تصمیم‌های دقیقه ٩٠ اوباما برای ایران

 آمریکایی‌ها می‌توانند دارو، اقلام پزشکی و کشاورزی به ایران صادر کنند. ضمن این‌که کارشناسان آمریکایی از این پس اجازه دارند درصورت نیاز خدمات آموزشی به ایرانی‌ها ارایه دهند. این مجوز تازه‌ای است که اداره کنترل دارایی‌های خزانه‌داری آمریکا روزجمعه اطلاع‌رسانی کرد. این موضوع درحالی رخ می‌دهد که حالا اوباما از دقیقه ٩٠ روزهای ریاست‌جمهوری خود استفاده کرده و اوفک مجوزهای متعددی برای تجارت با ایران صادر کرده است. درسایه همین مجوزهاست که قراردادهای فروش هواپیما به ایران نهایی شد و کمپانی‌های بزرگی مانند شلمبرژه آمریکا به میادین نفتی ایران ورود پیدا کرد.

اوفک چند روز قبل نیز با به‌روزکردن مقررات خود به سایر سرمایه‌گذاران خارجی ایران اطمینان داد که درصورت لغو برجام، این شرکت‌ها ٦ماه مهلت تسویه‌حساب دارند و سرمایه‌شان در ایران محبوس نمی‌شود. با این وجود گفته می‌شود؛ عجله آمریکایی‌ها برای تسهیل تجارت با ایران، نگرانی از حضور ترامپ است. این درحالی است که عده‌ای دیگر معتقدند، ترامپ راه دشواری برای نقض برجام در پیش‌رو دارد و تهدیدی برای اقتصاد ایران به شمار نمی‌آید. حیدر مستخدمین‌حسینی اقتصاددان با اشاره به بدعهدی و تعهدشکنی آمریکایی‌ها به «شهروند» می‌گوید: مجوزهای صادرشده باید خیلی پیشتر و همزمان با اجرای برجام صادر می‌شد اما همین کاهلی آمریکا در اجرای این مجوزها نشانه خوبی نیست و به نظر می‌رسد اوباما در دقیقه٩٠ به دنبال تقویت وجهه سیاسی خود است.

این درحالی است که بهاءالدین‌ هاشمی‌حسینی اقتصاددان نگاه مثبت‌تری به مجوزهای اوفک دارد و به «شهروند» تأکید می‌کند که آمریکا خواه یا ناخواه باید بپذیرد که دیوار تحریم‌ها فرو ریخته است. ضمن این‌که ترامپ بیشتر به دنبال منافع اقتصادی آمریکاست، بنابراین از بازار بزرگ ایران با انگیزه سیاسی چشم‌پوشی نمی‌کند.

حسین راغفر اقتصاددان نیز با تأکید بر این‌که ترامپ تأثیری به برجام ندارد، به ایلنا گفته است؛ ساختار اقتصادی آمریکا به‌گونه‌ای است که ترامپ نمی‌تواند مانع از منافع شرکت‌ها شود و او بیشتر از همه به دنبال احیای اقتصاد تضعیف‌شده کشورش است.

مقررات تازه آمریکا برای تجارت با ایران
 این روزها بازار صدور مجوز ازسوی خزانه‌داری آمریکا به شدت داغ شده است. بعد از قرارداد خرید با بویینگ، اوفک مهلت ١٨٠روزه برای سرمایه‌گذاران قائل شده است تا  درصورت تحریم‌های اقتصادی بتوانند با ایران دارایی‌هایشان را تسویه کنند. حالا براساس دستورالعمل جدیدی که دولت باراک اوباما در واپسین روزهای اجرایی خود و قبل از روی کارآمدن دونالد ترامپ صادر کرده، انجام امور تجاری درحوزه‌های مختلف و نیز اعزام کارشناسان آمریکایی به منظور آموزش کارشناسان ایرانی، تسهیل پیدا می‌کند. درهمین حال، اداره خزانه‌داری آمریکا از مقررات جدیدی پرده برداشت که به موجب آن، خدمات بخش‌های مرتبط با دارو، پزشکی و کشاورزی برای فروش آسان‌تر محصولات این حوزه‌ها به بازار ۸۰میلیونی ایران کلید خورده؛ درحقیقت اداره کنترل دارایی‌های خارجی خزانه‌داری آمریکا (اوفک) درحال اجازه‌دادن برای اعزام کارشناسان درحوزه‌های مختلف به ایران و نیز ارایه کمک به کارشناسان ایرانی به منظور راه‌اندازی تجهیزات و نیز نحوه نگهداری آنهاست. براساس مقررات جدید اوفک، توسعه مجوزهای عمومی به منظور اجازه به شرکت‌های نام‌برده برای آموزش در زمینه راه‌اندازی ایمن و کارآمد کالاهای کشاورزی و وسایل پزشکی و دارویی در دستور کار قرار گرفته است.

اما درحالی تایلر کولیس، عضو شورای ملی ایرانی- آمریکایی دولت باراک اوباما از این اقدامات را شکستن یک تابو و نوعی حرکت رو به جلو می‌داند، برخی کارشناسان اقتصادی از بی‌اثربودن این تصمیمات بر روند سرمایه‌گذاری‌های اقتصادی در ایران می‌گویند. به گفته آنها، مجوزهای صادرشده در بلندمدت هیچ ضمانت اجرایی نداشته و دولت ترامپ و سیاست‌گذاران پشت پرده آمریکا به راحتی می‌توانند آنها را نقض کنند.

آمریکایی‌ها عهدشکن هستند
حیدر مستخدمین‌حسینی اقتصاددان با اشاره به تعهدشکنی‌های دولت آمریکا به «شهروند» می‌گوید: برای بررسی اثربخشی مجوزهای صادره ازسوی دولت اوباما در یک‌ماه گذشته بهتر است یک قدم به گذشته برگردیم. آن روزهایی که حسن روحانی رئیس‌جمهوری کشورمان از اجرایی‌شدن برجام و بازگشایی‌ هزار ال‌سی و انجام مراودات بانکی سخن می‌گفت.

او ادامه می‌دهد: در آن روزها کشورهای عضو ١+٥ هریک تعهداتی را برعهده داشتند، اما قانون یکسانی بر اجرای این توافقات نظارت نمی‌کرد و این همان مشکل توافق هسته‌ای بود. ایران ازهمان روزهای نخست خود را متعهد به اجرای توافقات صورت‌گرفته می‌دانست، اما مشکلات موجود در روابط بانکی، گشایش ال‌سی و بازگشایی سوییفت از رویکرد خلاف توافق دیگر کشورها حکایت می‌کرد.

این اقتصاددان درحالی‌ که رویکرد مجوزهای صادرشده ازسوی خزانه‌داری آمریکا را سیاسی و در راستای بهبود وجه دولت اوباما می‌دانست، توضیح داد: اوباما رئیس‌جمهوری دموکرات آمریکا برخلاف تصور عموم تمدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران (ISA) را امضا کرد، این درحالی بود که می‌توانست به تعهدات خود پایبند بوده، این قانون را وتو کرده و برای بررسی مجدد به سنای آمریکا بفرستد. این تصمیم حکایت عدم تغییر خط‌مشی دولت آمریکاست.

این اقتصاددان فرصت ١٨٠روزه آمریکا به سرمایه‌گذاران را مورد اشاره قرار داد و افزود: درحالی برخی از این مصوبه اوفک به‌عنوان ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری در ایران یاد می‌کند، که این مجوز خود به نوعی از جدیت آمریکا برای ادامه تحریم‌های اقتصادی خبر می‌دهد. چرا سرمایه‌گذار باید خود را به زحمت بیندازد و سرمایه خود را وارد کشوری کند که مورد تحریم آمریکاست.

امضای قرارداد بویینگ ناظر به منافع آمریکا بود
مستخدمین‌حسینی همچنین امضای قرارداد با بویینگ را نیز مورد اشاره قرار داد و افزود: این قرارداد بیش از این‌که به نفع ایران باشد، منافع اقتصادی این شرکت را تأمین می‌کند، دراین قرارداد هیچ اشاره‌ای به تولید داخلی محصولات و ایجاد اشتغال برای جوانان ایرانی نشده است، درشرایطی که رکود بر اقتصاد دنیا حاکم است، دولت آمریکا چرا باید با امضای چنین قراردادی مخالفت کند.

این اقتصاددان با بیان این‌که قوانین مصوب امروز وزارت خزانه‌داری آمریکا باید پیش از اجرای برجام به تصویب می‌رسید، نه یک‌سال بعد از اجرای آن، ادامه داد: این تأخیر نشان می‌دهد مجوزهای صادرشده در بلندمدت هیچ ضمانت اجرایی نداشته و دولت ترامپ و سیاست‌گذاران پشت پرده آمریکا به راحتی می‌توانند آنها را نقض کنند.

بهاءالدین‌ هاشمی اقتصاددان نظری متفاوت با مستخدمین‌حسینی دارد و از آن به‌عنوان فرصتی برای تسهیل سرمایه‌گذاری در ایران می‌داند. او در گفت‌وگو با «شهروند» اعلام کرد که دولت ترامپ هر رویکردی که داشته باشد، منافع اقتصادی خود را به خطر نمی‌اندازد و تصمیماتی از این دست هم در راستای حفظ همین منافع است.

به باور این کارشناس اقتصادی، وزارت خزانه‌داري آمريکا، با مجوزهای صادرشده به دغدغه سرمايه‌گذاران خارجي در رابطه با بازگشت تحريم‌ها پاسخ داده است که محتواي اين پاسخ‌ها يک علامت مثبت به نفع سرمايه‌گذاري در ايران است.

حضور ترامپ تأثیری بر برجام ندارد
حسین راغفر دیگر اقتصاددانی است که نگاه مثبتی به روی کارآمدن رئیس‌جمهوری جدید آمریکا و سیاست‌های اقتصادی این کشور دارد. به گفته او، ساختار اقتصادی آمریکا به نحوی است که تغییر درکلیات آن، چندان راحت نیست و به نظر می‌رسد صحبت‌هایی که آقای ترامپ می‌کند، به دنبال یک نوع ملی‌گرایی اقتصادی باشد.

تصریح کرد: آمریکایی‌ها و صاحبان سرمایه‌های بزرگ در آمریکا اصلی‌ترین منتفعین این نظام اقتصادی هستند و آنهایی که سرمایه‌هایشان را به چین و کشورهای اروپایی و سایر کشورهای جنوب‌شرق آسیا منتقل می‌کنند تا بتوانند سود مناسب‌تری به دست آورند.

وی ادامه داد: البته ترامپ مدعی است که می‌تواند این منابع را به آمریکا برگرداند و به نیروی کار در آن‌جا یارانه دهد، اما به نظر نمی‌رسد این موضوع امکان‌پذیر باشد، ضمن آن‌که حل مسأله به آن، نحوی که ایشان مدعی هستند، امکان‌پذیر نیست.

ادعاهای ترامپ خلاف عرف آمریکاست
او درپاسخ به این پرسش که آیا مذاکرات با اروپایی‌ها نهایی خواهد شد یا خیر؟ نیز تصریح کرد: پیش‌بینی این موضوع خیلی زود است و وابسته به خیلی از مسائل است، زیرا ترامپ یکسری صحبت‌هایی درحوزه اقتصادی داشته که خلاف سیاست‌های سنتی آمریکاست، مانند این‌که برای براندازی رژیم‌ها سرمایه‌گذاری کنیم، درحالی ‌که نکته بسیار درستی است، زیرساخت آمریکا به شدت آسیب خورده و تحلیل رفته و نیازمند یک سرمایه‌گذاری بسیار گسترده است.

او ادامه داد: درحال حاضر هم منابعی وجود ندارد، بنابراین امکان حضور آمریکا در دنیا در بخش نظامی‌گری خیلی از ظرفیت‌های این کشور را محدود می‌کند، البته به یک معنا اعتراف به این موضوع است که ما توانایی براندازی نظام‌ها و حکومت‌های دنیا را نداریم و نمی‌خواهیم مداخله مستقیم داشته باشیم، زیرا برای ما بسیار پرهزینه است.

با این حال هنوز سایه ابهام‌آمیز ترامپ بر اقتصاد ایران و برجام به قوت خود باقی است. کسی نمی‌داند رئیس‌جمهوری میلیاردر دقیقا تا چه اندازه برای ایران تهدید به شمار می‌آید و مجوزهای پی درپی اوفک برای ایران نشانه خوبی است یا از نگرانی‌های حضور ترامپ ناشی می‌شود؟