چرا باران‌ها در مازندران سیل‌آسا شده‌اند؟

نبود پوشش گیاهی و کاهش آن در مازندران سطح آب های زیرزمینی و آب رودخانه ها را کاهش داده است.

به گزارش ایسنا، بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد گرمایش زمین موجب شده تا شدت و توزیع باران متفاوت شود و بر اثر این عامل هنگامی که باران با شدت زیاد بر روی خاکی بدون پوشش گیاهی می‌بارد سیلاب‌هایی با خسارت‌های فراوان به راه می‌افتد و هم‌چنین با توجه به این‌که پس از باران بلافاصله هوا آفتابی می‌شود تمامی آب‌های روی زمین بخار شده و بدون آن‌که در زمین ذخیره شود به شکل روان‌آب سطحی به سرعت از دسترس خارج می‌شود.

پوشش گیاهی همچون مانعی در مقابل جریان آب هستند و نیز وجود پوشش گیاهی از برخورد مستقیم قطرات باران بر روی سطح خاک جلوگیری می‌کنند، یعنی اگر باران با شدت بر روی خاک برخورد کند موجب پراکندگی خاکدانه‌ها شده و از نفوذ آب باران به درون خاک جلوگیری می‌کند، در نتیجه وجود پوشش گیاهی از برخورد مستقیم قطرات باران جلوگیری کرده و هم‌چنین باعث می‌شود تا آب به سرعت پس از بارش تبخیر نشود و هم‌چنین از ایجاد سیلاب‌های خسارت‌زا جلوگیری می‌کند.

با حفاظت از پوشش گیاهی، آب باران بیشتری در خاک ذخیره می‌شود و در صورتی که از این آب برداشت بی‌رویه انجام نشود این آب‌ها وارد چشمه‌ساران شده و به آرامی وارد جریان رودخانه‌ها می‌شود.

مهدی نادی عضو هیئت علمی بخش هواشناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، در گفت‌وگو با ایسنا، درباره تغییرات دبی آب رودخانه‌ها در مازندران، اظهار کرد: تغییرات دبی رودخانه‌ها ناشی از تغییر توزیع بارش و پوشش گیاهی منطقه است که پوشش گیاهی مناسب می‌تواند باعث جذب بخشی از بارش و کنترل رواناب ناشی از آن شود.

نادی افزود: متأسفانه توزیع بارش‌ در سال‌های اخیر تغییر کرد، اگرچه میزان بارش در استان مازندران از گذشته تا کنون ثابت و در حدود ۷۰۰ الی ۸۰۰ میلی‌متر بوده اما این میزان، در گذشته طی ۱۲۰ الی ۱۳۰ روز می‌بارید که در حال حاضر به ۷۰ الی ۸۰ روز کاهش یافته، به عبارت دیگر حجم بارش‌ به همان میزان بوده، اما توزیع آن تغییر کرد.

عضو هیئت علمی دانشکده کشاورزی مازندران، تصریح کرد: با تغییرات توزیع بارش شدت باران افزایش پیدا کرده که  موجب می‌شود، حجم زیادی از باران، در زمان بارش به یک باره وارد حوضه آبریز رودخانه شود و باعث طغیان رودخانه‌ها شده که این پدیده در بارش‌های فصل گرم بیشتر دیده می‌شود.

وی گفت: بارندگی در سال‌های اخیر روند افزایشی یا کاهشی نداشت اما کاهش تعداد روزهای بارندگی و افزایش شدت بارش‌ موجب تغییراتی در دبی رودخانه‌ها شده که با تغییرات توزیع بارش، هر چند دبی برخی از رودخانه‌ها طی چند روز افزایش می‌یابد، اما به علت نفوذ بخش زیادی از بارش در زمین دبی رودخانه‌ها در طول ماه به سرعت کاهش نشان می‌دهد.

نادی به کاهش میزان بارش برف اشاره کرد و گفت: طی فصول گرم ذوب برف‌های ارتفاعات و نفوذ آن در زمین باعث ایجاد جریان پایداری در رودخانه‌ها می‌شود، اما کاهش میزان بارش برف موجب کاهش شدید دبی رودخانه‌ها در برخی فصول سال و هم‌چنین طغیان رودخانه‌ها در فصل بهار را ایجاد می‌کند.

وی افزود: برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی نیز در روند کاهشی دبی رودخانه‌ها موثر است و از آنجایی که بخشی از بارش به اعماق زمین نفوذ می‌کند، با کاهش آب‌های زیرزمینی نفوذ در بالادست رودخانه به شدت افزایش می‌یابد، در نتیجه مقدار کمتری از حجم بارش به صورت رواناب وارد رودخانه می‌شود.

نادی با بیان این‌که گرمایش هوا در سال‌های اخیر باعث تبخیر شدید از سطح حوضه‌های آبریز و کاهش بیشتر دبی رودخانه‌ها شد، گفت:  در حال حاضر سرعت تبخیر آب از سطح خاک بسیار بالا بوده به طوری که 30 درصد بارش طی دو روز تبخیر می‌شود و همه این عوامل دست به دست هم داده و مشکلاتی در زمینه مصرف آب و میزان آب در درون رودخانه‌ها را به وجود آورده است.

سیف‌الله خدادادی کارشناس آب نیز در گفت‌وگو با ایسنا، درباره میزان کاهش روان‌آب در درون رودخانه‌ها در فصل زراعی، گفت: پدیده تغییر اقلیم موضوعی است که به راحتی می‌توان در طبیعت مشاهده کرد ولی در حال حاضر  میزان بارش‌ها کاهش پیدا نکرده، اما شکل باریدن تغییر یافته است.

وی با بیان این‌که از آنجایی که تنها خروجی آب از لحاظ بیلان خروجی، تبخیر است و چون فصل بارش تغییر کرد، بیشتر آب باران تبخیر می‌شود، افزود: در حال حاضر به دلیل تغییرات اقلیمی باران با سرعت و شدت زیاد می‌بارد اما در درون خاک نفوذ نمی‌کند تا در طی زمان به آرامی از طریق چشمه‌ها و رودخانه‌ها خارج شود.

خدادادی تصریح کرد: در ایران بارش‌ها منطبق با آبیاری نیست، در نتیجه بیلان برداشت آب‌های زیرزمینی از طریق چاه‌ها منفی می‌شود.

این کارشناس آب از جمله مهم‌ترین مشکلات در زمینه آب‌های سطحی را مدیریت تحویل و توزیع آب‌های سطحی دانست و گفت: در زمینه توزیع آب‌های سطحی، مدیریت درستی انجام نمی‌شود و شبکه‌های آبیاری انعطاف‌پذیری لازم را ندارند و به موقع نیاز کشاورزان را تأمین نمی‌کنند، در نتیجه کشاورزان به دنبال حفر چاه‌های زیرزمینی رفته و موجب کاهش ذخیره آب‌های زیرزمینی می‌شوند.

وی افزود: هنگامی که اطمینان‌پذیری کشاورزان از مدیریت آب‌های سطحی افزایش یابد به سراغ حفر چاه‌ها و سازه‌های زیر زمینی نمی‌روند.

خدادادی با بیان این‌که در شمال کشور با توجه به بارش‌های سالیانه باران، اهمیت استحصال آب باران بسیار زیاد است، تصریح کرد: باید از روان‌آب‌ها هدف‌مند استفاده کرد که در این زمینه استحصال آب باران روش مناسبی برای ذخیره آب، در حوضچه‌های ذخیره و مخازن است.

این کارشناس آب با اشاره به اقدامات کشورهای دیگر در زمینه جمع‌آوری آب، گفت: در برخی کشورها کنار خیابان‌ها، شبکه‌ها و آب راه‌هایی زیرزمینی در زیر آسفالت برای جمع‌آوری آب احداث کردند تا روان‌آب‌های سطح خیابان‌ها را برای مصارف کشاورزی جمع‌آوری و هدایت کنند. با توجه با بارش‌ها در مناطق شمالی، می‌توان از روش استحصال آب باران برای جمع‌آوری روان‌آب‌ها استفاده کرد تا این آب‌ها به درون رودخانه‌ها هدایت شود و  در آینده بتوان از منابع موجود در رودخانه استفاده کرد.

خدادادی، گفت: در کشور ایران با توجه به عملکرد شبکه‌های سطحی آب، تحویل و توزیع عادلانه و مطمئن وجود ندارد که باید در این زمینه اقدامات جدی انجام شود.

کاهش دبی آب در روخانه‌ها بر اثر کمبود پوشش گیاهی و هم‌چنین تغییرات اقلیمی بر اثر تغییرات کاربری اراضی و از بین رفتن مراتع و جنگل‌ها موجب نگرانی برای منابع طبیعی می‌شود.

در حال حاضر بخشی از جنگل‌ها و مراتع در حال تبدیل به ویلا و صنایع نابجا و مخرب محیط زیست هستند که باید تمامی مسئولان ذیربط برای کاهش بیلان آبی در کشور در زمینه جلوگیری از آسیب‌های بیشتر اقدامات موثر انجام دهند.