تحلیل آموزه امامت در زیارت‌نامه اربعین

به گزارش ایکنا: 

فصلنامه‌ «پژوهشنامه معارف حسینی» به صاحب امتیازی و مدیرمسئولی محمدحسین مردانی‌نوکنده و سردبیری سیدمحمد کاظمی‌طباطبائی شماره ۷ خود مربوط به پائیز سال ۹۶ را منتشر کرده است.

در آخرین شماره این فصلنامه می‌خوانیم: «تحلیل آموزه امامت در زیارت‌نامه اربعین» نوشته محمد رنجبر‌حسینی و نجمه صنعتیان، «تاملی در منابع و تاریخ‌نگاری عاشورا در دو قرن نخستین اسلامی» نگاشته سینا میرشاهی، «تبیین اعلام جغرافیایی مسیر كاروان حسینی با تاكید بر كتاب ارشاد شیخ مفید (ره)» تالیف حسن فضل، دكتر اردشیر اسدبیگی، دكتر محمود دامغانی، «جایگاه امام حسین(ع) در تفاسیر دانشمندان اهل سنت»، نوشته محمد اسماعیل عبدالهی، محمد كرمی‌نیا، «قیام امام حسین (ع)، اهداف و انگیزه‌های آن»، بابك هادیان حیدری، «نقش كوفیان در شكل‌گیری واقعه كربلا از منظر شعر فارسی و عربی» نگاشته ناصر قاسمی، حمید رهی و «نكته‌هایی از معارف حسینی». با توجه به قرار داشتن در آستانه اربعین حسینی، به ارائه گزارشی از مقاله «تحلیل آموزه امامت در زیارت‌نامه اربعین» نوشته محمد رنجبر‌حسینی و نجمه صنعتیان می‌پردازیم که در پی می‌آید:

مولفین با استفاده از کلیدواژگان «زیارت‌نامه اربعین، حجت‌الهی، وصی، ولی، شرافت نسبی و عصمت» تلاش کرده‌اند تا به تحلیل آموزه امامت در زیارت‌نامه اربعین بپردازند. ایشان در چکیده مقاله خود نوشته‌اند: یکی از زیارت‌نامه‌های معتبر در زیارت امام حسین(ع)، زیارت‌نامه اربعین آن حضرت است که در روز اربعین خواندن آن بسیار سفارش شده تا جایی که طبق روایت امام حسن عسکری(ع) یکی از علامت‌های مومن، زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین شمرده شده است. این زیارت‌نامه گنجینه‌ای ناب در باب شناخت آموزه امامت ولایت است. در این نوشتار برآنیم تا با تحلیل فرازهایی از این زیارت‌نامه، این آموزه شیعی-یعنی اعتقاد به امام به عنوان حجت خداوند بر خلقش- و اوصاف ویژگی‌های او را بازشناسیم.

این مقاله پس از مقدمه، متن زیارت‌نامه را آورده و سپس به شرح مفاهیمی مانند امامت، زیارت اربعین پرداخته و فرازهایی منتخب از این زیارت را تحلیل کرده و در پایان نتیجه‌گیری کرده است. فرازهای منتخبی که مولفان تحلیل کرده‌اند عبارت است از امام حجت خداوند بر بندگان، برگزیده بودن امام، ولادت پاک و اصالت خانواده و رجعت امام.

نویسندگان در تحلیل فرازهای منتخب و ذیل عناوین مطروحه، عمده بحث خود را مطرح کرده است. از نظر نویسندگان یکی از اوصاف امام معصوم که در زیارت اربعین آمده حجت بودن امام برای اهل دنیاست. در متون روایی شیعی، پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) همه از مفهوم «حجت الله» برای تببین و توصیف حقیقت مقام امامت استفاده کرده‌اند. در توضیح چگونگی حجت بودن امام بعضی بر این عقیده‌اند که چون حجت در اصطلاح به چیزی گفته می‌شود که هر یک از دو طرف دعوا برای اثبات مدعای خویش آن را اقامه و به آن احتجاج می‌کنند؛ خواه مربوط به بحث و مناظره علمی یا حتی مربوط به عمل باشد. طبق روایات، زمین هیچ‌گاه از حجت‌‌های الهی خالی نخواهد شد و این حجت‌های الهی، خلفای الهی و جانشینان پیامبرانند.

رنجبر‌حسینی و صنعتیان در ذیل بحث «امام حجت خداوند بر بندگان» نتیجه گرفته‌اند که در زیارت امام حسین(ع) و سایر امامان معصوم(ع) به حجت‌های الهی بر همه اهل زمین و مردمان سلام می‌نماییم و آن بزرگواران را طرف خطاب قرار می‌دهیم. نکته دیگر این که اگر در زیارت عاشورا مصیبت شهادت امام حسین(ع)، بزرگ‌ترین مصیبت شمرده شده است، به این دلیل است که حجت خدا بر خلقش در صحرای کربلا به شهادت می‌رسد و اهل بیت او را به اسیری می‌برند. پس جا دارد اهل آسمان‌ها و زمین بر این مصیبت گریه و مویه کنند.

نویسندگان در بخش دیگری از مقاله ادامه داده‌اند، نتیجه‌ای که از بخشی از زیارت‌نامه اربعین و سایر روایات هم خانواده و کلام بزرگان حاصل می‌شود این است که امام حسین(ع) همانند دیگر حجت‌های الهی از پاک بودن ولادت و اصالت خانواده برخوردار است. تا جایی که حضرت در مورد مختلف به این فضل خود اشاره می‌کند. بعد از ایشان هم اهل بیت‌ ایشان مانند حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) در مناظرات و احتجاجات خود با دستگاه اموی به این ویژگی امام حسین(ع) و خاندانش استناد می‌نمایند.

در نتیجه‌گیری این مقاله می‌خوانیم: آموزه امامت منصوص یکی از اعتقادات شیعه اثنی‌عشری است. در این اعتقاد امام کسی است که از سوی خداوند عهده‌دار هدایت مردم و تببین دین الهی است. این امام دارای اوصاف و ویژگی‌هایی است که او را از سایر مردم ممتاز می‌کند. شناخت این اوصاف از رهگذر توصیفاتی است که خود امام معصوم از این مقام و جایگاه داشته‌اند. از مهم‌ترین منابع این توصیف‌ها زیارت‌نامه‌های معتبر و ماثوره است. این زیارت‌نامه‌های اهل بیت(ع) به نوعی دایره‌المعارف شیعی محسوب می‌شوند که حاوی معارف ناب شیعی در حوزه امامت در قالب زیارات و خطابات هستند. یکی از این زیارت‌نامه‌ها، زیارت امام حسن(ع) در روز اربعین است که از زیارت‌نامه‌های معتبر است. پس از تحلیل فرازهای منتخبی از این زیارت‌نامه پیرامون آموزه امامت به دست آمد: امام معصوم حجت‌الهی بر همه خلایق است و زمین هیچ‌گاه از حجت الهی خالی نخواهد ماند. این حجت‌های الهی برگزیده خداوند هستند تا با اوصافی همانند: علم، حکمت و عصمت خاص چراغ هدایت مردم باشند و آن‌ها را از جهالت و نادانی برهانند. امامان معصوم میوه و ثمره شجره طیبه نبوت هستند که ولادتی پاک داشته‌اند و اجداد و پدران آن‌ها را از هر بدنامی و زشتی و پلیدی که موجب نفرت مردم شود، به دور هستند. امامان معصوم بر اساس تصریح زیارات متعدد و اسیر روایات نقل شده در منابع روایی معتبر، در زمره رجعت‌کنندگان هستند. از بین روایات، روایات رجعت امام حسین(ع) بیشترین حجم روایی را به خود اختصاص داده است.