چگونه پناهجویان به موضوع انتخابات ترکیه تبدیل شدند؟

فرارو- با افزایش تنش‌ها در بحبوحه بحران اقتصادی رو به رشد، سیاست ترکیه به عرصه‌ای برای هدف قرار دادن پناهجویان سوری به خصوص از سوی اپوزیسیون ترکیه تبدیل شده است.

در تاریخ ۲۹ آوریل ۲۰۱۱ میلادی، گروهی متشکل از ۲۵۲ نفر که اکثرا متشکل از کودکان و والدین آنان بودند از سوریه جنگ زده فرار کردند و از مرز کشورشان به ترکیه رفتند و در آنجا مورد استقبال قرار گرفتند. این افراد اولین افرادی بودند که میلیون‌ها نفر دیگر از آنان پیروی کردند.

هیچ کس نمی‌دانست که تعداد آنان در ۱۱ سال آینده به ۳.۷ میلیون نفر خواهد رسید و دیگر مورد استقبال جامعه میزبان خود قرار نخواهند گرفت. اپوزیسیون ترکیه از افزایش خشم عمومی ترک‌ها نسبت به حضور پناهجویان سوری به عنوان یک سوژه داغ برای شکل بخشیدن به چشم‌انداز سیاسی در ماه‌های منتهی به انتخابات عمومی ۲۰۲۳ استفاده خواهد کرد.

سیاستمدارانی مانند «تانجو اوزجان» شهردار شهر «بولو» در شمال غربی ترکیه از حزب اپوزیسیون جمهوری خواه خلق جریان اصلی و کمالیست مخالف دولت عدالت و توسعه ادعا می‌کنند که بین پناهجویان سوری و بحران اقتصادی فعلی در ترکیه ارتباط وجود دارد.

اوزجان با انتشار نوشته‌ای به زبان‌های عربی و ترکی روی بیلبوردی در آن منطقه در تاریخ ۱۹ مه خطاب به پناهجویان سوری نوشت: «من با پناهجویان موقت صحبت می‌کنم: شما می‌گویید ۱۱ سال پیش به عنوان مهمان به کشور ما آمدید. ملت ترکیه سال هاست که با منابع کمیاب خود از شما محافظت می‌کند. این حضور خیلی طولانی شده است. بحران اقتصادی در کشور ما را می‌بینید. جوانان ما بیکار هستند و خانواده‌ها زیر خط فقر زندگی می‌کنند. آب و نانی ندارم که با تو تقسیم کنم. وقت آن است که همان طور که آمدید بروید شما دیگر خواستنی نیستید. به کشورت برگرد»! یک روز بعد با حکم دادستانی بیلبورد‌ها برداشته شدند.

جمعیت شهر او ۳۲۰۰۰۰ نفر است. حدود ۵۰۰۰ سوری ثبت نام شده در آنجا زندگی می‌کنند. این در مقایسه با استان‌هایی مانند هاتای و قاضی آنتپ در جنوب و در مرز سوریه که در آن پناهجویان بیش از ۲۵ درصد جمعیت مناطق را تشکیل می‌دهند رقم بالایی نیست. در نتیجه، مقام‌های شهرداری آن شهر فشار را احساس می‌کنند و باید با تنش‌های اجتناب‌ناپذیر میان مردم محلی مقابله کنند.

در ابتدا سوری‌ها در اردوگاه‌های پناهجویان مستقر شدند. با این وجود، در سال ۲۰۱۴ میلادی زمانی که داعش بخش‌هایی از خاک سوریه را اشغال کرد جریان ورود پناهجویان سوری‌ها به سمت ترکیه سرعت گرفت و تعداد پناهجویان افزایش یافتند. ۲۶ اردوگاه تعیین شده برای اسکان پناهجویان ناکافی بودند. بنابراین، به مدت سه سال پناهجویان سوری بدون هیچ نظارت یا سازماندهی رسمی اجازه داشتند در هر نقطه‌ای مستقر شوند.

«مورات اردوغان» از مرکز تحقیقات مهاجرت دانشگاه آنکارا می‌نویسد: «تا سال ۲۰۱۷ میلادی سوری‌ها می‌توانستند در هر کجا که می‌خواستند ساکن شوند. ترکیه اساسا لیبرال‌ترین و بازترین برنامه اسکان پناهندگان در جهان را اجرا کرد».

او اشاره می‌کند که بسیاری از کشور‌های دیگر مانند آلمان به برنامه ریزی و توزیع جمعیت پناهندگان برای جلوگیری از شکل گیری آنچه که وی «گتو» می‌نامد توجه کردند. در مقابل، در ترکیه اسکان بی‌برنامه پناهجویان منجر به تجمع بالای سوری‌ها در مناطق خاصی شد که در عمل مانع از ادغام آنان با جامعه میزبان شد.

به گفته مورات اردوغان، دولت ثابت کرد که در ارزیابی خطرات جنبش توده‌ای بی‌نظم ناتوان بوده و از همان ابتدا آن را دست کم گرفته بود. او می‌افزاید، حتی زمانی که مهاجرت برنامه ریزی و تنظیم شود ناگزیر مشکلاتی را برای کشور‌های میزبان ایجاد می‌کند.

طی اجرای سیاست در‌های باز ترکیه پناهجویان از کشور‌های دیگر نیز به امید ورود به اروپا به ترکیه آمدند. کسانی که موفق به ورود به اتحادیه اروپا نشدند در ترکیه ماندند. علاوه بر سوری‌ها، مهاجرانی از عراق، ایران و افغانستان نیز وارد این کشور شده‌اند.

بر اساس بیانیه‌ای که توسط دفتر ریاست مهاجرت در ماه مه ۲۰۲۲ میلادی منتشر شد حدود ۳۲۰۴۵۸ نفر در حال حاضر تحت حمایت بین المللی در ترکیه زندگی می‌کنند. علاوه بر این، جریان پیوسته پناهندگان نامنظم و ثبت نام نشده نیز وجود دارند که به ترکیه سرازیر می‌شوند. در بیانیه مطبوعاتی در ۱۷ مه میلادی که از سوی دفتر استانداری استانبول منتشر شد اعلام شده بود که ۱۷۱۱۶ مهاجر غیرقانونی ظرف یک هفته بازداشت شدند.

پناهجویان موقتی نیستند

در سال ۲۰۱۷ میلادی ترکیه روند ثبت نام پناهجویان سوری را تکمیل کرد و آنان را از اسکان در ۱۶ شهر و بیش از ۸۰۰ محله منع نمود. آنان هم چنین در معرض اسکان مجدد از مکان‌هایی بودند که جمعیت پناهجویان بیش از ۲۵ درصد از کل جمعیت محلی بود. این سیاست به صورت آزمایشی در منطقه آلتینداگ آنکارا اجرا شد جایی که در سال ۲۰۱۶ میلادی پس از اختلاف بین پناهجویان و مردم محلی املاک، خانه‌ها و محل کار پناهجویان مورد حمله قرار گرفت.

«دیدم دانیس» بنیانگذار و رئیس انجمن تحقیقات مهاجرت از دانشگاه گالاتاسرای خاطرنشان می‌کند که در ابتدا ترکیه در همان دامی افتاد که آلمان در دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی قرار گرفت، زیرا سیاستمداران آن کشور گمان می‌کردند که پناهجویان موقتی هستند درست همانند نتیجه گیری اشتباهی که آلمان در مورد «کارگران مهمان» در آن کشور داشت.

در سال ۲۰۱۱ میلادی دولت ترکیه از مردم سوریه به عنوان مهمان یاد کرد. پس از آن، وضعیت آنان به طور رسمی به عنوان افراد «تحت وضعیت حفاظت موقت» (TPS) در سال ۲۰۱۴ میلادی تعریف شد. او به «قنطره» می‌گوید: «حضور آنان یک واقعیت اجتماعی است و حتی اگر جنگ در سوریه پایان یابد دست کم نیمی از آنان در اینجا خواهند ماند. حدود ۴۵ درصد از دارندگان وضعیت» تحت وضعیت حفاظت موقت «سوریه زیر ۱۸ سال سن دارند. ترکیه باید روی آنان تمرکز کند، زیرا مشکلات ادغام وجود دارد و با نسل دوم شدیدتر خواهد شد».

نظرسنجی اخیر توسط شرکت تحقیقاتی متروپول میزان این نگرانی‌ها را نشان می‌دهد: ۸۱.۷ درصد از جمعیت ترکیه خواهان بازگشت سوری‌ها به کشور خود هستند. دست کم ۸۴ درصد از رای دهندگان حزب حاکم عدالت و توسعه می‌گویند سوری‌ها باید بازگردند. این درصد در میان حامیان اپوزیسیون حتی بالاتر است. ۸۹ درصد از آنان خواستار بازگشت پناهجویان سوری به کشورشان هستند. هم چنین، ۹۷ درصد از رای دهندگان به حزب ملی گرای «خوب» چنین خواسته‌ای را مطرح کرده‌اند و ۸۷ درصد از حامیان حزب دموکراتیک خلق‌ها حزبی طرفدار حقوق کرد‌ها نیز می‌خواهند از شر پناهجویان خلاص شوند.

دانیس می‌گوید: «وقتی اقتصاد به سوی سراشیبی حرکت می‌کند جامعه به دنبال قربانی می‌گردد. در اینجا، آسیب پذیر‌ترین گروه یعنی پناهجویان هدف قرار می‌گیرند».

او می‌گوید که برخی احزاب سیاسی مدت‌هاست که این موضوع را ابزاری کرده‌اند و روایت‌های تبعیض آمیز و نژاد پرستانه به ویژه در رسانه‌های اجتماعی به طور گسترده منتشر می‌شوند.

یکی از ویدئو‌های ضد پناهندگی یک فیلم کوتاه نه دقیقه‌ای دیستوپیایی به نام «اشغال بی‌صدا» است که توسط حزب ملی گرای افراطی «پیروزی» در ماه مه منتشر شد. این فیلم مشابه کلیپ منتشر شده از سوی کارزار ضد مهاجرت راست افراطی حزب آلمانی «آلترناتیو برای آلمان» (AfD) در سال ۲۰۱۹ میلادی است. ویدئوی حزب پیروزی، ترکیه را در سال ۲۰۴۳ پیش بینی می‌کند جایی که توسط باند‌های سوری تسخیر شده و یک حزب به رهبری فردی سوری در استانبول قدرت را در دست دارد جایی که زبان عربی در آنجا تبدیل به زبان رسمی شده است.

حزب پیروزی یا «ظفر پارتیسی» ممکن است تنها ۰.۵ درصد حمایت عمومی رای دهندگان را با خود داشته باشد. با این وجود، سیاست آتشین «اومیت اوزداگ» رهبر آن حزب در مبارزه با پناهجویان بیش از ۱.۳ میلیون دنبال کننده در توئیتر را برای او به همراه داشته است.

هم چنین، گروهی وجود دارد که خود را «گروه آتامان» می‌نامد که ویدئو‌هایی از ضرب و شتم مهاجران توسط اعضای خود را به اشتراک می‌گذارد. در یکی از ویدئو‌ها اعضای آن گروه می‌گویند: «یا شما موش‌های صحرایی کشور ما را ترک می‌کنید یا اینجا را گورستان شما می‌سازیم».

اما این گروه‌های راست افراطی تنها کسانی نیستند که درباره بازگرداندن سوری‌ها به کشورشان صحبت می‌کنند. «کمال قلیجداراوغلو» رهبر حزب جمهوری خواه مدعی است که در صورت پیروزی در انتخابات سال ۲۰۲۳ میلادی با «بشار اسد» رئیس جمهور سوریه به توافق خواهد رسید و بازگشت امن مردم سوریه به کشورشان را تضمین خواهند کرد. او افزوده است که اردوغان در حال برنامه ریزی برای اعطای شهروندی به سوری‌ها به منظور افزایش آرای رو به کاهش خود خواهد بود.

«رجب طیب اردوغان» اظهارات مخالفان‌اش را «بیگانه هراسانه» توصیف کرد و گفت که حزب او همواره در کنار مظلومان خواهد بود. اگرچه اخیرا دولت او نیز راهبرد اصلی خود را بازگشت محترمانه، ایمن و داوطلبانه پناهندگان اعلام کرده است. هم «مورات اردوغان» و هم «دیدم دانیس» معتقدند که سیاست‌های ادغام تنها راه کاهش برخی از نگرانی‌های قابل درک جامعه ترکیه است.

دانیس به «قنطره» می‌گوید: «دولت باید برخلاف استراتژی پیشین خود امروز یک سیاست روشن و شفاف ارائه دهد و در هر مرحله آن را به مردم اطلاع دهد. اپوزیسیون باید از ابزاری کردن این موضوع برای منافع سیاسی خود خودداری ورزد. آن چه که ما به عنوان شهروندان باید در نظر داشته باشیم این است که پناهجویان انسان هستند».