زبان عربی به نام زیارة شناخته می‌شود.

طبق گزارش‌ها در سال ۲۰۱۹ میلادی تعداد زائرانی که در مراسم بزرگداشت اربعین شرکت کردند از ۱۴ میلیون نفر فراتر رفت. علیرغم اوضاع نابسامان سیاسی در عراق انتظار حضور گسترده‌تر در مراسم اربعین امسال می‌رفت.

شجاعت در برابر خطرات

از زمان تشدید جنبش اعتراضی جاری در عراق، بریتانیا به شهروندان خود توصیه کرده که از سفرهای غیر ضروری به آن کشور خودداری کنند. با این وجود، حتی پیش از آغاز ناآرامی‌های کنونی در عراق، مسلمانان بریتانیا در کنار زائران از نقاط دیگر جهان علیرغم بی‌ثباتی سیاسی و تهدید متوجه از سوی سازمان‌هایی مانند داعش که مسلمانان شیعه را در جریان حملات بمبگذاری شده به قتل رسانده به عراق سفر کرده اند.

«نبیله زمان» شیعه بریتانیایی که اصالتا بنگالی است در عاشورای سال ۲۰۲۲ میلادی به شهرهای زیارتی جنوب عراق سفر کرد. او در پاسخ به این پرسش که آیا شرایط سیاسی باعث شده در برنامه سفر خود تجدید نظر کند گفته بود: «این موضوعی نیست که من حتی به آن توجه کرده باشم».

آن چه او و دیگران را به حرکت واداشته این احساس است که با زیارت زیارتگاه‌ها در خدمت هدفی بالاتر هستند. زمان می‌گوید: «زیارت همانند حج نیست، واجب نیست. اما من احساس و فکر می‌کنم بسیاری احساس می‌کنند زمانی که برای زیارت می‌رویم یک قدرت و نیروی بالاتر ما را به آنجا فرا خوانده است. برای بسیاری، این یک فرصت در طول زندگی است و به همین دلیل است که اجازه نمی‌دهیم مانعی ما را در این مسیر متوقف سازد».

این احساسی است که محسن یک مسلمان بریتانیایی هندی تبار نیز آن را تکرار می‌کند. او از حادثه‌ای در سال ۲۰۰۷ میلادی می‌گوید که در آن اعضای یک تور زیارتی به سختی از یک انفجار رخ داده در امان ماندند. او می‌گوید: «همگان ترسیده بودند اما این انفجار باعث بازگشت ما نشد. ما عاشق امام حسین هستیم. هیچ چیزی مانع از سفر ما به عراق نمی‌شود».

هدف قرار دادن زائران شیعه توسط اعضای داعش و و القاعده باعث شده تا زائران عزم بیش‌تری برای ادامه سفر داشته باشند. نبیله زمان در مورد تجربه خود از زیارت حرم حسن العسکری در سامرا در سال ۲۰۰۹ میلادی پس از مورد هتک حرمت قرار گرفتن توسط شورشیان القاعده در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ میلادی می‌گوید: «به یاد دارم وقتی آن ضریح را دیدم چه احساسی داشتم. این احساس شما را برای سفر دوباره به عراق مصمم‌تر می‌سازد».

رومانا یکی از داوطلبان شعبه راهنمایان معنوی در بریتانیا یک شرکت توریستی که سفرهای زیارتی به عراق را سازماندهی می‌کند می‌گوید: «در سال ۲۰۱۷ میلادی هیچ تغییری در تعداد زائرانی که ما به کربلا بردیم ایجاد نشد. داعش در اوج قدرت‌اش قرار داشت و زائران هم چنان متعهد به آمدن به عراق بودند».

خطرات تاریخی

زیارت زیارتگاه‌های شیعیان در عراق مدت هاست که هم برای مردم محلی و هم برای خارجی‌ها با خطراتی همراه بوده است. در زمان زمامداری صدام زائران خارجی از سوی حکومت وقت عراق به شدت تحت نظارت قرار داشتند. رژیم بعث از ترس بروز انقلاب سیاسی از سوی شیعیان در عراق انقلابی که بازتاب دهنده و مشابه انقلاب سال ۱۹۷۹ ایران باشد همه زائران شهرهای زیارتگاهی را زیر نظر داشت.

یاسمین که در دهه ۱۹۹۰ میلادی سفرهای زیادی به عراق داشته از تجربه خود در کربلا و نجف می‌گوید: «شما هرگز اجازه نداشتید تنها در حرم باشید. دو نگهبان دولتی همیشه شما را زیر نظر داشتند. شما احساس می‌کردید که تحت نظر هستید. حتی کتاب‌های دعایی که حاوی عکس‌های پیشوایان مذهبی و معنوی بودند نیز ممنوع شده بودند».

اتباع بریتانیایی که اصالتا عراقی نبودند نیز توسط حکومت صدام بازداشت شدند. «ملا اصغر» یک شخصیت برجسته در فدراسیون جهانی جماعات شیعه خوجه اثنا عشری در یکی از سفرهای زیارتی خود بازداشت شد و به مدت سه ماه در زندان بغداد بود تا آن که حکومت وقت عراق به دلیل فشارهای بین المللی مجبور شد او را آزاد کند. با این وجود، چه در زمان حکومت بعثی‌ها و چه در عراق پس از صدام زائران خارجی نسبتا از تهدیدات سیاسی و امنیتی که شهروندان عراقی با آن مواجه هستند مصون مانده اند. برای عراقی ها، خطرات بسیار بیش‌تر بود.

ملا اصغر از ملاقات با زندانیان عراقی گفت که بیش از ۱۰ ماه در زندان بدنام ابوغریب به اتهام زیارت مکرر از زیارتگاه‌ها زندانی شده بودند. از زمان سقوط حکومت بعثی با از بین رفتن ترس از پیامدهای اعمال مذهبی شیعیان زیارت در مقیاس بزرگ افزایش یافته است. با توجه به اهمیت مذهبی و فرهنگی زیارتگاه‌ها در عراق و نقش حیاتی گردشگری مذهبی در اقتصاد ملی عراق اقدامات قابل توجهی برای حفاظت از مسیرهای زیارتی به ویژه برای بازدیدکنندگان خارجی صورت گرفته است.

بسیاری از زائران خارجی به طور مستقیم به نجف پرواز می‌کنند. کسانی که به بغداد پرواز می‌کنند اغلب تا رسیدن به جنوب عراق از امنیت برخوردار هستند. به گفته راهنمایان تور بریتانیایی زیارت که با «میدل ایست آی» گفتگو کرده‌اند دفتر آیت الله سیستانی به طور مکرر امنیت شخصی زائرانی را که به سامرا سفر می‌کنند تامین می‌کند و حرم‌ها نیز توسط شاخه‌های نظامی گروه‌های سیاسی مختلف در عراق مورد محافظت قرار می‌گیرند. به همین ترتیب، بحران انرژی عراق که در آن قطعی برق گسترده باعث اعتراضات مکرر در ماه‌های تابستان می‌شود تاثیر حداقلی بر زائران خارجی داشته است. هتل‌های محلی که به ژنراتورهای خصوصی گران قیمت مجهز هستند قطعی برق مکرر را که بخش وسیع‌تر جامعه عراق را آزار می‌دهد تجربه نمی‌کنند.

ارتباط با عراقی‌ها

جدایی و مصونیت نسبی از جو سیاسی عراق که زائران خارجی از آن برخوردارند مانع از توسعه روابط مستحکم بین شهروندان عراقی و زائران شیعه بریتانیایی غیر عراقی نشده است. جمعیت شیعه بریتانیا که بخش قابل توجهی از آن اصالتا از جنوب آسیا هستند و از نظر قومیتی و زبانی متمایز از عراقی‌ها می‌باشند به طور فزاینده‌ای به دلیل ظرفیت‌های بالقوه مذهبی خود را مرتبط با عراق قلمداد می‌کنند.

مراسم بزرگداشت اربعین در جنوب عراق شامل ۸۰ کیلومتر پیاده روی از حرم علی بن ابی طالب امام اول شیعیان در نجف تا حرم حسین بن علی امام سوم شیعیان در کربلا است. عراقی‌هایی که در جاده کربلا زندگی می‌کنند درهای خانه‌های خود را به روی زائران می‌گشایند و آنان را به استراحت در خانه های‌شان دعوت می‌کنند.

یاسمین که در دهه گذشته به صورت سالانه در پیاده روی اربعین شرکت کرده است به «میدل ایست آی» می‌گوید: «هیچ چیز دیگری مانند آن را تجربه نکرده بودم. هر وقت می‌روم گویی دارم به خانه‌ام می‌روم». مرکز اسلامی حیدری مسجد شیعیان لندن در سال جاری پیاده روی اربعین را در محله خود بازسازی کرد و مسیر پیاده روی را برای کسانی که قادر به سفر به عراق نبودند به تصویر کشید. زائران پیاده با موکب‌های مختلف حاضر در مسیر مواجه شدند و ایستگاه‌هایی که غذا، خدمات پزشکی و سرپناه برای زائران در مسیر کربلا ارائه می‌دهند و غذاهای سنتی عراقی که اغلب به زائران پیاده در عراق داده می‌شود نیز همگی در آن مراسم شبیه‌سازی شده بودند. تاثیر این تجارب بر جمعیت بازدید کننده در کنار جمع آوری کمک‌های مالی برای سازمان‌های خیریه در عراق به ستون اصلی تجربه شیعیان بریتانیا تبدیل شده است.

در طول ماه رمضان و محرم، جوامع شیعه بریتانیا که اکثر آنان اصالتا غیر عراقی هستند برای برنامه‌های کمک در عراق پول جمع آوری می‌کنند. این بودجه صرفا به جامعه شیعیان عراق اختصاص داده نمی‌شود. موسسات خیریه بریتانیایی مانند زهرا تراست در سراسر عراق فعالیت کرده و به توزیع غذا، بخاری، و پوشاک در جوامع آسیب‌پذیر و هم چنین حمایت از ساخت چاه‌های آب در نقاط دورافتاده پرداخته اند. سایر مسلمانان شیعه بریتانیا در مواقع ناآرامی برای ارائه کمک‌های پزشکی در استان‌های جنوبی در ایام عاشورا و اربعین به طور مکرر به عراق سفر کرده اند.

رومانا از سال ۲۰۰۴ میلادی به منظور ارائه کمک‌های پزشکی به نیازمندان سالانه به عراق سفر می‌کند. رومانا با اشاره به انگیزه تصمیم خود برای ارائه چنین کمکی در عراق می‌گوید: «ما از طریق عشق به امام حسین به عراق متصل هستیم اما موضوع گسترده‌تر از این هم است. عشق ما به امام حسین نیز ما را به این جماعت پیوند می‌دهد».

او تاکید کرد که حمایت‌اش از مردم عراق به یک جامعه محدود نمی‌شود بلکه کل جمعیت عراق را در بر می‌گیرد. در طول دفاع از نجف و سایر شهرهای دارای حرم اعضای دیگر جوامع مذهبی در کنار مبارزان شیعه علیه داعش جنگیده بودند.

او با اشاره به پیشروی داعش در سال ۲۰۱۶ میلادی به سمت نجف گفت: «من با یتیم خانه‌های زیادی در عراق کار کرده ام. پدر و مادر این بچه‌ها که نه تنها شیعه بودند بلکه از طیفی از مذاهب بودند با داعش جنگیدند و از عراق دفاع کردند و از حرم‌ها دفاع کردند زیرا آیت الله سیستانی از آنان این گونه خواسته بود. صرفنظر از فرقه مذهبی آنان این حق آنان است که از ما انتظار حمایت داشته باشند».

برخی دیگر که در اربعین در جنوب عراق شرکت کرده‌اند از قدرت وحدت بخش زیارت صحبت کردند. یاسمین می‌گوید: «باور نکردنی است. در اینجا مردم از هر نقطه‌ای از جهان حضور دارند. چین، اندونزی، پاکستان، خاورمیانه و شما همگی به یکدیگر متصل هستید. شما به این دلیل متصل هستید که با هدفی مشترک به یک مکان می‌روید».

ارتباط شیعیان بریتانیا با عراق جلوه متفاوتی از تشیع فراملی را برجسته می‌سازد. این پدیده به جای قدرت نرم که توسط گروه‌ها و دولت‌های سیاسی در منطقه مهار می‌شود نشان می‌دهد که چگونه ایمان مشترک ارتباطات را تسهیل می‌کند ایمانی که فراتر از دولت - ملت‌های مدرن است.