در بازار «فیلترشکن‌» چه می‌گذرد؟

فرارو- بسیاری از ایرانی ها، به صورت روزانه از VPN استفاده می‌کنند و با این همه، استفاده از VPN، تنها مختص کاربران اینترنت در ایران نیست. اما VPN اساسا چیست و جایگاه آن در زندگی اینترنتیِ ما کجا است؟

VPN سرواژه‌ای است برای Virtual private network که می‌توان آن را «شبکه خصوصی مجازی» ترجمه کرد. VPN، اما بر خلاف آنچه که کاربران عادی تصور می‌کنند، صرفا برای دور زدن فیلترینگ مورد استفاده قرار نمی‌گیرد، بلکه کارکرد اصلی آن، انتقال امن داده‌ها در شبکه‌های اطلاعاتی است.

علاوه بر این، VPN معمولا یک محیط آنلاین مجزا برای زیرساخت سازمان‌ها ایجاد می‌کند تا احتمال ورود افراد غیرمجاز را کاهش بدهد. مثلا، از VPN می‌توان به عنوان شیوه‌ای برای ایجاد ارتباط بین شعبه‌های مختلف شرکت‌ها یا فعالیت از راه دور میان دفاتر شرکت‌ها استفاده کرد. به عنوان نمونه، شعبات بانک‌ها معمولا از طریق VPN اختصاصی با یکدیگر در ارتباط هستند.

سرویس دهنده VPN داده‌های کاربر را رمزگذاری می‌کند و از تونل‌های امن و غیرقابل ردیابی به مقصد می‌رساند. به این ترتیب، اطلاعات کاربر محفوظ می‌ماند و البته، موضوع نگران کننده این است که خود VPN ممکن است بتواند در صورت برنامه ریزی، بر همه فعالیت‌های کاربر نظارت کرده و حتی آن‌ها را ذخیره کند.

بازار ۹۲ میلیارد دلاری VPN تا سال ۲۰۲۷ میلادی

بازار تولید و استفاده از VPN هم طبیعتا بازار بزرگ و از قضا رو به رشدی است. داده‌های وب‌سایتِ Statista نشان می‌دهد که بازار VPN در جهان، طی سال‌های اخیر دائما رو به گسترش بوده است. بر این اساس، در حالی که ارزش بازار خرید و فروش VPN در دنیا در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵.۴ میلیارد دلار بوده، تا سال ۲۰۲۷ میلادی، ارزش این بازار به حدود ۷۵.۶ میلیارد دلار خواهد رسید. (منابع دیگر، ارزش این بازار در سال ۲۰۲۷ میلادی را تا ۹۲ میلیارد دلار هم تخمین زده اند.)

از باب مقایسه، پیش بینی می‌شود که درآمد نفتی ایران در صورت رفع تحریم‌های اقتصادی و باقی ماندن قیمت هر بشکه نفت در کانال ۷۰ دلاری، در سال ۱۴۰۱ حدود ۶۰ میلیارد دلار باشد. همزمان، پیش بینی شده که «نرخ رشد مرکب» بازار VPN تا سال ۲۰۲۷ میلادی، سالانه بیش از ۱۷ درصد خواهد بود. این در حالی است که تعداد شرکت‌های ارائه دهنده VPN هم روز به روز گسترش پیدا می‌کند و این، رقابت بر سر سرعت و امنیت VPN‌های موجود در بازار را هم افزایش می‌دهد.

کدام کشور‌ها بیشتر از VPN استفاده می‌کنند؟

اما شهروندان کدام کشور‌ها بیشتر از سایرین از VPN استفاده می‌کنند؟ داده‌های آماری نشان می‌دهند که کشور‌های واقع در آسیا و آمریکای لاتین، بیشتر از سایر کاربران اینترنت در دنیا، از VPN استفاده می‌کنند.

بر خلاف انتظار، اما ایران جایی در میان ۱۰ کشور نخستِ استفاده‌کننده از VPN ندارد. در واقع، شهروندان کشور‌هایی که میزان آزادی دسترسی به محتوای اینترنتی در آن‌ها بالاتر است، به مراتب بیش از ایرانی‌ها از VPN استفاده می‌کنند.

داده‌های آماری وب سایت Global Web Index نشان می‌دهد که حدود ۳۵ درصد از کاربران اینترنت در سراسر جهان، مشتری ثابت انواع VPN هستند. جالب اینکه وضعیت همه گیری کرونا، استفاده از VPN را افزایش داده است.

شهروندان اندونزی، جایگاه نخست را در استفاده از VPN دارند و حدود ۶۱ درصد از شهروندان این کشور، از VPN برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند. هند و عربستان سعودی هم در جایگاه‌های دوم و سوم قرار دارند. شهروندان مالزی، امارات متحده عربی، فیلیپین، ترکیه، آفریقای جنوبی، تایلند و ویتنام هم در جایگاه‌های چهام تا دهم از منظر استفاده از VPN جای گرفته اند.

کژکارکردی VPN در ایران

استفاده از VPN عملا در سراسر جهان و در بسیاری از صنایع مرتبط با حوزه IT رایج است. از طرفی، بسیاری از نرم افزار‌هایی که همین حالا روی گوشی‌های موبایل ما هستند، در عمل از VPN استفاده می‌کنند.

علاوه بر این، استفاده از VPN در بسیاری از کشور‌ها (مانند آمریکا) کاملا قانونی است، اما اگر کاربر از VPN برای دسترسی به محتوای غیرقانونی استفاده کند، مرتکب اقدامی خلاف قانون شده است. به عنوان مثال (باز هم در آمریکا)، استفاده از VPN برای دانلود غیرقانونی محتوا یا دور زدن قانون «کپی‌رایت»، عملا خلاف قانون است.

با این همه، در کشور‌هایی که دسترسیِ آزادانه به محتوا (مثلا محتوای سیاسی) منع قانونی ندارد، استفاده از VPN برای دسترسی به این داده‌ها هم منع قانونی ندارد. در مقابل، در کشور‌هایی که به نوعی محتوای اینترنتی را «سانسور» یا «فیلتر» می‌کنند، اصلی‌ترین مورد استفاده از VPN هم دور زدن همین سانسور است.

در شهریورماه سال ۱۳۹۸ خورشیدی، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر وقت ارتباطات و فناوری اطلاعات، در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی، از وجود مافیایِ فیلترشکن و تجارت چند صد میلیاردی فروش فیلترشکن سخن گفته بود.