واقعیات سوریه و منافع ملی ایران

محمد علی سبحانی، سفیر سابق ایران در اردن و لبنان و کارشناس مسائل خاورمیانه با نگاهی به آخرین تحولات منطقه ای و بین المللی در مورد بحران سوریه معتقد است ایران باید با توجه به واقعیات کنونی به جمع بندی و تصمیم در مورد بحران سوریه برسد.

یادداشت وی را در ادامه می خوانید:

در حالی که ناآرامی های سوریه وارد بیستمین ماه خود می شود، چند اتفاق تازه، بحران این کشور را وارد مرحله ای تازه کرده است. وقوع درگیری مرزی با اسرائیل، برگزاری نشست دوحه و تشکیل ائتلاف تازه ای از مخالفان و پیروزی مجدد اوباما از مهم ترین این تحولات بوده اند. در این گفتار تلاش می شود به تاثیر هر کدام از این اتفاقات بر وضعیت سوریه پرداخته شود.

درگیری های مرزی با اسرائیل
در روزهای گذشته درگیری هایی مرزی بین اسرائیل و سوریه رخ داد. درگیری و تبادل ارتش میان اسرائیل و سوریه از زمان جنگ 1973 تاکنون بی سابقه بوده است.  روز شنبه گذشته ارتش اسرائیل اعلام کرد که تیرهای اخطار به سوی سوریه شلیک کرده است. اسرائیل این اقدام را  پس از برخورد گلوله خمپاره از سوریه به یک پست دیده بانی اسرائیل در بلندی های جولان عنوان کرد. هرچند بلندی های جولان منطقه ای از خاک سوریه محسوب می شود ولی در 45 سال گذشته این منطقه در اشغال نیروهای اسرائیلی بوده است.

هرچند این درگیری ها، از سوی اسرایئل به عنوان اخطار اعلام شده ولی به نظر می رسد که چنین درگیری هایی هدیه ای برای بشار اسد محسوب می شود. چرا که در فضای کشورهای عربی در ماههای گذشته اسرائیل و بشار اسد هر دو مورد هجوم افکار عمومی بوده اند؛ قطعا وقوع درگیری بین اسرائیل و سوریه می تواند به نفع بشار اسد تمام شود و به کاهش فشار و حساسیت افکار عمومی علیه دولت بشار اسد به خاطر خشونت های صورت گرفته در سوریه تمام شود.

برگزاری نشست دوحه و تشکیل ائتلاف تازه ای از مخالفان
نشست چهار روزه دوحه، به شکل گیری ائتلاف جدیدی به نام «ائتلاف ملی برای نیروهای مخالف و انقلاب سوریه» و انتخاب مُعاذ الخطیب به عنوان رهبر این ائتلاف منجر شد. هرچند هنوز به طور دقیق مذاکرات و توافقات این نشست آشکار نشده است ولی می توان از کلیات اخبار برداشت که این اتفاق آغاز گام بزرگی است.

وقتی تحولات سوریه با تحولات کشورهای دیگر نظیر تونس، مصر و یمن مقایسه شود در می یابیم که دو مسئله مانع از پیروزی سریع مخالفین شد؛ یکی انسجام نیروی های نظامی بشار اسد و دیگری اختلافات نیروهای مخالف او. با وجود تلاش های صورت گرفته انسجام نیروی سرکوب بشار اسد باقی مانده است با این حال به نظر می رسد تلاش های گسترده ای برای حل اختلافات اپوزیسیون و ایجاد اتحادی فراگیر بین آنها صورت گرفته است و تشکیل این ائتلاف و انتخاب رهبری جدید می تواند در این راستا ارزیابی شود.

مُعاذ الخطیب، رهبر جدید نیروهای مخالف پیش از این سالها امام جماعت مسجد جامع بنی امیه دمشق بوده است که سه ماه پیش از سوریه خارج شده و به عنوان چهره‌ای میانه‌رو شناخته می‌شود. دو معاون او نیز به نام‌های ریاض سیف از مخالفان برجسته و سهیر الاتاسی فعال سرشناس غیرمذهبی هستند. به نظر می رسد تیم رهبری این ائتلاف به نحوی تنظیم شده که بتواند صدای مخالفان سوری شناخته شود.

حمایت صریح کشورهایی عربی و اروپایی در نشست مشترک روز گذشته  در قاهره و همینطور استقبال ایالات متحده از این رخداد می تواند نشانه هایی از این تلاش محسوب گردد. آمریکا، فرانسه، ترکیه و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، از این نیز فراتر رفته اند و این ائتلاف را به عنوان نماینده مشروع مردم سوریه به رسمیت شناخته اند. به نظر می رسد این تلاش ها تداوم خواهد یافت و در صورتی که بتوانند گروهی منسجم و قابل اعتماد برای رهبری مخالفان اسد شکل دهند به حمایت مالی و تسلیحاتی جدی تر از آنها بپردازند.

بنابراین برخلاف برخی این که که تصور می شد اسد می تواند با سرکوب مخالفان و با استفاده از حمایت روسیه و چین در شورای امنیت به بحران در این کشور خاتمه دهد، دیده می شود که ابعاد بحران روز به روز گسترده می شود و عزم کشورهای عربی و غربی برای برکناری اسد بیش از پیش روشن می شود.

در صورت حمایت بیشتر کشورهای غربی امکان تداوم حکومت بشار اسد دشوار تر می شود. درست است که روسیه و چین در شورای امنیت مانع از تصویب قطعنامه ای علیه حکومت اسد شدند ولی آنچه مشخص است این است که این کشورها به دنبال جنگ با غرب بر سر مسئله سوریه نیستند و وقتی این کشورها با تجهیز مخالفان عملا موازنه را به ضرر بشار اسد تغییر دهند روسیه و چین نیز به مصالحه ای در این مورد تن خواهند داد.

به هر حال تشکیل ائتلاف جدید و به رسمیت شناخته شدن توسط کشورهای عربی و غربی به معنای این است که مخالفان اسد بعد از این بیش از گذشته پول و تجهیزات پیشرفته از این کشورها دریافت خواهند کرد. معارضان اسد به دنبال دریافت تسلیحاتی ضد تانک و ضد هوایی هستند که احتمالا در وضعیت جدید دریافت خواهند کرد.

انتخابات آمریکا
آنچه مشخص است این است که درگیر شدن ایالات متحده در انتخابات برای مدتی از توان این کشور برای تاثیرگذاری فعالانه در عرصه بین المللی کاست. با اتمام انتخابات و پیروزی مجدد اوباما به نظر می رسد که تیم سیاست خارجی او با انرژی بیشتر دیپلماسی فعالانه ای را در مسائل بین المللی خصوصا بحران سوریه دنبال می کنند.

درست است که اگر جمهوری خواهان در انتخابات پیروز شده بودند احتمال به کار گرفتن زور و نیروی نظامی در مورد سوریه افزایش می یافت ولی دموکرات ها با در پیش گرفتن رویکرد نرم و چندجانبه گرایانه فشارهای بیشتری بر دولت سوریه وارد می کنند.

هنر دموکرات ها این است که تاکنون توانسته اند دنیا را در مورد موضوعات مربوطه و بر اساس نگاه خود متحد کنند. به عبارت دیگری آنها در محیط بین المللی بهتر از جمهوری خواهان یارگیری می کنند چرا که ادبیاتشان به ادبیات بین المللی نزدیک تر است. اگر به نظرسنجی هایی که در کشورهای دیگر غیر از آمریکا دقت کنیم این مسئله را می بینیم که نگاه عمومی مردم جهان با نگاه اوباما همراه تر بود و این به این معناست که اوباما بهتر زبان جهان امروز را می داند و رویکرد نرم افزاری او به پیشبرد بهتر اهداف آمریکا انجامیده است. این که در مورد سوریه، کشورهای عربی و اروپایی نشانه ای از دیپلماسی فعال ایالات متحده است که تلاش می کند کشورهای مختلف را با بحران های بین المللی درگیرد کند.

این مسئله در مورد ایران نیز صادق است. قطعا اگر ایران بخواهد به سمت حل مشکلات خود با نظام بین المللی برود، اوباما فرصتی مناسب برای این رویکرد است. اما اگر بنابر رویکرد تقابلی باشد، قطعا جمهوری خواهان بیشتر به نفع ایران بودند چرا که کمتر می توانند اجماع ایجاد کنند. دموکرات ها بیشتر بر حقوق و آزادی های مدنی تکیه می کنند و این مسئله در افکار عمومی جهان تاثیر بیشتری می گذارد. بنابراین قدرت اوباما برای بسیج و سازماندهی نیروهای بین المللی علیه ایران بسیار بیشتر از جمهوری خواهان است  از این رو باید با دقت در این مورد تصمیم گیری شود.

ایران در مورد شکلی گیری ائتلاف جدید در سوریه تاکنون موضع گیری نکرده است و به نظر می رسد در روزهای آینده باید با جمع بندی وضعیت جدیدی که در فضای بین المللی و منطقه شکل گرفته است به اتخاذ تصمیمی در مورد وضعیت سوریه بپردازد. امیدواریم که مسئولان امر، با واقع بینی نسبت به شرایط  به اتخاذ تصمیماتی درست در راست منافع ملی کشورمان اقدام کنند.